روی آوردن به برق هسته‌ای برای دستیابی به هدف انتشار کربن صفر

به گزارش انرژی پرس،

جان کری، نماینده ویژه ایالات متحده در امور اقلیم در خصوص بیانیه‌ای که در اجلاس کاپ ۲۸ سازمان ملل در امارات متحده عربی منتشر شد، گفت: «انرژی هسته‌ای که از بالاترین استانداردهای ایمنی، پایداری، امنیت و عدم اشاعه تبعیت می‌کند، نقش کلیدی در حفظ دمای ۱.۵ درجه سانتی‌گراد دارد». سایر اقتصادهای بزرگی که این توافقنامه را امضا کردند عبارتند از کانادا، دومین تولیدکننده بزرگ اورانیوم در جهان؛ فرانسه، رهبر جهانی در تولید برق هسته‌ای؛ انگلستان؛ و ژاپن که خاطره فاجعه هسته‌ای سال ۲۰۱۱ آن هنوز فراموش نشده است.

این بیانیه ملموس‌ترین گامی است که تاکنون کشورهای بزرگ برای قرار دادن انرژی هسته‌ای در مرکز اقدامات خود در حوزه گذار به انرژی پاک برداشته‌اند. به نظر می‌رسد کشورهای مختلف دنیا اشتیاق بیشتری برای توسعه ظرفیت‌های برق هسته‌ای نشان می‌دهند.

رافائل ماریانو گروسی، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، که در اجلاس کاپ ۲۸ شرکت دارد گفته است: «تحقیقات تایید می‌کند که هدف انتشار خالص کربن صفر جهانی تنها با سرمایه‌گذاری سریع، پایدار و قابل توجه در انرژی هسته‌ای تا سال ۲۰۵۰ محقق می‌شود». فاتح بیرول، رئیس آژانس بین‌المللی انرژی هم ماه گذشته گفته بود که انرژی هسته‌ای در حال بازگشت است، بازگشتی بسیار قوی، اما نیازمند حمایت دولت‌ها برای این پروژه‌هاست. براساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی که در اکتبر منتشر شد، ظرفیت انرژی هسته‌ای دنیا باید از ۴۱۷ گیگاوات در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۹۰۰ گیگاوات در سال ۲۰۵۰ برسد، یعنی بیش از دو برابر شود تا در آن سال دنیا به هدف انتشار خالص کربن صفر برسد. از سویی این گزارش می‌گوید ظرفیت هسته‌ای در سال ۲۰۲۲ در سراسر جهان ۴۰ درصد افزایش یافته و چین، فنلاند، کره‌جنوبی و پاکستان پیشتاز این افزایش ظرفیت بودند. بر اساس گزارش انجمن جهانی هسته‌ای، بیش از ۴۰ درصد از ۶۱ نیروگاه هسته‌ای در حال ساخت در چین هستند. هند و روسیه نیز سرمایه گذاری زیادی در زمینه انرژی هسته‌ای دارند. هند با هشت رآکتور در دست ساخت که قادر به تولید بیش از شش گیگاوات برق خواهند بود، دومین کشور دنیا در ساخت راکتورهای هسته‌ای است. رتبه سوم از آن ترکیه است با چهار راکتور هسته‌ای در حال ساخت با ظرفیت احتمالی ۴.۵ گیگاوات.

راکتورهای هسته‌ای را باید در جایی ساخت که تقاضا برای برق تولیدی آنها وجود داشته باشد. بر اساس گزارش اخیر «زنجیره تامین انجمن جهانی هسته‌ای» در حالی که بیش از ۷۰ درصد ظرفیت هسته‌ای موجود دنیا در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه مستقر است، نزدیک به ۷۵ درصد از راکتورهای هسته‌ای در حال ساخت در کشورهای غیر عضو این سازمان و نیمی از آنها تنها در چین است.

چرا دنیا به سمت انرژی هسته‌ای می‌رود؟

تاریخ تولید برق هسته‌ای همواره با رخ‌دادهای فاجعه‌باری همراه بوده است که گاه باعث شده تا کشورهای مختلف برنامه‌های تولید برق هسته‌ای را بر اساس نتایجی که این رخ‌دادها به همراه داشتند تغییر دهند. از مهمترین فجایع هسته‌ای دنیا، فاجعه هسته‌ای چرنوبیل در دوران اتحاد جماهیر شوروی است. اما فاجعه‌ای که باعث شد تا مردم دنیا نگاه خود به نیروگاه‌های هسته‌ای را تغییر دهند فاجعه هسته‌ای فوکوشیما در سال ۲۰۱۱ بود.

بعد از این فاجعه نه تنها ژاپن بلکه حتی بسیاری از کشورهای اروپایی هم خواستار توقف و از رده خارج سازی نیروگاه‌های هسته‌ای شدند. اما با گذشت زمان دوباره رویکردها تغییر یافت، البته به غیر از یک کشور: آلمان. آلمان با برنامه‌ریزی‌های خود توانست تمامی نیروگاه‌های هسته‌ای خود را خاموش کند.

