چرا توافق گازی ایران و ترکیه بازی برد-برد است

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، ایران و ترکیه، دو کشور غیر عربی خاورمیانه، از بزرگترین و پرجمعیت‌ترین کشورهای منطقه هستند. ایران یک موقعیت استراتژیک در خلیج فارس و تنگه هرمز را در اختیار دارد و ترکیه تنگه‌های راهبردی – بسفر، دریای مرمره، داردانل – را کنترل کرده که دریاهای سیاه و اژه را به هم متصل می‌کند. دو کشور برخاسته از کهن‌ترین تمدن‌های جهان هستند و دارای هویت ملی قوی هستند.

ایران دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی است و یکی از اعضای موسس سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و مجمع کشورهای صادرکننده گاز (GECF) است. ایران نخستین کشور در خاورمیانه بود که در سال ۱۹۰۸ نفت در آن کشف و از آن زمان به عنوان یکی از صادرکننده بزرگ نفت شناخته شد. جمهوری اسلامی بخش زیادی از گاز خود را مصرف می‌کند، با این حال، برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای افزایش قابل توجه تولید و صادرات در حال اجرا است. در مقابل، ترکیه ذخایر نفت و گاز محدودی دارد و برای تامین نیازهای رو به رشد انرژی خود به شدت به منابع خارجی وابسته است. با این حال، با توجه به موقعیت استراتژیک این کشور بین مناطق اصلی تولیدکننده (خلیج فارس، دریای خزر و روسیه) و یک بازار مصرف کننده کلیدی (اتحادیه اروپا)، ترکیه به طور گسترده به عنوان یک هاب بزرگ نفت و گاز در نظر گرفته می‌شود.

نتیجه برد-برد تمدید قرارداد گازی

در ۴ آوریل، آلپارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه برای دیدار با همتای ایرانی خود جواد اوجی به تهران سفر کرد تا در مورد فرصت های جدید برای مشارکت انرژی در چارچوب یادداشت همکاری موجود بین آنکارا و تهران گفتگو کند. همچنین، جواد اوجی آمادگی ایران را برای گسترش روابط با ترکیه در بخش‌های بالادستی و پایین دستی صنعت نفت اعلام کرد. در سال ۲۰۰۱، ایران قراردادی ۲۵ ساله برای صادرات گاز با همسایه شمال غربی خود، ترکیه، امضا کرد که در سال ۲۰۲۶ منقضی می‌شود.

ترکیه تا همین اواخر در مجموع ۱۵۶ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از ایران طی ۲۸ سال گذشته در چارچوب همکاری های دو کشور وارد کرده است. در همین راستا، آنکارا به دنبال تضمین قراردادهای گازی جدید با همسایه جنوب شرقی خود است. ایران همچنان دومین تامین کننده بزرگ گاز طبیعی آنکارا است و این کشور دارای منابع نفت و گاز ۱۶ درصد از نیاز گاز طبیعی ترکیه را در سال ۲۰۲۳ تامین کرد. بر اساس داده‌های رسمی، ترکیه در سال گذشته حدود ۳.۳ میلیارد دلار گاز طبیعی از ایران وارد کرده است.

دو کشور در ژانویه ۲۰۲۳، ۴۹۳ میلیون دلار کالای غیرنفتی مبادله کردند. در حالیکه، ترکیه در ژانویه ۲۰۲۴، ۳۲۴ میلیون دلار کالا به ایران صادر کرد که در مقایسه با دوره مشابه سال گذشته ۳۵ درصد افزایش داشت. سفر بایراکتار به تهران در راستای سفر قبلی جواد اوجی به آنکارا در ژانویه ۲۰۲۴ برای بحث در مورد گسترش مشارکت انرژی بود، زیرا حوزه انرژی ایران به دلیل تحریم‌های شدید اقتصادی اعمال شده علیه تهران به شدت به منابع مالی خارجی نیاز دارد.

علاوه بر این، دولت ایران به دلیل چندین موضوع مهم از جمله انرژی و امنیت منطقه‌ای، به دنبال روابط نزدیک‌تر با ترکیه و رقیب منطقه‌ای خود است. از این رو، در ژانویه ۲۰۲۴، ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور، رسماً به آنکارا سفر کرد تا مشارکت خود را با کشور همسایه افزایش دهد و به دنبال منافع جدید باشد.

مقامات دو کشور از جمله اوجی و بایراکتار بر تعهد خود برای تقویت پیوندهای دوجانبه و منافع مشترک خود تأکید کردند. آنها در مورد طیف وسیعی از موضوعات دوجانبه از جمله امنیت، انرژی و تجارت با تاکید بر منافع متقابل مشارکت انرژی خود گفتگو کردند. سفر وزیر بایراکتار به تهران راه را برای همکاری عمیق‌تر انرژی بین آنکارا و تهران هموار کرد.

