کاهش تاثیر تحریم‌ها با رهایی از اقتصاد تک‌محوری نفتی و توسعه اقتصاد پایدار داخلی

به گزارش انرژی پرس، بابک آوند، کارشناس انرژی در یادداشتی نوشت: تحریم‌های اقتصادی طی سال‌های گذشته به‌عنوان ابزاری برای اعمال فشار سیاسی و اقتصادی، ضربه‌های جدی بر پیکره اقتصاد ایران وارد کرده‌اند؛ به‌ویژه به دلیل اتکای بالای کشور به درآمدهای نفتی. چنین اقتصادی که بر فروش نفت خام استوار است، همواره در برابر نوسانات بازار جهانی و فشار تحریم‌ها آسیب‌پذیر بوده است. از همین رو، این پژوهش با هدف ارایه راهکارهایی برای کاهش تاثیر تحریم‌ها، بر پایه تنوع‌ بخشی به منابع درآمدی و حرکت به‌ سوی یک اقتصاد پایدار داخلی طراحی شده است.

پرسش اصلی این تحقیق آن است که چگونه می‌توان با کاستن از وابستگی به فروش نفت خام و توسعه بنیان‌های اقتصادی پایدار در داخل، اثرگذاری تحریم‌های اقتصادی را مهار کرد؟ در همین راستا، اهداف اصلی پژوهش شامل شناسایی راه‌های کاهش وابستگی به درآمد نفتی، ارائه مدل‌هایی برای شکل‌دهی به اقتصاد پایدار و نیز بررسی مسیرهای تقویت زیرساخت‌های داخلی در مواجهه با تحریم‌هاست.

مروری بر پیشینه نشان می‌دهد تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، به‌ویژه در دهه‌های اخیر، بخش‌های کلیدی از جمله تجارت خارجی، سرمایه‌گذاری و تولید داخلی را تحت فشار قرار داده‌اند. تجربه جهانی نیز نشان داده اقتصادهای تک ‌محوری متکی بر منابع طبیعی، به ‌مراتب بیشتر در معرض ضربه‌های خارجی قرار دارند. بر اساس گزارش‌های بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول، کشورهایی که توانسته‌اند اقتصاد خود را متنوع کنند – همچون امارات متحده عربی یا سنگاپور – اثر تحریم‌ها و شوک‌های اقتصادی را به حداقل رسانده‌اند. در ایران نیز مطالعات نشان می‌دهد که اتکای بیش از ۶۰ درصدی بودجه به نفت، اقتصاد کشور را شکننده کرده است؛ در حالی‌که ظرفیت‌های قابل‌توجهی در بخش‌های کشاورزی، فناوری، گردشگری و صنایع دانش‌بنیان وجود دارد که می‌توانند جایگزین درآمدهای نفتی شوند.

اهداف مشخص این پژوهش بر آن است که در یک بازه ده‌ساله، وابستگی بودجه دولت به نفت به کمتر از ۲۰ درصد کاهش یابد، سهم بخش‌های غیرنفتی در تولید ناخالص داخلی افزایش پیدا کند و تاب‌آوری اقتصاد از طریق توسعه زیرساخت‌ها و خودکفایی تقویت شود. فرضیات تحقیق نیز بر این مبناست که سرمایه‌گذاری در حوزه‌های غیرنفتی می‌تواند اثر تحریم‌ها را کاهش دهد، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان جایگزین مناسبی برای درآمدهای نفتی باشد و تقویت زنجیره‌های تولید داخلی، وابستگی به واردات را کم کرده و مقاومت اقتصاد را افزایش دهد.

از نظر روش‌شناسی، این پژوهش از ترکیبی از روش‌های کیفی و کمی بهره خواهد گرفت. در بخش کیفی، اسناد و گزارش‌های داخلی و بین‌المللی مربوط به تحریم‌ها و اقتصاد ایران مورد بررسی قرار می‌گیرند و در بخش کمی، مدل‌سازی اقتصادی برای سنجش تأثیر تنوع‌بخشی بر کاهش وابستگی به نفت انجام خواهد شد. همچنین مطالعات تطبیقی با کشورهایی مانند نروژ، مالزی و امارات صورت می‌گیرد. جامعه آماری این تحقیق شامل بخش‌های کلیدی اقتصاد ایران در حوزه‌های نفت، صنعت، کشاورزی، خدمات و فناوری است و ۱۰ صنعت غیرنفتی با پتانسیل رشد بالا – از جمله گردشگری، فناوری اطلاعات و کشاورزی هوشمند – به‌عنوان نمونه انتخاب می‌شوند. ابزار گردآوری داده‌ها شامل مصاحبه با کارشناسان و سیاست‌گذاران، پرسشنامه برای ارزیابی ظرفیت‌ها و تحلیل داده‌های اقتصادی معتبر خواهد بود. برای تحلیل داده‌ها نیز از روش‌هایی همچون تحلیل SWOT، مدل‌سازی اقتصادسنجی و مقایسه با تجربیات جهانی استفاده خواهد شد.

چارچوب نظری این پژوهش بر پایه مفاهیم اقتصاد مقاومتی و توسعه پایدار است. اقتصاد مقاومتی بر خودکفایی، افزایش تاب‌آوری در برابر شوک‌های خارجی و تقویت تولید داخلی تأکید دارد؛ در حالی‌که توسعه پایدار، بر بهره‌برداری بهینه از منابع، حفظ محیط‌زیست و ایجاد فرصت‌های برابر برای نسل‌های آینده متمرکز است. در این چارچوب، مؤلفه‌هایی همچون تنوع‌بخشی اقتصادی، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، گسترش روابط تجاری منطقه‌ای و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های داخلی – از حمل‌ونقل گرفته تا انرژی‌های تجدیدپذیر و فناوری اطلاعات – به‌عنوان ارکان اصلی طرح در نظر گرفته شده‌اند.