با این حال دو دلیل باعث شده است که اقبال کشورها به ساخت نیروگاه هسته‌ای بیشتر شود. دلیل اول را جنگ اوکراین نشان داد. وابستگی به سوخت‌های فسیلی صادراتی کشورهای خاص می‌تواند امنیت انرژی هر کشوری را به خطر اندازد. بنابراین رهایی از این وابستگی الزامی است و یکی از راه‌کارهای آن توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و نیز تولید برق هسته‌ای است.

اما دلیل دوم، تغییرات اقلیم است. اقلیم‌شناسان بر این باورند که دنیا برای رسیدن به هدف ۱.۵ درجه سانتی‌گراد گرمایش جهانی، بایستی مصرف سوخت‌های فسیلی را به صورت فوری کاهش دهد. بنابراین در سال ۲۰۲۲ اتحادیه اروپا پس از ماه‌ها بحث و بررسی، تولید برق هسته‌ای را در رده انرژی‌های سبز تقسیم‌بندی کرد. هرچند این اقدام با واکنش‌های منفی بسیاری روبه‌رو شد، اما لزوم قطع وابستگی به سوخت‌های فسیلی را یادآوری می‌کرد.

حال که در اجلاس کاپ ۲۸ استفاده از انرژی هسته‌ای به عنوان منبع برق برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مورد تاکید قرا گرفته است، بر آن شدیم تا برنامه‌های چند کشور مهم را در این حوزه بررسی کنیم.

چین، سریع‌تر از هر کشوری

چین سریع‌تر از هر کشور دیگری راکتورهای هسته‌ای می‌سازد. چینی‌ها برای کنار گذاشتن نفت و گاز وارداتی کشورشان و به امید بازنشستگی نیروگاه‌های آلاینده زغال‌سنگ، منابع مالی بسیاری را برای انرژی بادی و خورشیدی اختصاص داده‌اند. اما این کشور به یکی از پایدارترین اشکال انرژی تجدیدناپذیر روی آورده است. طبق گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در یک دهه گذشته چین ۳۷ رآکتور هسته‌ای راه‌اندازی کرده‌ و مجموع راکتورهای خود را به رقم ۵۵ واحد رسانده است. در همین زمان، آمریکا، که با داشتن ۹۳ راکتور در جهان پیشتاز است، تنها دو راکتور به تعداد راکتورهای خود اضافه کرده و فقط یک راکتور در حال ساخت دارد.

چین که با تقاضای روزافزون انرژی مواجه است، به همین میزان افزایش تعداد راکتورهای خود قانع نیست. هدف این کشور راه‌اندازی بین شش تا هشت رآکتور هسته‌ای در سال است. اما برخی مقامات چین بر این باورند این هدف، هدفی کافی برای برآورد تقاضای انرژی این کشور نیست. نهاد قانون‌گذاری هسته‌ای این کشور می‌گوید چین ظرفیت اضافه کردن سالانه ۸ تا ۱۰ راکتور را دارد. شورای دولتی چین ساخت ده رآکتور را در سال ۲۰۲۲ تصویب کرد. در مجموع، چین ۲۲ راکتور هسته‌ای در دست ساخت دارد که ظرفیت تولید ۲۱.۶۱ گیگاوات برق را خواهند داشت. این تعداد راکتور بیش از ۲.۵ برابر بیشتر از تعداد راکتورهای در دست‌ساخت هر کشور دیگری است.

رشد انرژی هسته‌ای در کشورهای غربی به دلایلی متوقف شده است. راکتورها به سرمایه‌گذاری اولیه زیادی نیاز دارند و ساخت آنها سال‌ها طول می‌کشد. این صنعت به شدت تحت نظارت نهادهای بین‌المللی‌ست. با این حال چین با اعطای وام‌های ارزان و همچنین زمین و مجوز به شرکت‌های انرژی دولتی، مسیر انرژی هسته‌ای را هموار کرده است. چین به تامین کنندگان انرژی هسته‌ای یارانه‌هایی می‌دهد که به عنوان «خرید تضمینی برق feed-in tariffs» شناخته می‌شوند. «خرید تضمینی برق» برنامه‌ای است که در آن اکثر کشورها منابعی را برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و برای نیروگاه‌های برق به سرمایه‌گذاران اعطا می‌کنند و مالکان نیروگاه‌ها برق تولیدی خود را به قیمت تضمینی ارائه شده از سوی دولت، به فروش می‌رساند. بر اساس پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی، این اقدامات قیمت انرژی هسته‌ای را در چین به حدود ۷۰ دلار در هر مگاوات ساعت رسانده درحالی که این رقم در ایالات متحده ۱۰۵ دلار و در اتحادیه اروپا ۱۶۰ دلار است.

چین از نگرانی‌ها درباره ایمنی راکتورهای هسته‌ای که بسیاری را در غرب علیه انرژی هسته‌ای برانگیخته است مصون نیست. پس از فاجعه در نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما دایچی ژاپن چین به طور موقت برنامه ساخت نیروگاه‌های خود را متوقف کرد. در این کشور راه‌اندازی نیروگاه‌های هسته‌ای در مناطق خشکی که باید از آب رودخانه برای خنک‌سازی استفاده کنند، ممنوع است. در اوایل سال جاری، هنگامی که ژاپن شروع به رهاسازی فاضلاب تصفیه شده نیروگاه فوکوشیما در اقیانوس کرد، واکنش چین تند بود. با این حال انرژی هسته‌ای آن‌طور که در میان مردم دیگر کشورها حساسیت برانگیز است، گویا برای مردم چین اهمیت چندانی ندارد.

