چین و واشنگتن، برنده تحریم نفتی ایران

به گزارش انرژی پرس، در سال‌های اخیر بخش انرژی و به ویژه نفت به دلیل جایگاه مهم آن در تامین درآمد کشور، در تیررس تحریم‌های ایالات متحده و کشورهای دوست آن قرار گرفته است. بطوری که حتی در مقطعی میزان صادرات آن به زیر ۲۰۰ هزار بشکه در روز نیز کاهش یافت. اما در سال‌های اخیر و به ویژه پس از روی کار آمدن جو بایدن در ایالات متحده و تحولات ژئوپلیتیکی به خصوص در شرق اروپا، باعث نرمش واشنگتن درصادرات نفت ایران شد تا تهران بتواند نفت خود را وارد برخی بازارها مانند چین کند.

طبق آمار موسسه کپلر صادرات نفت ایران به چین در ماه آذر به بیش از ۱.۸ میلیون بشکه در روز رسیده است. براساس این داده‌ها، ایران در ماه اکتبر پس از روسیه بزرگترین صادرکننده نفت به چین بوده و حتی با اختلاف چشمگیری عربستان را نیز پشت سر گذاشته است. این جهش صادرات عمدتا به خاطر حجم عظیم ذخایر نفت روی آب ایران انجام شده است.

همایون فلکشاهی عضو موسسه کپلر در صفحه توئیتر خود نوشت: « ایران در ماه اکتبر به لطف کاهش گسترده ذخایر نفت‌خام از انبارهای شناور، از عربستان سعودی به عنوان بزرگترین تامین‌کننده نفت دریایی چین پیشی گرفته است. روسیه با احتساب جریان‌های انتقال نفت از خط لوله در رتبه اول باقی مانده است. صادرات نفت ایران به چین به بیش از میلیون بشکه در روز یک رکورد جدید است.»

 نایده گرفتن تحریم‌ها و واکنش مخالفان

به باور تحلیلگران انرژی، صادرات نفت ایران از سال ۲۰۲۰ چهار تا پنج برابر و چین به عنوان بزرگترین خریدار آن ظاهر شده است. این افزایش زمانی رخ داد که بایدن به دنبال کاهش تنش‌ها با ایران، از جمله تلاش برای احیای توافقنامه دوران اوباما با هدف محدود کردن برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران بود. در مجموع سه دلیل برای کاهش تحریم های نفتی ایران عنوان کرد. نخستین دلیل مربوط به نگه داشتن ایران برسر میز مذاکره در خصوص برنامه هسته‌ای است که یکی از وعده‌های انتخاباتی رئیس جمهور بایدن بود. دلیل دوم اینکه پس از حمله روسیه به اوکراین، دولت بایدن نفت مورد نظر خود را از کشورهای عربی به دست نیاورد و به همین دلیل علیرغم تحریم‌های ایران و ونزوئلا به آنها اجازه داد نفت خود را به خارج از کشور صادر کنند. دلیل سوم هم توافق بر سر آزادی زندانیان آمریکایی در بود، در واقع مذاکرات مستلزم آن است که بایدن تحریم‌های اعمال شده توسط ترامپ برای نفت ایران را نادیده بگیرد.  این دلایل منجر به افزایش تولید نفت ایران شد و آن رابه طور کامل از ذخایر نفت شناور خلاص شدند.

البته این موضوع با واکنش برخی از نمایندگان کنگره مواجه شده است. برای نمونه، کوین مک کارتی، رئیس سابق مجلس نمایندگان آمریکا(جمهوری‌خواه از کالیفرنیا) روز دوشنبه ۹ اکتبر ۲۰۲۳ در ساختمان کنگره به خبرنگاران گفت که ایرانی‌ها به لطف فروش نفت، میلیاردها دلاردرآمد کسب کرده‌اند. جان رتکلیف، مدیر سابق اطلاعات ملی در دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیز گفت: «ببینید دولت بایدن برای کمک بهایران، با توقف تحریم‌ها، لغو محدودیت‌ها، و اجازه افزایش ۶۵۰ درصدی نفت ایران ، چه کرده است؟» حتی برخی از جمهوری‌خواهان گفتند که بایدن حتی باید از تحریم‌ها فراتر برود. به عنوان مثال، سناتور لیندسی گراهام از ایالات متحده و اسرائیل خواست تا در پاسخ به حمله حماس به اقتصاد نفت ایران ضربه بزنند.

البته از منظر دیگر، تحریم های نفتی ایران به نفع اقتصاد آمریکا نیز شده است. بطوری که صادرات نفت این کشور به چین، بازار اصلی ایران، به سطح تاریخی رسیده است. میانگین صادرات نفت آمریکا در نیمه اول سال ۲۰۲۳، به ۳.۹۹ میلیون بشکه در روز رسید که حدود ۲۰درصد در مقایسه با نیمه اول سال ۲۰۲۲، افزایش داشت. به عبارت دیگر، آمریکا در طول تاریخ از تحریم ایران منتفع شده است، زیرا نفتشیل را در سطح بین‌المللی تبلیغ و توانست به چین و سایرین صادر کند و از وضعیت بد لیبی نیز سود ببرد.

