ورود نفت ایران به چین ممنوع شد یا افزایش یافت؟

به گزارش انرژی پرس؛ در روزهای اخیر موضوع صادرات نفت به ایران به چین دوباره داغ شده است. در حالیکه داده‌ها نشان دهنده افزایش صادرات نفت ایران به چین را نشان می‌دهد، گزارش رویترز حاکی است که گروه بندری شاندونگ، ورود تانکرهای تحریم شده توسط ایالات متحده را به بنادر خود در استان شرقی چین ممنوع کرده است. داده‌های ردیابی کشتی‌های کپلر نشان می‌دهد که این استان در سال گذشته حدود ۱.۷۴ میلیون بشکه در روز نفت از ایران، روسیه و ونزوئلا وارد کرده است که حدود ۱۷ درصد از واردات چین را تشکیل می‌دهد.

طبق این گزارش، اگر این ممنوعیت اجرایی شود، هزینه‌های حمل و نقل برای پالایشگاه‌های مستقل در شاندونگ، خریداران اصلی نفت خام تحریم شده از سه کشور مذکور، افزایش می‌یابد. ماه گذشته، واشنگتن تحریم‌های بیشتری را علیه شرکت‌ها و به اصطلاح «ناوگان سایه‌» ایران معامله اعمال کرد. دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب آمریکا در ۲۰ ژانویه سکان دولت را در دست خواهد گرفت و انتظار می‌رود تحریم‌ها علیه ایران را تشدید کند.

اما براساس اعلام سازمان غیرانتفاعی اتحاد علیه ایران هسته‌ای (UANI) و نزدیک به محافل ضد ایرانی، علیرغم تشدید تحریم‌های غرب، صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۴ به ۵۸۷ میلیون بشکه رسید که نسبت به سال قبل از آن ۱۰.۷۵ درصد افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد و در این میانف چین به عنوان خریدار اصلی آن بوده است. افزایش صادرات نفت نشان دهنده توانایی رو به رشد ایران برای دور زدن محدودیت‌های بین المللی برای ادامه صادرات غیرقانونی نفت است.

بنابراین، نقش چین در تجارت نفت ایران غیرقابل انکار است، به طوری که واردات چین ۹۱ درصد از کل صادرات نفت ایران در سال ۲۰۲۴ را به خود اختصاص داده است. این کشور ۵۳۳ میلیون بشکه واردات داشته که نشان دهنده افزایش قابل توجهی ۲۴ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۳ است که عمدتاً ناشی از تقاضای پالایشگاه‌های کوچک استان شاندونگ است.

شرایط سخت پالایشگاه‌های قوری

اخیرا پالایشگاه‌های مستقل چین با بحران جدیدی در نوع خود مواجه بودند که منجر به کاهش قابل توجه سود آن شده و حتی ممکن است برخی از پالایشگاه‌ها به طور موقت یا دائم تعطیل شوند. پالایشگاه‌های نفت مستقل چین که «قوری» نامیده می‌شوند و اندازه کوچکی دارند، معمولاً با نفت مشمول تحریم – مانند روسیه و ایران – فعالیت می‌کنند. این پالایشگاه‌ها حدود یک پنجم ظرفیت پالایشی در چین، بزرگترین واردکننده نفت در جهان و متقاضی اصلی نفت را تشکیل می‌دهند. پالایشگاه‌های مستقل اکنون با چالش‌هایی مانند کاهش دستیابی به نفت ارزان، محدودیت‌های مالی، رقابت محلی و کاهش تقاضا به دلیل گذار سبز مواجه شده‌اند.

آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارد چین عنوان بزرگ‌ترین محرک رشد تقاضای نفت را به هند، سومین واردکننده و مصرف‌کننده نفت و پرجمعیت‌ترین کشور جهان واگذار کند. همچنین، پالایشگاه‌های مستقل چین به نفت ارزان ایران وابسته هستند که حدود ۹۰ درصد صادرات آن‌ها را تشکیل می‌دهد. براساس ادعای رسانه‌های غربی، از زمانی که ایالات متحده در اکتبر (۲۰۲۴) تحریم‌هایی را علیه تانکرهای حامل نفت ایران اعمال کرد، محدودیت‌هایی برای آن‌ها ایجاد شده است.

البته، بازگشت دونالد ترامپ به صحنه نیز در ان روند می‌تواند تا حدودی تاثیرگذار باشد. ترامپ وعده داد که سیاست «فشار حداکثری» را بر ایران اعمال کند تا نفوذ آن در خاورمیانه را محدود و توسعه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای جلوگیری کند.