این اقدامات از جهاتی به نفع دنیاست، زیرا اگر چین بخواهد تا سال ۲۰۶۰ زغال سنگ را به تدریج حذف کند و به کشوری با کربن خنثی تبدیل شود، به منبع انرژی نیاز دارد که بتواند با کمک آن تقاضای برق خود را برآورده سازد. برای رسیدن به چنین اهدافی استفاده تنها از انرژی بادی و خورشیدی چندان مثمرثمر نخواهد بود، زیرا تولید برق از انرژی باد و خورشید بستگی به شرایط اقلیمی دارد. اما انرژی هسته‌ای می‌تواند با چنین شرایطی سازگار باشد. وقتی صحبت از انرژی تولید شده به میان می‌آید، واحدها هسته‌ای چین از ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی نصب‌شده (البته نه بادی) حال حاضر این کشور عملکرد بهتری دارند. از سویی بیشتر رآکتورها در ساحل، نزدیک به مراکز بزرگ جمعیتی واقع شده‌اند، درحالی که پروژه‌های بادی و خورشیدی چین این مزیت را نداشته و از نظر انتقال برق تولیدی در فواصل طولانی چالش‌هایی به همراه دارند.

چین در سال‌های اولیه وارد کننده برنامه هسته‌ای بود. این کشور همچنان برای دسترسی به اورانیومی که سوخت رآکتورها را تامین می‌کند، به کشورهای دیگر وابسته است. اما اکثر رآکتورهای جدید و برنامه‌ریزی شده آن، به ویژه راکتور هوآلونگ ۱ بر اساس طرح‌های چینی ساخته می‌شوند. اکنون این کشور به دنبال صادرات چنین فناوری‌های‌ست. پیشتر با پاکستان و آرژانتین قراردادهایی امضا شده است. با توجه به اینکه بسیاری از تجهیزات این راکتورها در داخل کشور تامین می‌شود، برنامه کنترل صادرات فناوری به چین که دولت بایدن برقرار کرده است و هدف آن ممانعت از رسیدن فناوری‌های پیشرفته با منشاء آمریکایی به چین است، چندان مانع کار چینی‌ها نشده است.

حالا دانشمندان و مهندسان چینی روی یک پروژه جدید کار می‌کنند: توسعه همجوشی هسته‌ای. نیروگاه‌های همجوشی نیازی به اورانیوم ندارند و زباله‌های رادیواکتیو بسیار کمتری نسبت به نیروگاه‌های شکافت هسته‌ای تولید می‌کنند. اما این فناوری که هدف آن تقلید از عملکردهای داخلی خورشید برای ایجاد منبع پایان‌ناپذیر انرژی است، در حال حاضر دست‌نیافتنی به نظر می‌رسد.

راکتورهای همجوشی پلاسما را با آهنرباهای ابررسانا در فرآیندی به نام محصور سازی کنترل می‌کنند. یک رآکتور چینی رکورد طولانی‌ترین محصور سازی در دمای بالا را دارد: حدود ۱۷ دقیقه. اما دانشمندان این کشور، مانند دانشمندان سایر نقاط جهان، با مشکل فیزیک بنیادی مواجه هستند: نگه داشتن پلاسما در دماهای بسیار بالا برای مدت طولانی به انرژی بیشتری نسبت به کل واکنش نیاز دارد. اگر چین بتواند این مشکل را حل کند، احتمالا بتواند پایان عمر انرژی کثیف را برای همه تسریع کند.

ناوگان راکتورهای هسته‌ای موجود ایالات متحده گواهی بر تسلط پیشین این کشور در تولید برق هسته‌ای بوده‌ است.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایالات متحده ۹۳ راکتور هسته‌ای دارد که با ظرفیت تولید بیش از ۹۵ گیگاوات برق کار می‌کنند و در این زمینه بیش از هر کشور دیگری راکتور هسته‌ای دارد. انجمن جهانی هسته‌ای (World Nuclear Association) در گزارش اخیر خود در مورد زنجیره تامین هسته‌ای اعلام کرد که بسیاری از این راکتورها به انتهای عمر خود رسیده‌اند، زیرا راکتورهای هسته‌ای قادرند ۶۰ و در برخی موارد تا ۸۰ سال مجوز فعالیت داشته باشند.

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، چین با ۵۵ راکتور فعال و ظرفیت بیش از ۵۳ گیگاوات در رتبه سوم دنیا در حوزه انرژی هسته‌ای قرار دارد.

ایالات متحده سلطه جهانی خود را در انرژی هسته‌ای از دست داده است. این روند از اواسط دهه ۱۹۸۰ شروع شد. چین اما در سال ۱۹۸۵ تازه شروع به کار کرده بود که صنعت هسته‌ای ایالات متحده شروع به عقب‌نشینی کرد.