چین برنده بزرگ

 موضوع دیگر در صادرات نفت ایران اینکه بخش بزرگی از آن روانه بازار چین می‌شود. براساس برآورد تحلیلگران، آسیا بیشترین رشد تقاضای نفت را در سال ۲۰۲۴ به خود اختصاص خواهد داد. در این میان، انتظار می‌رود تقاضای نفت چین به بین ۱۵.۶ تا ۱۶ میلیون بشکه در روز افزایش یابد و بخش پتروشیمی تا سال ، ۲۰۳۰، ۳۰ درصد تقاضای نفت را به اختصاص می‌دهد. مجموع واردات نفت چین طی ۱۱ماهه امسال به ۵۱۵.۶۵ میلیون تن رسید که نسبت به سال قبل ۱۲.۱ درصد افزایش داشت. البته این روند در ماه‌های اخیر کاهشی شده است، زیرا بر اساس داده‌های شرکت مشاوره ورتکسا، پالایشگاه‌های چین به دلیل افزایش واردات در طول سال اشباع شدند و حجم ذخایر نفت خام تا دوم نوامبر گذشته به ۹۵۸ میلیون بشکه رسید.

با این حال و با وجود کاهش قیمت جهانی نفت در ماه نوامبر، پالایشگاه‌های استان شاندونگ پس از کاهش تحریم‌های آمریکا، به خرید نفت ایران و ونزوئلا ادامه دادند. البته این فروش با تخفیف‌های بالا نیز همراه است، برای نمونه و براساس گزارش رویترز، ایران طی ۹ ماه اخیرمعادل ۴.۲ میلیارد دلار تخفیف نفتی به چین ارائه داده است. بنابراین می‌توان اینگونه برداشت که چین با استفاده از نفت ارزان ایران و روسیه توانسته ذخایر خود را اشباع و اقتصاد خود را در مقابل تحولات ژئوپلیتیکی و ریسک‌های سیاسی مصون بدارد.

ایران و درآمدهای نفتی

اما با وجود این افزایش فروش نفت ایران، گزارش رسانه های نزدیک به دولت حاکی است که در حالی طبق قانون بودجه ۱۴۰۲ طی هفت ماهه باید ۳۵۱ هزار میلیارد تومان از محل صادرات نفت، گاز و میعانات گازی درآمد کسب می‌شد که تنها ۱۹۵ هزار میلیارد تومان کسب شد یعنی۴۵ درصد از درآمدهای نفتی محقق نشد. البته طبق قانون باید ۴۲ درصد از درآمدهای نفتی ایران در سال ۱۴۰۲، به صندوق توسعه ملیواریز شده و ۱۴.۵ درصد نیز متعلق به شرکت ملی نفت باشد. بنابراین چیزی که عایدی دولت از مجموع فروش امسال نفت خواهد بود، تنها معادل ۴۳.۵ درصد از درآمدهای نفتی است که در بودجه برآورد شده است.

اما یکی از مشکلات اصلی در فروش نفت، بحث ورود منابع آن به دلیل تحریم و FATF است. در واقع، تحریم‌های آمریکا مانع از صادرات ایران به هیچ کشوری نمی‌شود، بلکه مانع از آن می‌شود که سایر کشورها در ازای دریافت نفت ایران پولی بپردازند. مثلا در مورد چین وعراق، ایران ناگزیر به واردات کالا شده است.

همچنین باید توجه داشت که چین در حال حاضر نفت ایران را به یکی از دو روش مستقیم و غیرمستقیم وارد می‌کند. در روش غیرمسقیم، نفت ایران ابتدا به کشور دیگری مانند مالزی رفته و سپس به چین می‌رود. برای نمونه، اطلاعات گمرک چین نشان می‌دهد واردات نفت خام چین ازمالزی، از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اوپک مثل عراق و امارات در ماه گذشته میلادی پیشی گرفته است. بنابراین بسیاری از تحلیلگران عقیده دارند بخش بزرگی از نفت وارداتی از مالزی که به‌عنوان قطب نقل‌وانتقال کشتی به کشتی نفت شناخته می‌شود، درواقع متعلق به تولیدکنندگان تحریم شده‌ای مانند ایران، ونزوئلا یا روسیه است. این روند بخشی نیز باعث افزایش هزینه مبادلاتی می‌شود.

در مجموع می‌توان اینگونه برداشت که تحریم نفتی ایران و عدم ورود پول بخشی از فروش کاملا به نفع چین و ایالات متحده تمام شده است. در حالیکه این روند تاثیر منفی بر اقتصاد و بودجه ایران داشته است. بنابراین تا زمانی که برخی از مشکلات بین المللی مانند تحریم و FATF مرتفع نشود، نمی‌توان افزایش فروش نفت آن هم تنها به یک بازار مانند چین را نشانه خوبی دانست.