اهمیت راهبردی قرارداد گازی ایران و روسیه

به گزارش اختصاصی انرژی پرس؛ جواد اوجی، وزیر نفت درباره جزئیات پیش‌قرارداد ایران و روسیه برای وادرات گاز از این کشور توضیح داد: طبق توافق با روسیه، روزانه تا سقف ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز از این کشور وارد خواهد شد و یک گام به سمت قطب گازی منطقه برمی‌داریم. بر اساس این قرارداد ۳۰ ساله،‌ مازاد گاز وارداتی به کشورمان،‌ به سایر کشورهای منطقه صادر می‌شود. احداث خط ترانزیت گاز از شمال به جنوب از مسیر ایران اتفاقی بسیار بزرگ به شمار می‌آید که در تاریخ ایران سابقه نداشته و سالانه ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار تبادلات مالی خواهد داشت.

روز گذشته هم پایگاه تحلیلی «فدرال سیتی» نوشت: با ساخت خط لوله انتقال گاز از مسیر دریای خزر، پمپاژ ۱۱۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال امکان‌پذیر خواهد بود که ابتدا باید همکاری اقتصادی نزدیک بین مسکو و تهران برقرار شود. صنایع ایرانی تقریباً ۲۵۰ میلیارد مترمکعب گاز طبیعی مصرف می‌کنند و خط لوله از روسیه می‌تواند ۴۰ درصد نیاز این صنایع را تأمین کرده و ایران حجم قابل‌توجهی از گاز طبیعی را به کشورهای همسایه صادر کند.

تخفیف ۷۵ درصدی روس‌ها

طبق گزارش موسسه SolutiEN، هم‌اکنون زیرساخت انتقال گاز روسیه به ایران از سه خط لوله از دو کشور آذربایجان و ترکمنستان به حجم ۳۰ میلیارد متر مکعب در سال وجود دارد. براساس ادعای وزیر نفت ایران، خرید روزانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز از گازپروم در حال بررسی است که این امر برای تهران ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار در سال هزینه خواهد داشت. براساس اعلام وبسایت «کومرسانت»، قیمت گاز حدود ۱۰۰ دلار در هر هزار متر مکعب خواهد بود که پایین‌ترین قیمت در بین تمام مشتریان گازپروم در کشورهای دور خارجی خواهد بود.

براساس گزارش وبسایت نیوز.آذ جمهوری آذربایجان؛ برای مقایسه، قیمت گاز برای اروپا و ترکیه – بازارهای اصلی صادرات گازپروم – به طور متوسط ​​۴۰۰ دلار در هر هزار متر مکعب است که طبق برآوردها، ۷۵ درصد تخفیف را نشان می‌دهد. در چین که گاز را از طریق خط لوله قدرت سیبری «Power of Siberia» با قیمت ۲۶۰ دلار در هر هزار متر مکعب خریداری می‌کند. با این حساب قیمت برای ایران ۶۲ درصد کمتر خواهد بود. بنابراین، قیمت ایران در واقع با قیمت پرداختی کشورهای مستقل مشترک المنافع یعنی حدود ۱۰۰ دلار در هر هزار متر مکعب قابل مقایسه است. اگر حجم عرضه با مقادیر اعلام شده مطابقت داشته باشد، تهران به یکی از بزرگترین مشتریان گاز روسیه تبدیل خواهد شد.

البته برخی از کارشناسان احتمال ساخت خط لوله از دریای خزر را با این قیمت گاز به صرفه نمی دانند. آنها باور داند که این پروژه با موانع زیست محیطی و سیاسی مواجه خواهد شد. پیش از این، روسیه و ایران با اشاره به لزوم حفظ تعادل اکولوژیکی دریای خزر، ساخت خط لوله از ترکمنستان به اروپا را از طریق دریای خزر مسدود کردند. برای اجرای پروژه جدید نیاز به تایید همه کشورهای حاشیه دریای خزر بوده که این امر مانع بزرگی محسوب می‌شود.

ایگور یوشکوف در اینباره گفته است: «در واقع، ساخت خط لوله از روسیه به ایران در چنین حجمی بعید است، برنامه‌هایی برای تامین حجم عظیم گاز به ایران غیرواقعی به نظر می‌رسد و به احتمال زیاد اهداف سیاسی را دنبال می‌کند تا اقتصادی.

میخائیل کروتیخین، کارشناس نفت و گاز نیز معتقد است که بحث جدی در مورد توافق با ایران که شامل ساخت خط لوله در امتداد دریای خزر است، منطقی نیست. به عقیده وی، وادرات گاز ایران در چنین حجمی برای روسیه غیرضروری است، زیرا این کشور خود دارای ذخایر گاز قابل توجهی بوده که حدود ۳۴ تریلیون متر مکعب یا ۱۷ درصد از ذخایر جهان تخمین زده می‌شود. علاوه بر این، صادرات مجدد گاز روسیه بعید است؛ زیرا ایران تحت تحریم است و نمی‌تواند پروژه‌های گاز طبیعی مایع (LNG) را راه‌اندازی کند.