همانطور که اقتصاد چین رشد کرده تولید انرژی آن نیز افزایش یافته است. به نوشته اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، کل تولید انرژی چین در سال ۲۰۲۰ به ۷۶۰۰ تراوات ساعت رسید که نسبت به ۱۲۸۰ تراوات ساعت در سال ۲۰۰۰ افزایش چشمگیری داشته است. در حال حاضر انرژی هسته‌ای تنها ۵ درصد از کل برق تولید شده در چین را تشکیل می‌دهد، در حالی که بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، هنوز حدود دو سوم برق تولیدی کشور از طریق نیروگاه‌های زغال سنگی است. این در حالی است که بخش بزرگی از آلودگی هوای شهرهای بزرگ چین به دلیل سوزاندن زغال‌سنگ در نیروگاه‌های بزرگ و کوچک این کشور است. برق هسته‌ای چنین آلایندگی به همراه ندارد. بنابراین می‌تواند گزینه مناسبی برای چین باشد تا از میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود بکاهد. برخی آمارها می‌گویند چینی‌ها برنامه‌ریزی کرده‌اند تا در طی ۱۵ سال ۱۵۰ گیگاوات برق از انرژی هسته‌ای تولید کنند. تحلیلگران می‌گویند این بزرگترین رقم توسعه ظرفیت هسته‌ای در تاریخ خواهد بود.

اما چرا چین چنین در ساخت نیروگاه هسته‌ای پیشرفت کرده است؟ چین برنامه هسته‌ای خود را با خرید راکتور از فرانسه، ایالات متحده و روسیه آغاز کرد و راکتورهای داخلی اولیه هوآلونگ را با کمک فرانسه ساخت. دلیل تسلط چین در ساخت راکتورهای هسته‌ای این است که این صنعت به شدت مورد حمایت دولت بوده و درنتیجه سازندگان راکتورها می‌توانند چندین واحد هسته‌ای را با هزینه کمتر بسازند. تامین مالی از سوی دولت، زنجیره تامین تحت حمایت دولت و تعهد دولتی برای ایجاد این فناوری از دلایل موفقیت صنایع هسته‌ای در چین است. از سویی این صنعت با صادارتی شدن به چین امکان خواهد داد تا نفوذ ژئوپلیتیکی خود را گسترده‌تر کند.

ایالات متحده، بزرگ‌ترین در جهان

ایالات متحده در حال حاضر یک رآکتور هسته‌ای در دست ساخت دارد، این راکتور، راکتور چهارم نیروگاه ووگتل در جورجیاست که می‌تواند کمی بیش از ۱ گیگاوات برق تولید کند. یک گیگاوات برای تامین برق یک شهر متوسط کافی است.

کارشناسان می‌گویند که ایالات متحده به آرامی بخشی از سلطه سابق خود را در فضای هسته‌ای باز خواهد یافت. ایالات متحده و اروپا مجددا به آرامی شروع به ساخت راکتورهای هسته‌ای کرده‌اند. کارشناسان بر این باورند زنجیره تامین و نیروی کار متخصص این حوزه در این کشورها دیگر عملا وجود نداشت که منجر به افزایش شدید هزینه‌ها و تاخیرهای برنامه‌ریزی شده است. در عین حال دو رآکتور هسته‌ای بزرگ جدید در نیروگاه فوگتل در جورجیا به دلیل طولانی‌تر شدن زمان مورد انتظار و برآوردهای اولیه بودجه با مشکلاتی همراه شده است.

پیشتر در ایالات متحده مخالفت‌ها با تولید برق هسته‌ای بسیار زیاد بود اما اکنون یک توافق دو حزبی بر سر این موضوع وجود دارد. نظرسنجی اخیر مرکز تحقیقات پیو نشان داد که حمایت از انرژی هسته‌ای در میان دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان افزایش یافته است: ۵۷ درصد از آمریکایی‌ها اعلام کرده‌اند که خواهان ساخت راکتورهای هسته‌ای بیشتر برای تولید برق هستند، در حالی که در سال ۲۰۲۰، ۴۳ درصد آمریکایی‌ها چنین نظری داشتند.

ایالات متحده یارانه‌هایی را برای باز نگه داشتن برخی از نیروگاه‌های هسته‌ای موجود و فروش برخی از رآکتورهای هسته‌ای بزرگ به اروپای شرقی ارائه می‌کند. این کشور بیشتر بر افزایش بازار فناوری راکتورهای کوچک مدولار و پیشرفته و ایجاد ظرفیت غنی‌سازی سوخت تاکید دارد.

راکتورهای هسته‌ای کوچک‌تر به دلیل کوچک بودن، هزینه ساخت کمتری دارند، و نیز به این دلیل که طراحی مدولار اجازه می‌دهد تا قطعات سازنده در یک کارخانه ساخته شوند و در محل قرار گیرند، این فرآیند سریع‌تر و ارزان‌تر از ساخت راکتورهای بزرگ‌تر است.

راکتور مدولار کوچک نئواسکیل و وستینگهاوس AP300 راکتورهای آب سبک کوچک شده هستند، که طرحی است که اکثر راکتورهای هسته‌ای معمولی از آن استفاده می‌کنند، در حالی که برخی دیگر از طرح‌های راکتور ماژولار کوچک مانند ترراپاور ناتوریوم یا ایکس انرژی با دمای بالای خنک شده با گاز به‌‌طور عجیب‌تری سوخت‌گیری و خنک می‌شوند.