همچنین، برخی از کارشناسان باور داند که احتمال مازاد عرضه فرآورده در بازار چین در سال جاری (۲۰۲۵) دارد، باعث می‌شود پالایشگاه‌های مستقل بیشتری به طور موقت یا دائم فعالیت خود را متوقف کنند. برای نمونه، ۳ شرکت با ظرفیت تقریبی ۱۷ میلیون تن در استان شاندونگ تا قبل از پایان سال گذشته (۲۰۲۴) اعلام ورشکسگی کردند.

در حال حاضر، پالایشگاه‌های مستقل با ۵۵ درصد یا کمتر از ظرفیت تولید خود فعال هستند و احتمالاً عملیات خود را کاهش یا برای مدت طولانی‌تری متوقف می‌کنند تا با کاهش حاشیه سود سازگار شوند. باید توجه داشت که‌عدم تحقق رشد اقتصادی ۵ درصدی در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۴ نیز در این امر تاثیرگذار است.

همچنین، با افزایش سهم بازار خودروهای الکتریکی و کاهش تقاضا برای بنزین و گازوئیل، انتقال سبز چالش بزرگی برای پالایشگاه‌های مستقل چین ایجاد می‌کند. در ضمن، حدود ۴۰ درصد از فروش بنزین و گازوئیل پالایشگاه‌های مستقل در سال گذشته از پرداخت مالیات معاف بودند که پکن در حال گسترش دامنه مالیاتی آن‌ها است.

رقابت شدید ظهور پالایشگاه‌های کارآمدتر، بزرگ‌تر و یکپارچه‌تر مانند پالایشگاه شاندونگ یولونگ، که در سپتامبر (۲۰۲۴) شروع به کار کرد، باعث کاهش قدرت رقابتی پالایشگاه‌های کوچک‌تر و کم‌سودتر، به‌ویژه پالایشگاه‌های قدیمی‌تر شده است. این امر پس از آن صورت می‌گیرد که دولت برای کنترل این بخش و کاهش انتشار کربن، سقف تولید یک میلیارد تن را در سال ۲۰۲۵ در اکتبر (۲۰۲۴) اعمال کرد. از همین روی، در میان این محیط دشوار، انتظار می‌رود که این شرایط منجر به تعطیلی پالایشگاه‌هایی با ظرفیت بین ۶ تا ۱۰ میلیون تن در سال در طول سال ۲۰۲۵ شود. البته برآورد Energy Aspect به ۱۵ میلیون تن در سال نیز می‌رسد.

باید توجه داشت که چین با پیشی گرفتن از ایالات متحده در سال ۲۰۲۲ به بزرگترین پالایشگاه نفت جهان تبدیل شده و ظرفیت تولید خود را به ۹۲۰ میلیون تن در سال یا ۱۸.۴ میلیون بشکه در روز رساند.

ترامپ و فشار حداکثری

همانطور که مشاهده می‌شود خریداران اصلی نفت ایران و روسیه در چین با مشکلاتی مواجه هستند که زیاد به تحریم‌های ایالات متحده و بازگشت ترامپ ندارد و حتی اگر خرید خود را کاهش دهند تاثیر بر رویکرد ایران نخواهد داشت. در واقع، شرایط بازار نفت و تحولات ژئوپلیتیکی به گونه‌ای است که احتمال تاثیرگذار سیاست‌های فشار حداکثری ترامپ را تا حدودیث خنثی می‌کند. برای نمونه، عدم همراهی احتمالی کشورهای عرب همسایه و نیز تشدید درگیری‌ها در تنگه هرمز می‌تواند صدمات جبران ناپذیری برای اقتصاد کشورهای منطقه و فرامنطقه وارد کند. برای نمونه، تامین ۹۵ درصد از نیاز نفتی ژاپن به عنوان یکی از شرکای ایالات متحده، توسط ۴ کشور عربی امارات، عربستان، قطر و کویت تامین می‌شود که هرگونه تنش در منطقه میتواند اقتصاد آن را متوقف کند.

بنابراین، به باور کارشناسان سیاست فشار حداکثری بر ایران در دوره دوم ترامپ مانند دوره نخست او نمی‌تواند تاثیر بالایی داشته باشد و اگر کاهش احتمالی صادرات نفت ایران به چین ریشه در مشکلات و تغییرات اقتصادی داخلی چین دارد که می‌تواند تقاضای پالایشگاه‌های کوچک و خریدار اصلی نفت ایران را تحت تاثیر قرار دهد. همچنین، اخیرا صادرات نفت ایران به برخی از کشورهای اروپایی آغاز و دهلی نیز سیگنال‌هایی برای واردات نفت ایران ارسال کرده است. اخیرا اویل پرایس، مجید تخت‌روانچی معاون وزیر امور خارجه ایران به هند سفر کرده تا درمورد ازسرگیری تجارت انرژی بین دو کشور گفت‌وگو کند. همه این تحولات نشان می‌دهد که ایران می‌تواند مانند دوره نخست ترامپ در صورت اعمال فشار حداکثری صادرات نفت را ادامه دهد.