کلید خوردن صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه

به گزارش انرژی پرس؛ انتظار می‌رود که گاز ترکمنستان در کمتر از ۲۰ روز به ترکیه برسد، بیشتر نیازهای آنکارا را تامین و نقشی مهمی در تبدیل این کشور به یک مرکز منطقه‌ای تجارت انرژی ایفا کند. آلپ‌ارسلان بایراکتار، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه، اعلام کرد که قرارداد بین شرکت‌های نفت و گاز ترکیه (بوتاش) و ترکمن‌گاز امضا شده است. طبق این قرارداد، گاز ترکمنستان از اول مارس ۲۰۲۵ به ترکیه منتقل خواهد شد.

این توافق پس از دیدار رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، و قربانقلی بردی‌محمداف، رهبر ملی ترکمنستان، در حاشیه سومین مجمع دیپلماسی آنتالیا حاصل شد. در این دیدار، دو سند همکاری در زمینه‌های نفت، گاز و خطوط هوایی به امضا رسید. پس از این تحولات، اقدامات فشرده‌ای برای آماده‌سازی زیرساخت‌های فنی و قانونی لازم برای آغاز جریان گاز از ترکمنستان به ترکیه انجام شد.

حرکت در مسیر هاب گازی

ترکیه به این دلیل به گاز ترکمنستان علاقه‌مند است که باید منابع واردات گاز خود را متنوع کند. زیرا توانایی تهیه گاز از تامین کنندگان مختلف، این کشور را به هدف خود برای ایجاد یک هاب گازی نزدیک می‌کند. در نتیجه، این امر ترکیه را به عنوان یک واسطه در معاملات بین تامین کنندگان از اوراسیا و گیرندگان در اتحادیه اروپا قرار می‌دهد. در نهایت، آغاز واردات از ترکمنستان به ویژه نفوذ آنکارا را در این کشور تقویت و فرصت‌های بیشتری را برای تصمیم گیری مشترک در مورد سیاست ترکمنستان در زمینه صادرات به مقاصد غربی به آن می‌دهد.

همچنین، ارائه راه‌های جدید واردات گاز ترکیه از کشورهایی مانند ترکمنستان ممکن است در چارچوب مذاکرات آتی درباره تمدید قراردادهای گاز فعلی یا امضای قراردادهای جدید برای این کشور مهم باشد. این امر به طور بالقوه شامل قرارداد با روسیه است که در دسامبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود و یا قرارداد با ایران که در ژوئیه ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد. داده‌های سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که آنکارا ۲۱.۱ میلیارد متر مکعب گاز از روسیه و ۵.۴ میلیارد متر مکعب از ایران وارد کرده که ۵۱.۵ درصد از کل واردات گاز خود را در سال گذشته شامل می‌شود. واردات گاز ترکمنستان احتمالأ به طور موقت تقاضا برای گاز از این منابع را کاهش دهد و به عنوان قدرت چانه‌زنی برای مذاکره در شرایط تحویل مطلوب‌تر عمل کند.

اهداف ترکمنستان

ترکمنستان معامله با ترکیه را بخشی از خود تلاش‌هایی می‌داند که اخیرا برای تنوع بخشیدن به مسیرهای صادرات گاز انجام داده است. این کشور همچنان به درآمدهای حاصل از فروش گاز وابسته است. در سال ۲۰۲۳، تولید گاز آن به ۸۰.۶ میلیارد مترمکعب رسید. بیش از ۴۰ میلیارد متر مکعب از جمله حدود ۳۲ تا ۳۳ میلیارد متر مکعب به چین صادر شد. از آنجایی که روسیه اخیراً یک بازار کلیدی اروپایی گاز خود را از دست داده و فعالانه به دنبال بازارهای جدید است، واردات گاز از ترکمنستان را متوقف کرد.

همچنین مشخص نیست که آیا ترکمنستان به همکاری خود با ازبکستان برای صادرات سالانه ۲ میلیارد متر مکعب گاز، ادامه خواهد داد یا خیر. با توجه به حرکت‌ها و برنامه‌هایی که رقیبش روسیه در بازار منطقه‌ای گاز انجام می‌دهد، تأمین بازارها و شرکای جدید برای ترکمنستان ضروری است. در نتیجه حمله به اوکراین و درگیری‌های گازی با اروپا، روسیه به کشورهایی که بازارهای اصلی ترکمنستان هستند، به ویژه چین، گاز بیشتری صادر می‌کند. روسیه فروش گاز به ازبکستان را نیز آغاز و قصد دارد به تدریج حجم فروش خود را افزایش دهد، که عملاً عشق آباد را برای توسعه صادرات خود به این مقصد غیرممکن می‌کند. همکاری با ترکیه می‌تواند تا حدی از دست دادن بازارها را کاهش دهد و در مقیاسی وسیع‌تر، می‌تواند موقعیت ترکمنستان را در برابر تحرکات روسیه در منطقه پس از شوروی تقویت کند.

در واقع، قرارداد بین ترکیه و ترکمنستان سیگنال دیگری از عشق آباد است مبنی بر اینکه تمایل دارد به مقاصد غربی، به ویژه به ترکیه و احتمالاً در آینده نیز به اتحادیه اروپا گاز صادر کند. همکاری سازنده گاز ترکمنستان با آنکارا و برنامه‌های در حال توسعه عرضه گاز و مسیرهای تحویل آن می‌تواند به اهداف صادراتی این کشور در تماس با مشتریان اروپایی و بروکسل اعتبار بخشد. در این راستا، ترکمنستان از سال ۲۰۲۳ تلاش‌هایی را برای متقاعد کردن اتحادیه اروپا جهت احیای ایده خط لوله ترانس خزر (TCP) انجام داده است. با این حال، از آنجایی که وضعیت بازارهای گاز اروپا و جهان تقریباً تثبیت شد، بروکسل علاقه‌ای به فعال‌سازی مجدد پروژه پرهزینه ترانس خزر ندارد.