راکتورهای کوچک علاوه بر مزایای فوق برای تامین برق فرآیندهای صنعتی هم مناسب هستند. کارشناسان می‌گویند ایالات متحده تصمیم گرفته تا در عرصه صادرات هسته‌ای موقعیت خود را بهبود ببخشد و تلاش کند خود را به عنوان رقیب اصلی دارندگان این تکنولوژی در ۱۵ سال آینده معرفی کند. آغازگر این برنامه‌ها دولت دونالد ترامپ بود و دولت جو بایدن آن را تقویت کرد. بخشی از این صادرات، راکتورهای هسته‌ای بزرگ به‌ویژه به اروپای شرقی خواهد بود اما بخش قابل توجهی هم مربوط به استراتژی راکتورهای کوچک مدولار و پیشرفته است.

بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، این کشور در حال حاضر ۵۴ نیروگاه هسته‌ای فعال دارد. بر همین اساس از اول اوت ۲۰۲۳، این کشور ۹۳ راکتور هسته‌ای تجاری در این ۵۴ نیروگاه هسته‌ای دارد که در ۲۸ ایالت پراکنده هستند. میانگین سنی این راکتورهای هسته‌ای حدود ۴۲ سال است. قدیمی‌ترین راکتور فعال در نیویورک و جدیدترین آنها در جورجیاست. ایالات متحده آمریکا بزرگترین تولید کننده انرژی هسته‌ای در جهان است و حدود ۳۰ درصد از تولید برق هسته‌ای در سراسر جهان را به خود اختصاص می‌دهد. راکتورهای هسته‌ای این کشور در سال ۲۰۲۲، ۷۷۲ تراوات ساعت، معادل ۱۸ درصد از کل تولید برق را تولید کردند. ظرفیت تولید هسته‌ای ایالات متحده در طول تابستان ۲۰۲۳ به طور متوسط روزانه ۳.۱ گیگاوات بود.

قانون کاهش تورم که در اوت ۲۰۲۲ به تصویب رسید، از سرمایه گذاری و مشوق‌های مالیاتی برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای بزرگ موجود و راکتورهای پیشرفته جدیدتر و همچنین اورانیوم با غنای پایین و تولید هیدروژن حمایت می‌کند. تقریبا تمام ظرفیت تولید هسته‌ای آمریکا از راکتورهایی می‌آید که بین سال‌های ۱۹۶۷ تا ۱۹۹۰ ساخته شده‌اند. تا سال ۲۰۱۳ تقریبا هیچ نیروگاه جدیدی ساخته نشد، دلیل این امر به خاطر جذاب‌‌تر بودن تولید برق از طریق گاز بود.

فرانسه، فعال‌ترین در توسعه فناوری هسته‌ای

بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، بعد از ایالات متحده کشوری که با بیشترین راکتورهای هسته‌ای فعال در رده بعدی قرار دارد، فرانسه است با ۵۶ راکتور و ظرفیت تولید بیش از ۶۱ گیگاوات. تولید برق هسته‌ای در فرانسه در ماه اکتبر ۲۰۲۳ به ۲۸.۳ تراوات ساعت رسید که ۸.۱ تراوات ساعت نسبت به مدت مشابه در سال ۲۰۲۲ افزایش داشت. این افزایش عمدتا به لطف بهینه‌سازی و مدیریت خوب آثار خوردگی تنش بود.

فرانسه حدود ۷۰ درصد از برق خود را از انرژی هسته‌ای تامین می‌کند، در سال ۲۰۱۴ دولت فرانسه گام‌هایی در جهت کاهش سهم انرژی هسته‌ای از تولید برق به ۵۰ درصد تا سال ۲۰۲۵ برداشت. اما فرانسه مجبور شد در سال ۲۰۱۹ این هدف را تا ۲۰۳۵ به تعویق اندازد. در فوریه ۲۰۲۲ فرانسه اعلام کرد که قصد دارد شش راکتور جدید بسازد و هشت راکتور دیگر را نیز در دستور کار داشته باشد. این کشور به دلیل هزینه تولید بسیار پایین برق، بزرگترین صادرکننده خالص برق در جهان است و سالانه بیش از ۳ میلیارد یورو درآمد از صادرات برق دارد. فرانسه در توسعه فناوری هسته‌ای بسیار فعال بوده است. صادرات راکتورها و به ویژه محصولات و خدمات سوخت بخش قابل توجه تامین درآمدهای این کشور بوده‌اند. حدود ۱۷ درصد از برق فرانسه هم از سوخت هسته‌ای بازیافتی تولید شده است.

در سال ۲۰۲۲ ناوگان راکتوری فرانسه ۲۸۲ تراوات ساعت برق تولید کرد که بسیار کمتر از میانگین ده ساله ۳۹۵ تراوات ساعت بود. برآوردهای شرکت چند میلتی برق EDF در فرانسه نشان می‌دهد که تولید برق هسته‌ای این کشور در سال ۲۰۲۳ به ۳۰۰-۳۳۰ تراوات‌ساعت، در سال ۲۰۲۴ به ۳۱۵-۳۴۵ تراوات ساعت، و در سال ۲۰۲۵ به ۳۳۵-۳۶۵ تراوات ساعت خواهد رسید.

