اما و اگرهای زنجیره ارزش متانول ایرانی

به گزارش انرژی پرس، از خوراک متانول صنایع متنوعی در پایین‌دست می‌توانند استفاده کنند که مهم‌ترین محصولات آنها شامل الفین‌ها، فرمالدهید، اسید استیک و مکمل سوخت می‌شود. در ایران طبق برنامه سیاستگذاران قرار است در آینده بخش عمده متانول به سمت تولید پلی‌اتیلن و پروپیلن هدایت شود، این در حالی است که برخی ازکارشناسان معتقدند باید از الگوی جهانی ترکیب سبد محصولات تولیدشده از متانول پیروی کنیم. در یک میزگرد با حضور دو کارشناس حوزه پتروشیمی به بررسی الگوهای توسعه بازار صنایع تکمیلی متانول و مسیر پیش‌ روی ایران پرداخته شد. در این میزگرد دکتر حمیدرضا حقیقت‌پژوه و مهندس علیرضا اسلامی به ارائه آخرین آمارهای جهانی‌ در حوزه تولید و مصرف متانول پرداختند.

در سال ۲۰۲۲ ظرفیت اسمی جهانی متانول ۱۳۹ میلیون تن و ظرفیت عملیاتی آن ۹۱ میلیون تن بوده است. پرکاربردترین مصرف متانول در پایین‌دست در دنیا را فرمالدهید دارد. این محصول با ۲۶ درصد از سهم بازار مصرف متانول به عنوان اصلی‌ترین محصول سبد تولیدات متانولی شناخته می‌شود. بعد از این محصول، الفین‌ها ۱۷ درصد از سهم بازار مصرف متانول را دارند. MTBE/TAME نیز سومین محصول تولیدشده پرمصرف از متانول با ۱۱ درصد سهم مصرف است. به گفته حمیدرضا حقیقت‌پژوه برخلاف الگوی جهانی که سهم الفین‌ها در سبد پایین‌دست متانول ۱۷ درصد است، درچین به عنوان بزرگ‌ترین دارنده پلتفرم‌های MTO/MTP سهم این سبد ۲۸ درصد است و از همین‌رو امکان رقابت با این کشور برای ایران بسیار سخت خواهد بود. حقیقت‌پژوه می‌گوید: در ایران لازم است که استراتژی را به سمت توسعه سبد صنایع شیمیایی مانند فرمالدهیدها و اسید استیک و امثالهم ببریم و این بخش از صنعت را توسعه بدهیم. آن وقت شاهد رشد صنایع شیمیایی رزین و پایین‌دستی صنعت شیمیایی و تولید کالاهایی می‌شویم که نه تنها اشتغال‌زایی مناسبی خواهد داشت بلکه قیمت تمام شده رقابتی در منطقه خواهد داشت.

به گفته او ما می‌توانیم خیلی از واحدهای کوچکی را که در سطح منطقه وجود دارند از این بازی خارج کنیم و سکاندار تولید این محصولات شویم. این کارشناس صنعت پتروشیمی معتقد است، برای یک واحد MTO/MTP علاوه بر اینکه ۵ تا ۷ سال هزینه زمانی نیاز دارد، بلکه بیش از ۲میلیارد دلار برای یک واحد باید سرمایه‌گذاری شود، ولی در مقابل در کمتر از ۳سال و با ۵۰۰ میلیون دلار می‌توان واحدهای پایین‌دست بهتری را در بخش شیمیایی که خوراکشان متانول است، احداث کنیم. به گفته وی به جای اینکه سرمایه‌ها و تفکرات به سمت استراتژی انحرافی که مال ما نیست برود که نهایتا منجر به تولید محصولی می‌شود که ارزش افزوده جالبی ندارد و حتی از همه بدتر قابلیت رقابتی ندارد، به سمت محصولاتی با هزینه سرمایه‌گذاری کمتر و زمان کمتری برویم. در ادامه مشروح گزارش میزگرد زنجیره پایین‌دست متانول را می‌خوانیم.