با توجه به اهمیت صادرات سوخت‌های فسیلی و زیرساخت‌های برق ایران، تهران به دنبال همکاری بیشتر ترکیه برای توسعه برخی زیرساخت‌های برقی است. در سوی دیگر، این همکاری‌های فزاینده انرژی بین ایران و ترکیه برای آنکارا که برای حفظ بهبود اقتصادی پس از همه‌گیری به منابع انرژی متنوعی نیاز دارد، نیز یک موهبت خواهد بود. به طرز متناقضی، رقابت مداوم بین ایران و ترکیه به وضعیت منحصر به فردی منجر شده است که در آن دو کشور منافع امنیتی مشترکی از جمله فعالیت‌های سازمان‌های افراطی در مرزهای مشترک دارند.

به عنوان مثال، نیاز بالای انرژی، ترکیه را قادر ساخت تا از طریق خطوط لوله مختلف و زیرساخت‌های راهبردی به ایران، عراق و آذربایجان غنی از انرژی متصل شود. این رویکرد، ترکیه را به هاب مهم ترانزیت منطقه‌ای تبدیل کرده که کشورهای منطقه را به بازارهای انرژی اروپا متصل می‌کند. به عنوان مثال، آذربایجان عرضه گاز طبیعی به ترکیه را در سال ۲۰۲۳ حدود ۱۹ درصد افزایش داد و از ۸.۴ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۲ به ۱۰ میلیارد متر مکعب رسید.

در واقع، ترکیه مدت‌ها بلندپروازی تبدیل شدن به هاب منطقه‌ای برای تجارت انرژی را در خود پرورش داده و همچنین در بازارهای جدید گاز و در ساخت پایانه‌هایی برای واردات گاز طبیعی مایع (LNG) فعال بوده، که به آن امکان دسترسی به بازارها از الجزایر و مصر تا نیجریه و ایالات متحده را داده است. بنابراین، انتخاب راهبردی آنکارا برای حفظ شراکت نزدیک انرژی با ایران، در چارچوب پیوندهای متقابل منطقه‌ای و کاهش رقابت‌های منطقه‌ای، رویکرد منطقی و حیاتی است.

نتیجه گیری

پیش بینی می‌شود که وابستگی ترکیه به منابع انرژی خارجی به دلیل افزایش مصرف بیشتر شود. با این حال، این کشور به دلیل موقعیت استراتژیک خود به طور فزاینده‌ای نقش کلیدی را به عنوان قطب ترانزیت انرژی ایفا می‌کند. تقریباً سه چهارم ذخایر نفت و گاز جهان در نزدیکی ترکیه، در منطقه خزر، روسیه و خاورمیانه قرار دارد. این وضعیت ترکیه را به یک پل بین کشورهای غنی از انرژی و اروپا تبدیل می‌کند. در حالی که آنکارا پروژه‌هایی را برای تامین نیاز انرژی خود توسعه می‌دهد، هدفش این است که به عنوان یک مسیر انرژی نیز عمل کند..

همکاری‌های نوظهور انرژی بین ایران و ترکیه احتمالاً به استراتژی ایران برای استفاده کامل از ذخایر نفت و گاز طبیعی خود کمک می‌کند. همچنین منابع انرژی مورد نیاز آنکارا را برای حفظ رشد اقتصادی چشمگیر خود فراهم می‌کند. علاوه بر این، مشارکت انرژی تهران-آنکارا با تنوع بخشیدن به تامین کنندگان نفت و گاز، به دنبال امنیت انرژی اروپا خواهد بود. در نهایت، ادغام مجدد ایران در سیستم‌های منطقه‌ای و جهانی باعث کاهش تنش و افزایش شانس حل و فصل مسالمت آمیز مناقشات منطقه‌ای و بین المللی می شود. از همین روی، میتوان گفت این توافق یکی از معدود تحولات مثبتی است که در چند سال اخیر در خاورمیانه رخ داده است.

این منافع متقابل در حوزه انرژی، محرک‌های اصلی همکاری‌های نوظهور تهران و آنکارا است. با این حال، از نظر استراتژیک، دو کشور مواضع متفاوتی در مورد چندین موضوع منطقه‌ای، به ویژه جنگ داخلی در سوریه و جنگ قفقاز اتخاذ کرده‌اند. اما به نظر می‌رسد که وابستگی متقابل انرژی در حال تحول، تهران و آنکارا را با وجود اختلافات منطقه‌ای و بین المللی به هم نزدیکتر کرده است. در همین راستا، مقامات ایران و ترکیه با یکدیگر دیدار کرده و خواستار همکاری بیشتر شده‌اند.