در سال ۲۰۰۳ یک نظر سنجی از مردم فرانسه به نتایجی جالبی دست یافت. در این نظرسنجی ۵۸ درصد مردم فرانسه بر این باور داشتند که تولید برق هسته‌ای تغییرات اقلیم را تشدید می‌کند، در حالی که تنها ۴۶ درصد از این مردم اعلام کردند سوزاندن زغال‌سنگ باعث تسریع تغییرات اقلیم می‌شود. در سال ۲۰۱۲ و با انتخاب فرانسوا اولاند به ریاست‌جمهوری فرانسه، سیاست کاهش سهم برق هسته‌ای در ترکیب انرژی این کشور در دستور کار قرار گرفت. در سال ۲۰۱۴ لایحه‌ای در مجلس ملی فرانسه تصویب شد که هدف‌گذاری آن تامین ۵۰ درصد برق مصرفی کشور از طریق انرژی هسته‌ای بود. اما در سال ۲۰۱۷ این کشور هدف ۲۰۲۵ خود را برای کاهش سهم انرژی هسته‌ای به ۵۰ درصد برق تولیدی به تعویق انداخت.

در نوامبر ۲۰۱۸، پیش‌نویس برنامه انرژی جدید کشور تایید کرد که سال ۲۰۳۵، تاریخ هدف جدید برای کاهش سهم برق هسته‌ای به ۵۰ درصد برق تولیدی است. در این طرح آمده که ۱۴ رآکتور هسته‌ای کشور تا سال ۲۰۳۵ و ۴ تا ۶ رآکتور تا سال ۲۰۳۰ تعطیل خواهند شد. در نهایت در فوریه ۲۰۲۲ امانوئل مکرون، با کنار گذاشتن تمامی سیاست‌های قبلی، از برنامه قطعی ساخت ۶ راکتور جدید و بررسی ساخت ۸ راکتور دیگر رونمایی کرد. این برنامه سهم برق هسته‌ای از تولید برق کشور را به ۶۰ درصد می‌رساند. در سال ۲۰۲۳ سنای فرانسه قانونی تصویب کرد که بر اساس آن هدف کاهش سهم برق هسته‌ای به ۵۰ درصد تا سال ۲۰۳۵ به طور کامل حذف و در عوض هدف جدید افزایش سهم برق هسته‌ای به بالای ۵۰ درصد تولید برق کشور تا سال ۲۰۵۰ تصویب شد.

آلمان در مسیری متفاوت از جهان

آلمانی‌ها هم به اندازه فرانسوی‌های سیاست‌های نوسانی در تولید برق هسته‌ای داشتند اما تفاوتی که بین سیاست‌های آلمان و فرانسه وجود دارد این است که آلمانی‌ها بالاخره آخرین نیروگاه هسته‌ای خود را طبق قرار و قانون خود خاموش کردند اما چوب آن را هم خوردند. آلمان در ۱۵ آوریل سال جاری، آخرین نیروگاه هسته‌ای خود را خاموش کرد. این خاموشی که ضربه سختی به فعالین محیط زیست بود که از انرژی هسته‌ای به عنوان یک انرژی بدون کربن حمایت می‌کنند.

این کشور برنامه‌های خود را برای حذف تدریجی انرژی هسته‌ای در سال ۲۰۱۱ با آنگلا مرکل، صدراعظم پیشین، اعلام کرد. در پاییز سال ۲۰۲۲، با توجه به اینکه جنگ اوکراین دسترسی به انرژی را به ویژه در اروپا محدود کرد، آلمان تصمیم گرفت راکتورهای هسته‌ای موجود را برای چند ماه دیگر فعال نگه دارد تا منابع تامین انرژی خود را تقویت کند.

واکنش‌ها به این اقدام آلمان آن هم با توجه به تهدیدی که تغییرات اقلیم و نیز بحران انرژی در آلمان و اروپا به دلیل قطع صادرات گاز طبیعی روسیه شدید بود و بسیاری خواهان ادامه کار این نیروگاه‌ها بودند. مجموعه‌ای از دانشمندان، از جمله دو برنده جایزه نوبل و اساتیدی از دانشگا‌ه‌های ام‌آی‌تی و کلمبیا، در نامه‌ای سرگشاده که در ۱۴ آوریل در وب‌سایت گروه حامی هسته‌ای RePlaneteers منتشر شد، در آخرین لحظه درخواست کردند که آلمان راکتورهای هسته‌ای را فعال نگه دارند. اما قاطعیت آلمانی و نظم و ترتیبی که در اجرای برنامه‌های خود دارند اینجا هم به کار گرفته شد و آلمان همچنان به از رده‌خارج سازی نیروگاه‌های هسته‌ای خود ادامه داد.

دولت آلمان بر این باور است که فناوری هسته‌ای یک تکنولوژی خطرناک است و برای اثبات نظر خود از چرنوبیل و فوکوشیما مثال می‌آورد. در عوض آلمان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰، ۸۰ درصد برق خود را از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند باد و خورشید تولید کند.