چشم انداز همکاری مشترک

این قرارداد اولین قرارداد گازپروم و شرکت‌های ایرانی نیست. در جولای ۲۰۲۲، گازپروم پیش از این تفاهم نامه همکاری انرژی با شرکت ملی نفت ایران به ارزش ۴۰ میلیارد دلار امضا کرده بود. اگرچه این قرارداد هنوز هیچ پروژه مشخصی را به وجود نیاورده است، اما شامل ابتکاراتی برای توسعه میادین گازی کیش و پارس شمالی و همچنین شش میدان نفتی است. همچنین، قرار بود گازپروم در ساخت پروژه‌های LNG و خطوط لوله صادرات گاز مشارکت کند. تحقق این پروژه‌ها نه تنها می‌تواند توانمندی‌های انرژی ایران را تقویت کند، بلکه فرصت‌های بازار جدیدی را برای گازپروم در آسیا و فراتر از آن ایجاد می‌کند.

امضای این تفاهم نامه بین گازپروم و شرکت ملی گاز ایران بر اهمیت استراتژیک همکاری‌های انرژی روسیه و ایران تاکید دارد. برای هر دو کشور، این توافق می‌تواند راه حلی برای چالش‌های ناشی از تحریم‌های بین المللی و تنش‌های ژئوپلیتیکی ارائه دهد. مسکو و تهران با پیوستن به نیروها به دنبال تثبیت موقعیت خود در بازار جهانی انرژی و در عین حال توسعه زیرساخت‌های حیاتی برای آینده انرژی کشورهای متبوع خود هستند.

اهمیت راهبردی همکاری

گازپروم قبلاً تجربه همکاری با ایران در توسعه میادین گازی و سوآپ تامین گاز را دارد. در سال ۲۰۲۲، این شرکت‌ها تفاهم نامه همکاری استراتژیک به ارزش ۴۰ میلیارد دلار، از جمله توسعه میدان و ساخت پایانه‌های LNG را امضا کردند. با این حال، تنها در سال ۲۰۲۴ طرفین موفق به امضای سندی شدند که مبنای توافق‌های بزرگ‌تر بود.

در نگاه اول، با توجه به ذخایر غنی گاز جمهوری اسلامی، ایده تامین گاز از روسیه به ایران ممکن است متناقض به نظر برسد. با این حال، عوامل متعددی این پروژه را منطقی و امیدوارکننده می‌کند. نخست، ایران با عدم تعادل در توزیع منابع گازی خود مواجه است: بیشترین تولید گاز در جنوب کشور متمرکز است، در حالی که مصرف در شمال است. این نیاز به زیرساخت های قابل اعتماد برای حمل و نقل گاز بین مناطق دارد. ثانیا، تقاضای فزاینده برای گاز در هند و پاکستان، ایران را به یک مرکز ترانزیتی جذاب برای حمل و نقل گاز روسیه تبدیل کرده است. می‌توان از زیرساخت های ایران برای انتقال گاز به جنوب آسیا استفاده کرد.

مشکل اصلی در اجرای پروژه محدودیت زیرساخت‌ها است. زیرساخت های موجود تنها امکان تامین حجم کمی گاز را فراهم  و ساخت یک خط لوله اصلی گاز را ضروری می‌کند. مسیرهای احتمالی خط لوله شامل احداث آن در امتداد کف دریای خزر یا استفاده از زیرساخت‌های موجود در آذربایجان است. با توجه به عملیات مبادله بین روسیه، آذربایجان، ایران و ترکمنستان، گزینه دوم به ویژه جذاب به نظر می رسد.

نتیجه‌گیری

انگیزه اجرای پروژه گازرسانی روسیه به ایران، افزایش تقاضای گاز در هند و پاکستان و همچنین رفع عدم تعادل داخلی توزیع گاز در ایران است. این عوامل می‌تواند به موفقیت بلندمدت پروژه کمک کند. همکاری روسیه و ایران در بخش گاز پتانسیل بسیار بالایی دارد و می‌تواند به تغییرات اقتصادی و ژئوپلیتیکی چشمگیری در منطقه منجر شود. تفاهم نامه امضا شده افق‌های جدیدی را برای هر دو کشور باز می‌کند، اما نیازمند تلاش‌های بیشتری برای غلبه بر چالش‌های لجستیکی و مذاکره است. اجرای موفقیت آمیز پروژه می‌تواند ایران را به یک هاب گاز منطقه ای تبدیل، موقعیت روسیه را در بازار بین المللی انرژی تقویت و ثبات و امنیت عرضه گاز را تضمین کند.