نگاه تهران و واشنگتن به بازار نفت هند

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، رویترز با استفاده از آمار رصد نفتکش، نشان داد در سال مالی ۲۰۲۴-۲۰۲۳ که در ۳۱ مارس به پایان رسید، سهم نفت خاورمیانه از کل واردات نفت به هند به ۴۶ درصد رسید که پایین‌ترین رکورد از سال ۲۰۰۲-۲۰۰۱ است و در مقایسه با ۵۵ درصد سهم نفت خاورمیانه در سال مالی قبلی، کمتر است. علت اصلی کاهش واردات نفت از خاورمیانه به هند، افزایش صادرات نفت روسیه به هند بوده که سومین واردکننده بزرگ نفت در جهان است. روسیه به تنهایی، در حدود ۳۵ درصد از کل واردات نفت به هند در در سال مالی ۲۰۲۴-۲۰۲۳، سهم داشت.

با رشد ۵۷ درصدی واردات نفت هند از روسیه بر مبنای سالانه، هند برای نخستین بار، حجم برابری از نفت اوپک و غیراوپک را وارد کرد. قیمت بالاتر نفت عربستان سعودی و عرضه کمتر کویت، در کاهش سهم اوپک از واردات نفت هند، نقش داشت. بر اساس گزارش اویل پرایس، واردات نفت به هند در سال مالی ۲۰۲۴-۲۰۲۳، نسبتا ثابت ماند اما هزینه واردات نفت به دلیل قیمت پایین‌تر نفت و واردات نفت ارزان‌تر روسیه، حدود ۱۶ درصد کاهش یافت و به ۱۳۲.۴ میلیارد دلار رسید که کمتر از ۱۵۷.۵ میلیارد دلار هزینه واردات در سال مالی ۲۰۲۳-۲۰۲۲ بود.

اهمیت بازار هند برای روس‌ها

روسیه در حال بررسی بازارهای جایگزین برای کاهش تأثیرات تحریم‌های غرب است و کشورهای آفریقایی و آسیایی از جمله مغولستان و ازبکستان به عنوان مقصد بالقوه صادرات نفت روسیه مطرح می‌شوند. توسعه ناوگان در سایه برای دور زدن تحریم‌ها و حفظ حجم صادرات روش دیگری است که دنبال می‌شود و توانایی استراتژی‌های صادرات نفت روسیه را برای انطباق در برابر فشارهای ژئوپلیتیکی نشان می‌دهد. از آنجایی که بازار جهانی نفت همچنان با تنش‌های ژئوپلیتیکی، تحریم‌ها و روندهای استراتژیک مواجه است، رویکرد بازیگران اصلی مانند روسیه، هند و چین تا حد زیادی بر مسیر آینده تجارت جهانی انرژی و دیپلماسی اقتصادی تأثیر خواهد گذاشت.

افزایش واردات نفت روسیه از سوی هند، از تقریباً صفر به ماهانه ۹ میلیون تن در کمتر از دو سال، سنگ بنای استراتژی روسیه برای جبران زیان‌هایی بود که با حذف از بازار اروپا به دلیل تحریم‌ها متحمل شد. این رابطه به روسیه اجازه می‌دهد تا حدود ۸۰ درصد از ضررهای خود را در بازار اروپا جبران کند و این امر نقش مهم هند در استراتژی صادرات نفت روسیه را برجسته می‌کند. با این حال، چشم‌انداز سیاست انرژی جهانی پیچیده است، زیرا اعضای ائتلاف اوپک پلاس و کشورهای تحریم‌شده مانند ونزوئلا و ایران برای گرفتن سهم از بازار پرسود هند رقابت می‌کنند.

آژانس بین‌المللی انرژی انتظار دارد تقاضای نفت هند بیش از هر کشور دیگری افزایش یابد و تا سال ۲۰۳۰ به ۶.۶ میلیون بشکه در روز برسد که اهمیت استراتژیک آن در تجارت جهانی نفت افزایش یابد.

دلیل تسلط روسیه بر بازار نفت هند

براساس داده‌های رسمی، عرضه نفت روسیه به هند در سال مالی ۲۰۲۴ به ۱.۵۷ میلیون بشکه در روز رسید است، در حالی که این رقم در سال مالی گذشته ۱ میلیون بشکه در روز بود. از سوی دیگر، عرضه عراق از ۰.۹۵ میلیون به ۰.۸۹ میلیون بشکه در روز و صادرات عربستان سعودی از ۰.۷۸ میلیون به ۰.۶۹ میلیون بشکه در روز کاهش یافت.