اختلاف با آذربایجان

همچنین، مانع اصلی صادرات گاز ترکمنستان به بازار ترکیه و احتمالاً در آینده به اروپا، نبود زیرساخت‌های توسعه یافته کافی است. با توجه به‌عدم علاقه جدی اتحادیه اروپا و یا شرکت‌های اروپایی و همچنین مخالفت مداوم روسیه و ایران، بعید است که در سال‌های آینده مسیر انتقال گاز از طریق دریای خزر ساخته شود. علاوه بر این، روابط پیچیده ترکمنستان با باکو، به ویژه در زمینه همکاری انرژی، چالش جدی دیگری است. در همین حال، اگر ترکمنستان بخواهد صادرات گاز خود را به غرب گسترش دهد، همکاری با آذربایجان و دسترسی به خط لوله قفقاز جنوبی و یا خطوط لوله TANAP ضروری به نظر می‌رسد.

جدای از اختلاف نظر بر سر شرایط تجاری برای ادامه صادرات گاز ترکمنستان به بازار آذربایجان، چالش کنونی دیگر ناشی از درک آذربایجان از ترکمنستان به عنوان یک رقیب بالقوه در اروپا است. همچنین، باکو احتمالا تمایلی به پذیرش ریسک سیاسی مربوط به حمایت از جاه طلبی‌های ترکمنستان برای صادرات گاز به غرب نداشته باشد تا خود را در معرض اقدامات تلافی‌جویانه روسیه قرار دهد. با این حال، اگر آذربایجان و ترکمنستان شرایط قابل قبولی را برای همکاری متقابل گازی خود در نظر بگیرند، این امر می‌تواند به نفع هر دو کشور باشد. آذربایجان می‌تواند از گاز ترکمنستان برای تکمیل منابع خود استفاده و تقاضای داخلی را برآورده و تعهدات صادراتی خود از جمله تعهدات به اتحادیه اروپا را برآورده کند، زیرا متعهد شده تا سال ۲۰۲۷ صادرات خود را به ۲۰ میلیارد متر مکعب افزایش دهد. همچنین، در صورت موفقیت‌آمیز بودن همکاری با ترکمنستان، ترکیه نیز می‌تواند به بهبود روابط آذربایجان و ترکمنستان علاقه‌مند شود.

نقش احتمالی ایران

در حال حاضر، صادرات از طریق ایران مناسب‌ترین گزینه برای انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه به نظر می‌رسد. ترکمنستان می‌تواند حجم مشخصی گاز را به بازار ایران تحت قرارداد سوآپ (اتصال موجود با ظرفیت مجموع سالانه حدود ۲۰ میلیارد متر مکعب) عرضه کند و ایران نیز معادل آن را از طریق اتصال به ترکیه به سمت غرب ارسال خواهد کرد. ظرفیت این مسیر سالانه حدود ۱۴ میلیارد متر مکعب است، در حالی که حداکثر میزان صادرات گاز ایران به ترکیه حدود ۹.۶ میلیارد مترمکعب است.

علاوه بر این، آنکارا و تهران بنا به گزارش‌ها در حال برنامه‌ریزی برای ساخت یک خط لوله جدید گاز برون مرزی هستند که می‌تواند فرصت‌هایی را برای افزایش بالقوه صادرات گاز ترکمنستان در آینده ایجاد کند. باید توجه داشت که عشق آباد و تهران سابقه همکاری دوجانبه گازی دارند؛ بطوریکه یک دهه پیش، ایران گاز ترکمنستان را وارد می‌کرد و در سال‌های اخیر، ترانزیت از ترکمنستان به آذربایجان را از طریق معاملات سوآپ تسهیل کرده است. بنابراین، زیرساخت‌های و سابقه همکاری ایران با هر دو طرف ترکیه و ترکمنستان میتواند ضامن موفقیت این قرارداد باشد.

نتیجه‌گیری

در مجموع، واردات گاز ترکمنستان از هدف ترکیه برای تبدیل شدن به یک هاب انرژی با تقویت همکاری‌های منطقه‌ای و ارزیابی پتانسیل صادرات گاز به اروپا از طریق خاک این کشور به نفع آنکارا حمایت می‌کند. ترکیه که تقریباً تمام گاز طبیعی مصرفی خود را وارد می‌کند و یکی از بزرگترین بازارهای گاز اروپا است، به دنبال تنوع بخشیدن به منابع گاز خود و تبدیل شدن به یک مرکز تجاری است.

همچنین، ترکمنستان شدیدا به چین به عنوان تنها بازار صادرات گاز خود وابسته بوده و پروژه خط لوله گاز افغانستان-پاکستان-هند هنوز محقق نشده است و نیاز به یافتن بازارهای جدید برای گاز ترکمنستان را بیش از پیش ضروری می‌کند.

در این میان، هرچند مسیر صادرات و روش آن اعلام نشده است اما بدون تردید ایران با توجه به زیرساخت‌ها و تجربه همکاری سوآپ با ترکمنستان، می‌تواند بهترین گزینه در این زمینه باشد که نتیجه برد-برد برای همه طرف‌ها را درپی دارد.