ژاپن، ادامه تولید برق هسته‌ای اما درس گرفته از فوکوشیما

ژاپن باید حدود ۹۰ درصد انرژی مورد نیاز خود را وارد کند. بنابراین اولین رآکتور انرژی هسته‌ای تجاری آن در اواسط سال ۱۹۶۶ شروع به کار کرد و برق هسته‌ای از سال ۱۹۷۳ تبدیل شد به یک اولویت استراتژیک ملی. این موضوع پس از حادثه فوکوشیما در سال ۲۰۱۱ مورد بررسی مجدد قرار گرفت اما به قوت خود باقی ماند.

تا سال ۲۰۱۱، ژاپن حدود ۳۰ درصد برق مورد نیاز خود را با رآکتورهای هسته‌ای خود تولید می‌کرد و انتظار می‌رفت این روند تا سال ۲۰۱۷ به حداقل ۴۰ درصد افزایش یابد. اکنون برای حداقل ۲۰ درصد برق تولیدی تا سال ۲۰۳۰، برنامه‌ریزی شده است. از بین راکتورهای خاموش۱۶ راکتور در حال حاضر در مرحله تایید راه‌اندازی مجدد هستند.

ژاپن با وجود اینکه تنها کشوری بود که در زمان جنگ متحمل بمباران هسته‌ای شد و بیش از ۱۰۰هزار کشته بر جا ماند، اما استفاده صلح‌آمیز از فناوری هسته‌ای را در دستور کار خود قرار داد تا بخش قابل توجهی از برق خود را تامین کند. پس از سونامی سال ۲۰۱۱ که به کشته شدن ۱۹۰۰۰ نفر در حادثه هسته‌ای فوکوشیما منجر شد، احساسات عمومی به‌طور قابل توجهی تغییر کرد به طوری که اعتراض‌های عمومی گسترده‌ای برای کنار گذاشتن انرژی هسته‌ای آغاز شد. اکنون هدف اعلام شده دولت این است که انرژی هسته‌ای تا سال ۲۰۳۰ حدود۲۰ تا ۲۲ درصد برق مورد نیاز ژاپن را تامین کند. پیش از این در سال ۲۰۱۱، برق هسته‌ای تقریبا ۳۰ درصد از کل تولید برق کشور به خود اختصاص داده بود. تولید برق هسته‌ای ژاپن از ۴۷.۵ گیگاوات ظرفیت (خالص) در مارس ۲۰۱۱ به ۴۴.۶ گیگاوات (خالص) امروزی کاهش یافته است. برنامه‌هایی برای افزایش این میزان به ۵۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ وجود دارد.

ژاپن ۳۳ راکتور انرژی هسته‌ای دارد که به عنوان راکتورهای قابل بهره‌برداری طبقه بندی می‌شوند. با این حال، در سال ۲۰۱۳، سازمان تنظیم مقررات هسته‌ای الزامات نظارتی جدیدی را برقرار کرد که بر اساس آن تنها ۱۰ راکتور مجوز راه‌اندازی مجدد را دریافت کرده‌اند.

ترکیه، به دنبال استقلال انرژی از روسیه

ترکیه از سال ۱۹۷۰ برنامه‌هایی برای تولید برق هسته‌ای داشته است. امروزه برنامه‌های انرژی هسته‌ای بخش کلیدی اهداف این کشور برای رشد اقتصادی را در بر گرفته است.

تحولات اخیر نشان داده که روسیه نقشی پیشرو در تامین مالی و ساخت ۴۸۰۰ مگاوات ظرفیت هسته‌ای ترکیه ایفا کرده است. ساخت اولین راکتور انرژی هسته‌ای ترکیه، اولین راکتور از چهار راکتور در آکویو، در آوریل ۲۰۱۸ آغاز شد. نیروگاه اتمی آکویو بزرگترین نیروگاه هسته‌ای ترکیه است. احتمالا یک کنسرسیوم فرانسوی-ژاپنی دومین نیروگاه هسته‌ای را در سینوپ بسازد. چین در صف ساخت سومین نیروگاه با فناوری برگرفته از ایالات متحده است. یک پروژه کوچک استخراج اورانیوم هم برنامه‌ریزی شده است.

ترکیه بخش بزرگی از انرژی مورد نیاز خود را وارد می‌کند، یعنی حدود ۷۵ درصد در سال ۲۰۲۱. این کشور حدود یک سوم گاز خود از روسیه تامین می‌کند. در فوریه ۲۰۱۶ گازپروم بدون توجه به قراردادها به طور خودسرانه قیمت گاز را ۱۰.۲۵ درصد افزایش داد و وقتی شرکت‌های ترک از پرداخت آن خودداری کردند، عرضه گاز را کاهش داد. حالا ترکیه با برنامه هسته‌ای خود به دنبال کاهش وابستگی به گاز روسیه است.