به باور کارشناسان، موضوعی که تسلط روسیه بر واردات نفت هند را تضمین می‌کند، تخفیف‌های ارائه شده از سوی مسکو است و در غیر این صورت، دلیلی وجود ندارد که پالایشگاه‌های هندی نفت خام را از روسیه خریداری کنند. البته، تخفیف‌های ارائه شده بر روی نفت روسیه از آغاز جنگ اوکراین در ۲۲ فوریه (۲۰۲۲) به طور قابل توجهی کاهش یافته است، بطوریکه نفت خام روسیه در ابتدا با تخفیف ۳۰ دلار در هر بشکه در مقایسه با قیمت نفت خام برنت فروخته می‌شد. اما این تخفیف به بین ۲ تا ۳ دلار در هر بشکه کاهش یافته است.

از همین روی، پالایشگاه‌های نفت دولتی هند، نفت خام ارزان قیمت اورال روسیه را ترجیح می‌دهند و از عوارض حمل و نقل و بیمه اجتناب می‌کنند. در ابتدا از تخفیف‌هایی با میانگین ۱۳ تا ۱۲ دلار در هر بشکه برخوردار بودند. با این حال، این تخفیف‌ها ظرف چند ماه کاهش یافت و به بین ۵ تا ۷ دلار در هر بشکه رسید، سپس طی ماه‌های اخیر به ۲ تا ۳ دلار در هر بشکه کاهش یافته است. علی‌رغم این محدودیت‌ها، نفت خام اورال، برند اصلی صادراتی روسیه، همچنان یک نقطه کانونی برای واردات نفت هند است و وابستگی مداوم به نفت روسیه را علی‌رغم فشارهای ژئوپلیتیکی نشان می‌دهد.

آینده صادرات نفت روسیه به هند

کارشناسان دیدگاه‌های متفاوتی در مورد آینده صادرات نفت روسیه به هند ارائه می‌دهند. اگرچه برخی معتقدند که پیروی از تحریم‌های آمریکا برای پالایشگاه‌های هندی آسیب‌زا است، اما در نهایت رفتار و تصمیم بازار حاکم خواهد شد و تداوم جریان نفت روسیه به هند را تضمین می‌کند. برخی دیگر معتقدند که تحریم‌ها منجر به کاهش صادرات نفت روسیه به هند خواهد شد و این احتمالا روسیه را مجبور می‌کند به دنبال راهبردهای جایگزینی مانند گسترش ناوگان در سایه یا انجام مذاکرات دیپلماتیک برای حفظ صادرات نفت خود باشد.

البته تاکتیک‌های مذاکره‌ای هند که یادآور استراتژی‌های قبلی چین است، با هدف تضمین تخفیف‌های بهتر بر روی نفت روسیه موضوع را پیچیده‌تر می‌شود. این چانه‌زنی، تلاش‌های هند را برای استفاده از موقعیت راهبردی به نفع خود برجسته می‌کند. اختلاف بین چالش‌های تجاری اعلام شده و واردات بی‌سابقه نفت از روسیه، نشان دهنده استراتژی گسترده‌تر هند برای به حداکثر رساندن منافع خود در میان چشم‌انداز پیچیده ژئوپلیتیکی شکل گرفته توسط تحریم‌های غرب است.

رویکرد هند در برخورد با نفت روسیه

در اصل، رویکرد هند به نفت روسیه با ترکیبی عملگرایانه از منافع استراتژیک اقتصادی و دیپلماتیک آشکار می‌شود. نتایج این ارتباطات متقابل، به طور قابل توجهی بر امنیت انرژی هند و تجارت بین المللی نفت در میان تنش‌های جهانی تأثیر می‌گذارد. در چشم انداز در حال تحول تجارت جهانی انرژی، مانورهای استراتژیک هند قابلیت انطباق و واقع گرایی آن را در تامین منابع انرژی در میان فشارهای ناپایدار ژئوپلیتیکی نشان می‌دهد. برای نمونه، با تشدید تحریم‌های واشنگتن علیه شرکت کشتیرانی روسی  Sovcomflot، هند واردات نفت خود از آمریکا را به میزان قابل توجهی افزایش داده است.