بررسی بازار جهانی متانول

ظرفیت جهانی متانول از ۱۲۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به ۱۳۹ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ رسیده است که نشان‌دهنده افزایش ظرفیت در طول سه سال از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ است همچنین پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ مجموع ظرفیت جهانی این محصول به بیش از ۱۵۳ میلیون تن برسد. بازده عملیاتی متوسط واحد‌ها در سال ۲۰۲۲ برابر با ۶۵.۵ درصد بوده است که از تولید ۹۱ میلیون تنی در آن سال حکایت دارد. طبق پیش‌بینی IHS از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۲ شاهد رشد متوسط سالانه ۲.۲۳درصد در ظرفیت جهانی متانول خواهیم بود.

بیشترین سهم مصرف متانول جهانی در سال ۲۰۲۲ مربوط به فرمالدهید با ۲۶ درصد و بعد از آن MTO/MTP با ۱۷ درصد رتبه دوم مصارف جهانی این محصول را به خود اختصاص داده است. در شکل ۱ مصارف جهانی متانول در سال ۲۰۲۲ ارائه شده است. با توجه به شکل ۲ پیش‌بینی می‌شود بیشترین سهم مصرف متانول جهانی در سال ۲۰۲۷ مربوط به فرمالدهید با ۲۶ درصد و بعد از آن MTO/MTP با ۱۶ درصد رتبه دوم مصارف جهانی این محصول را به خود اختصاص داده است. در شکل ۲ مصارف جهانی متانول در سال ۲۰۲۷ ارائه شده است.

بررسی بازار متانول در خاورمیانه

میزان ظرفیت متانول در خاورمیانه از ۱۹.۷میلیون تن در سال ۲۰۱۹ به ۲۵.۲ میلیون تن در سال ۲۰۲۲ رسیده است که نشان‌دهنده افزایش ظرفیت در طول ۳سال از ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ است، همچنین پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ مجموع ظرفیت متانول این منطقه به بیش از ۳۰ میلیون تن در سال افزایش یابد و تا سال ۲۰۵۰ نیز این روند افزایشی ادامه داشته و به ۳۶ میلیون تن در سال خواهد رسید. بازده عملیاتی متوسط واحد‌ها در سال ۲۰۲۲ برابر با ۷۰.۴ درصد بوده که از تولید ۱۷.۷ میلیون تنی در آن سال حکایت دارد.

طبق پیش‌بینی IHS از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۲ شاهد رشد متوسط سالانه ۲.۴۸‌درصد در ظرفیت متانول در خاورمیانه خواهیم بود.

در سال ۲۰۲۲، معادل ۵۲ درصد از مصرف متانول در خاورمیانه مربوط به تولید MTBE/TAME بوده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۷ این روند همچنان ادامه یابد و ۵۰ درصد از مصرف متانول مربوط به این محصول باشد.

تراز تجاری متانول در خاورمیانه طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ مثبت بوده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰ همچنان مجموع صادرات متانول در این منطقه از میزان واردات آن بیشتر بوده و خاورمیانه به عنوان صادر‌کننده این محصول به سایر مناطق دیگر جهان است. میزان واردات و صادرات متانول در سال ۲۰۲۲ به ترتیب ۸۴۰ هزار تن و ۱۵.۳ میلیون تن است.

تراز تجاری متانول در خاورمیانه طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ و پیش‌بینی آن تا سال ۲۰۵۰ در نمودار ۵ ارائه شده است.

عرضه و تقاضای داخلی متانول

در حال حاضر ۹ واحد تولید متانول در کشور با مجموع ظرفیت ۱۳.۹۵ میلیون تن در حال فعالیت است، در سال ۱۴۰۰ میزان تولید متانول در کشور ۸.۸ میلیون تن بوده که این میزان در سال ۱۴۰۱ با اندکی کاهش به حدود ۸.۶ میلیون تن رسیده است (واحد پتروشیمی بوشهر در آبان ماه سال ۱۳۹۸، کیمیای پارس خاورمیانه در تیر ماه سال ۱۳۹۹ و پتروشیمی سبلان نیز در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۰ به بهره‌برداری رسیده است.) ایران به عنوان بزرگ‌ترین کشور صادرکننده متانول در خاورمیانه بوده به طوری‌که میزان صادرات آن در سال ۱۴۰۱ بیش از ۷.۹ میلیون تن بوده است، بر اساس بررسی‌های صورت گرفته شده طرح‌های تولید متانول در کشور به دو صورت طراحی شده‌اند:

۱. عرضه متانول به بازار داخلی و صادراتی:

تمامی واحد‌های تولید‌کننده متانول در کشور در حال حاضر محصول تولیدی را به واحد‌های پایین‌دست عرضه و بقیه آن را صادر می‌کنند.