امارات متحده عربی، در هم تنیدگی نفت و برق هسته‌ای

در سال ۲۰۲۳، ظرفیت تولید انرژی هسته‌ای قابل بهره‌برداری در امارات متحده عربی از ۴ گیگاوات برق عبور کرد. همزمان امارات سه راکتور قابل بهره‌برداری و یک راکتور در دست ساخت داشت. امارات متحده عربی با حمایت گسترده مردمی برنامه انرژی هسته‌ای خود را آغاز کرده است. پیشنهادی ۲۰ میلیارد دلاری از یک کنسرسیوم کره جنوبی برای ساخت چهار رآکتور تجاری انرژی هسته‌ای، مجموعاً ۵.۶ گیگاوات، تا سال ۲۰۲۰ در برکه را پذیرفت و این راکتورها هم‌اکنون در مدار تولید هستند. واحد ۱ اولین نیروگاه اتمی کشور در آگوست ۲۰۲۰ به شبکه متصل شد و سپس واحد ۲ در سپتامبر ۲۰۲۱ و واحد ۳ در اکتبر ۲۰۲۲ به شبکه متصل شد.

در آوریل ۲۰۰۸ امارات دستورالعمل جامعی برای سیاست‌های خود در حوزه انرژی هسته‌ای منتشر کرد. این سیاست‌ها افزایش ظرفیت مورد نیاز برق را از ۱۵.۵ گیگاوات در سال ۲۰۰۸ به بیش از ۴۰ گیگاوات در سال ۲۰۲۰ پیش‌بینی کرده بود. در این میان انرژی هسته‌ای به عنوان یک منبع انرژی، قرار است سهم عمده‌ای در اقتصاد امارات و امنیت انرژی آینده آن بازی کند.

تکمیل نیروگاه براکه به تولید ۴۲۰۰ مگاوات برق هسته‌ای در امارات منجر شد. امارات می‌گوید تولید برق هسته‌ای در این کشور، رسیدن به اهداف کربن خالص صفر را تا سال ۲۰۵۰ ممکن خواهد کرد.

عربستان سعودی، بلندپرواز اما بی‌برنامه

عربستان سعودی برنامه‌هایی برای ایجاد صنعت برق هسته‌ای دارد. این کشور در سال ۲۰۱۳ ایجاد ۱۷ گیگاوات ظرفیت هسته‌ای را تا سال ۲۰۳۲ پیش‌بینی کرده بود، اما این هدف دو سال بعد کنار گذاشته شد. در حال حاضر، تقریبا تمام برق کشور از سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود.

در سال ۲۰۱۰ بر اساس یک فرمان سلطنتی توسعه انرژی اتمی برای برآوردن نیازهای رو به رشد این کشور در دستور کار قرار گرفت. برنامه‌های اتمی این کشور با حضور شرکت‌های سوئیسی و فنلاندی آغاز شد. در سال ۲۰۱۱ عربستان از برنامه‌های خود برای راه‌اندازی ۱۶ راکتور هسته‌ای با هزینه‌ بیش از ۳۰۰ میلیارد ریال ( ۸۰ میلیارد دلار) در ۲۰ سال آینده خبر داد. از سویی عربستان برای نمک‌زدایی آب دریا برنامه‌هایی برای احداث راکتورهای کوچک دارد. در فوریه ۲۰۲۲ عربستان سعودی تاسیس شرکت هلدینگ هسته‌ای را اعلام کرد که به عنوان توسعه دهنده انرژی هسته‌ای این کشور عمل خواهد کرد. تشکیل این نهاد ابتدا در سال ۲۰۱۳ مطرح شده بود. در سپتامبر ۲۰۲۳، وزیر انرژی این کشور از برنامه‌های دولت برای ساخت نیروگاه هسته‌ای خبر داد.

ایران، تقریبا هیچ

ایران یک نیروگاه اتمی دارد: نیروگاه اتمی بوشهر. قرارداد ساخت نیروگاه بوشهر در نیمه دهه ۱۳۵۰ منعقد شد. این نیروگاه پس از تاخیری ۳۵ ساله به شبکه سراسری برق ایران متصل شد. واحد یکم نیروگاه اتمی بوشهر از سال ۱۳۹۰ و آنهم پس از بارها تعویق به تولید برق رسید.  شرکت روسی «اتم استروی اکسپورت» در سال ۹۲ این نیروگاه را به شکل کامل به ایران تحویل داد.

دو سال پیش رئیس سازمان انرژی اتمی به مسکو سفر کرد تا برای ادامه توسعه نیروگاه بوشهر «تفاهم‌های اولیه»ای با روسیه داشته باشد. فروردین امسال رئیس شرکت بهره‌برداری نیروگاه اتمی بوشهر گفت: این نیروگاه سال گذشته با تولید ۶ میلیون مگاوات ساعت برق و تزریق به شبکه سراسری یکی از سال‌های موفق خود را در زمینه تولید برق پشت سر گذاشت. از سویی مدیر عامل شرکت مادرتخصصی تولید و توسعه انرژی اتمی ایران هم از شتاب گرفتن طرح احداث واحدهای ۲ و ۳ نیروگاه اتمی بوشهر خبر داده بود. مهر ماه امسال رئیس سازمان انرژی اتمی اعلام کرد که در این نیروگاه «از تولید ۶۰میلیارد کیلووات‌ساعت برق اتمی عبور کردیم».

بر اساس جدیدترین آمار اعلامی وزارت نیرو، نیروگاه اتمی بوشهر با ظرفیت ۱۰۲۰ مگاواتی، سهمی ۱.۱ درصدی در تولید برق کشور دارد.

منبع: هفته نامه صدا