این رویکرد نشان دهنده استراتژی تنوع بخشی و توانایی هند برای مقابله با پیچیدگی‌های تحریم‌های بین المللی و پویایی تجارت است. افزایش صادرات نفت آمریکا به هند که توسط شرکت‌هایی مانند صنایع Reliance، Vitol،  Equinor  و Sinocor صورت می‌گیرد، در زمانی رخ می‌دهد که ایالات متحده به یک نقطه عطف تاریخی در حجم صادرات نفت خود، به طور متوسط ​​​​۴.۱ میلیون بشکه در روز دست یافته است. براساس این رویکرد،  هاردیپ سینگ پوری، وزیر نفت هند، استقبال هند برای واردات انرژی از روسیه و گسترش روابط تجاری در بخش انرژی بین دو کشور را تاکید کرد.

رقابت بین آمریکا و روسیه

هند که جایگاه خود را به عنوان سومین واردکننده بزرگ نفت در جهان و دومین خریدار بزرگ نفت روسیه پس از چین به خود اختصاص داده، شاهد تغییر محسوسی در رفتار واردات نفت خود است. این تغییر با افزایش نفوذ نفت ایالات متحده به بازار هند نمایان می‌شود که جریان‌های تجاری سنتی را تغییر می‌دهد. موسسه Kpler انتظار دارد که محموله‌های نفت آمریکا به هند در ماه مارس ۲۰۲۴ به بالاترین سطح خود در نزدیک به یک سال گذشته برسد. در همین حال، بلومبرگ از کاهش قابل توجه واردات نفت روسیه از هند به میزان حدود ۸۰۰ هزار بشکه در روز نسبت به سال قبل خبر داد.

براساس برخی برآوردها، این کاهش در واردات نفت روسیه به هند احتمالا تشدید خواهد شد زیرا پالایشگاه های هندی از پذیرش محموله‌های نفتکش‌های تحت اداره Sovcomflot، شرکت کشتیرانی دولتی روسیه که اخیراً هدف تحریم‌های ایالات متحده قرار گرفت، دور می‌شوند. البته حرکت به سمت نفت ایالات متحده بدون پیامد هم نیست و تفاوت در کیفیت نفت و زمان ترانزیت طولانی‌تر را در پی دارد. اما کارشناسان اذعان می‌کنند که تغییر محسوسی به سمت افزایش واردات نفت آمریکا قابل مشاهده است. به دلیل تشدید تحریم‌های ایالات متحده علیه Sovcomflot، رسانه‌های تجاری هند حرکت آن به سمت واردات بیشتر از ایالات متحده را تأیید کردند.

ایران و بازار بزرگ هند

ایران برای مدت طولانی همواره یکی از سه تامین کننده برتر نفت هند بود. انرژی برای دهه‌ها بستر مناسبات اقتصادی هند و ایران بود، تا جایی که زیرساخت‌های حیاتی مانند پالایشگاه مانگالور (MRPL) عمدتاً با در نظر گرفتن منابع نفت خام سنگین از ایران ساخته شد که پس از اعمال تحریم‌های اخیر صادرات نفت ایران به این بازار تقریبا صفر شده است. اما هنوز ایران توانایی کافی برای صادرات نفت به این بازار بزرگ را دارد که آن نیز در گروه کاهش تحریم‌های غرب و البته تحولات ژئوپلیتیکی دارد.

در واقع، هرچند حذف ایران از بازار نفت هند تقریبا به نفع رقبا مانند روسیه، ایالات متحده، عربستان و عراق شد اما تحولات ژئوپلتیکی مانند تنش های دریای سرخ و تنگه باب المندب میتواند دوباره هند را به نفت ایران سوق دهد. همچنین، استفاده از روش پرداخت «روپیه-ریال» در این روند تاثیرگذار بوده و بازگشت ایران به بازار هند را تسهیل میکند.

باید توجه داشت که تحریم ایران احتمالا نمی‌تواند مانع بزرگی در صادرات نفت ایران به هند محسوب شود، همانطور که دهلی با نادیده گرفتن تحریم‌ها و فشارهای غرب واردات نفت از روسیه را حتی تشدید کرده است. از همین روی، بازگشت ایران به بازار هند مستلزم داشتن دیپلماسی انرژی فعال و استفاده بهینه از فرصت‌های برآمده از تحولات ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی دارد.