۲. عرضه متانول به عنوان خوراک درون مجتمعی:

در برخی از طرح‌های تولید متانول، این محصول به عنوان خوراک درون مجتمعی جهت تولید سایر محصولات مصرف خواهد شد.

با توجه به اطلاعات کسب شده از شرکت ملی صنایع پتروشیمی ظرفیت طرح‌های قابل بهره‌برداری جهت عرضه به بازار تا سال ۱۴۰۶ حدود ۱۸ میلیون تن است در نتیجه پیش‌بینی می‌شود ظرفیت تولید متانول کشور تا سال ۱۴۰۶ به حدود ۳۱.۹ میلیون تن افزایش یابد.

واحد‌های فعال تولید متانول

ظرفیت تولید متانول در حال حاضر بیش از ۱۳.۹۵میلیون تن در سال است، میزان تولید متانول در سال ۱۴۰۰ بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی حدود ۸.۸ میلیون تن بوده که این میزان با اندکی کاهش در سال ۱۴۰۱ به ۸.۶ میلیون تن رسیده است.

(۱) با توجه به در دسترس نبودن میزان تولید پتروشیمی مرجان (ظرفیت ۱۶۵۰ هزار تن) و متانول کاوه (ظرفیت ۱۷۲۵ هزار تن در سال اول و ۲۳۱۰ از سال دوم به بعد)، میزان تولید در سال ۱۴۰۱ با توجه به راندمان عملیاتی در سال ۱۴۰۰ برآورد شده است.

(۲) مقداری از متانول جهت تولید استیک اسید داخل مجتمع مصرف می‌شود.

(۳) کیمیای پارس خاورمیانه در تیر ماه سال ۱۳۹۹ به بهره‌برداری رسیده است و در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۰۰ هزار تن تولید داشته است، راندمان عملیاتی در سال ۱۴۰۱ بر اساس راندمان ۱۴۰۰ برآورد شده است.

(۴) فاز ۱ پتروشیمی بوشهر جهت تولید متانول در آبان ۱۳۹۸ به بهره‌برداری رسیده و در سال ۱۴۰۰ حدود ۱.۳ میلیون تن تولید داشته است، راندمان عملیاتی در سال ۱۴۰۱ بر اساس راندمان ۱۴۰۰ برآورد شده است.

(۵) به دلیل آنکه مجموع تولید متانول در سال ۱۴۰۱ تفاوت چندانی با سال ۱۴۰۰ ندارد، بنابراین راندمان پتروشیمی‌هایی که میزان تولید آنها در سال ۱۴۰۱ مشخص نیست با سال ۱۴۰۰ یکسان در نظر گرفته شده است.

بر اساس بررسی‌های انجام شده میزان تقاضای متانول مطابق شکل ۷ است به‌طوری‌که صادرات با ۹۲ درصد بزرگ‌ترین متقاضی متانول است و پس از آن فرمالین و MTBE و اسید استیک است.

مصرف متانول در کشور به طورکلی در سه پایین‌دست خلاصه می‌شود که فرمالین، MTBE و اسید استیک اصلی‌ترین پایین‌دستی متانول در کشور هستند.

مقایسه ظرفیت تولید واحدهای پایین‌دست در ایران،خاورمیانه و جهان

همچنین همان‌طور که در شکل ۱۰ نشان داده شده است در سال ۲۰۲۷ محصولات MTBE/TAME و فرمالدهید (فرمالین) به ترتیب ۹ و ۴درصد از تقاضا در خاورمیانه را تشکیل می‌دهند. در شکل‌های ۱۰ و ۱۱ تقاضا و مصرف متانول در سال ۲۰۲۷ در خاورمیانه و جهان ارائه شده است.

بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته در سال ۱۴۰۶ ظرفیت متانول کشور به حدود ۳۲ میلیون تن خواهد رسید در صورتی که واحدهای تولیدی با ۷۰ درصد ظرفیت خود متانول را تولید کنند طبق الگوی خاورمیانه شایسته است در ایران ظرفیت واحدهای پایین‌دست افزایش یابد تا زنجیره ارزش متانول تکمیل شود. با توجه به گزارش‌های IHS پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۷، معادل ۸۳درصد از متانول تولید شده در این منطقه صادر شود، ۹ درصد آن به MTBE/TAME تبدیل شده و بقیه به محصولات دیگر تبدیل شود.

در صورتی که میزان متانول تولیدی کشور در سال ۱۴۰۶ به ۲۲.۳ میلیون تن برسد و مصرف آن بر طبق الگوی خاورمیانه باشد، میزان صادرات متانول کشور در سال ۱۴۰۶ به حدود ۱۸.۵ میلیون تن افزایش خواهد یافت. در جدول ۱ ظرفیت واحدهای پایین‌دست متانول مطابق الگوی خاورمیانه محاسبه شده است.

جمع‌بندی بازار متانول

در سال ۱۴۰۱ مجموع ظرفیت تولید متانول در کشور حدود ۱۳.۹ میلیون تن بوده و میزان تولید این محصول ۸.۶ میلیون تن برآورد شده است در نتیجه واحدهای تولید‌کننده با نرخ عملیاتی حدود ۶۲ درصد به تولید این محصول پرداخته‌اند.

در سال ۱۴۰۱ حدود ۷۲۷ هزار تن از متانول تولید شده در کشور در واحد‌های تولید‌کننده فرمالین و سایر محصولات پایین‌دست متانول مصرف شده است و حدود ۹۱ درصد از متانول تولید شده کشور معادل ۷.۹ میلیون تن صادر شده است همچنین تمام واحد‌های تولید‌کننده، متانول را به عنوان محصول نهایی به فروش می‌رسانند.

در صورت به بهره‌برداری رسیدن طرح‌های تولید متانول در کشور و تولید محصول با نرخ عملیاتی ۷۰ درصد میزان تولید متانول کشور تا سال ۱۴۰۶ به حدود ۲۲.۳ میلیون تن افزایش خواهد یافت و با توجه به الگوی مصرف خاورمیانه میزان مصرف کشور به حدود ۳.۸میلیون تن افزایش خواهد یافت و حدود ۱۸.۵ میلیون تن از این میزان به کشور‌ها و مناطق ارائه شده در جدول ۲ صادر خواهد شد. بازار قابل کسب متانول در جدول ۲ ارائه شده است.

جمع‌بندی

۱-بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در حال حاضر در خاورمیانه ۸۳ درصد از میزان تولید متانول در این منطقه جهت صادرات و بقیه جهت مصرف داخلی در منطقه به‌کار برده می‌شود، این در حالی است که میزان صادرات متانول از ایران ۹۲ درصد است که این موضوع نشان می‌دهد کشور باید حداقل سهم مصرف داخلی را از ۸ به ۱۷ درصد افزایش دهد تا الگوی خاورمیانه در کشور پیاده‌سازی شود.

۲-از آنجا که اگر بخواهیم خام‌فروشی به‌عبارتی صادرات متانول را کاهش دهیم باید از الگوی جهانی پیروی کنیم تا محصولات پایین‌دستی در کشور رونق یابد.

۳-باتوجه به بررسی طرح‌های متانول و پایین‌دستی آنها نشان می‌دهد الگوی کنونی(صادرات ۹۲ درصد و مصرف ۸ درصدی در کشور) متانول در طرح‌ها نیز پیاده شده به‌طوری‌که برای ۹۲ درصد از طرح‌های متانول برای ایجاد ارزش افزوده از زنجیره MTo/MTP استفاده کرده‌اند. برنامه‌ریزی جهت احداث متانول با ظرفیت حدود ۳۲ میلیون در کشور خود چالشی است که برای فرار از این موضوع سراغ طرح‌های MTO/MTP خواهند رفت که در الگوی جهانی تنها ۱۶ درصد از حجم متانول به این زنجیره MTO/MTP تعلق دارد.

منبع:دنیای اقتصاد