موافقت کمیته انرژی پاکستان با احداث خط لوله گاز تا مرز ایران/ چراغ سبز واشنگتن برای خط لوله صلح؟

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، ایران و پاکستان در دهه‌ها اخیر روابط سیاسی نسبتا سطح بالا با یکدیگر داشته‌اند. اما در ماه‌های اخیر این رابطه روی به تیرگی نهاد و حتی هر دو کشور اقدام به موشک‌پرانی محدود به خاک یکدیگر کردند. البته این رویدادها کوتاه مدت بود و روابط دیپلماتیک دو کشور به سرعت از سر گرفته شد. این امر باعث شد تا دوباره بحث چشم‌انداز خط لوله «صلح» مطرح شود.

در آخرین اظهار نظر در این مورد، روز گذشته کمیته انرژی پاکستان با احداث خط لوله گاز تا مرز ایران موافقت کرد. وزارت نفت و منابع طبیعی پاکستان اعلام کرد که: «جزئیات تخصصی درباره خط لوله گاز ایران و پاکستان در نشست امروز کمیته انرژی کابینه مورد بحث قرار گرفت. کمیته با آغاز کار برای احداث خط لوله از مرز مشترک پاکستان تا بندر گوادر موافقت کرد و در مرحله اول کار بر روی احداث ۸۰ کیلومتر خط لوله گاز از مرز پاکستان تا بندر گوادر آغاز خواهد شد.»

البته از سال گذشته برخی از نمایندگان مجلس پاکستان به دولت هشدار می‌دهند که در صورت عدم تکمیل پروژه خط لوله گاز ایران و پاکستان، اسلام آباد با پرداخت ۱۸ میلیارد دلار جریمه مواجه خواهد شد. زیرا، ایران متعهد شده که اگر پاکستان بخش خود از خط لوله را تا مارس ۲۰۲۴ تکمیل نکند، همانطور که در توافقنامه بین دو کشور همسایه مطرح شده، موضوع را به داوری بین‌المللی خواهد برد.

مسیر خط لوله صلح

بحث در مورد ساخت خط لوله صلح تقریباً ۲۹ سال پیش و در سال ۱۹۹۴، در آن زمان خط لوله ایران – هند – پاکستان نامیده می‌شد، آغاز و در ابتدا انتقال گاز ایران به پاکستان، بنگلادش و چین را برنامه‌ریزی کرد.  سپس تمرکز به ساخت خط لوله بین پاکستان و ایران معطوف شد که آن نیز به دلایل مختلف تکمیل نشده است. بر اساس مفاد قراردادی که بین ایران و پاکستان امضا شد، هر کشور موظف به ساخت بخشی از خط لوله در خاک خود بود تا عرضه گاز ایران به پاکستان از ۱ ژانویه ۲۰۱۵ آغاز شود. براین اساس، پاکستان روزانه ۱ میلیون دلار در ازای ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز به ایران با قراردادی ۲۵ ساله به ایران پرداخت می‌کند.

ایران برخلاف پاکستان بخشی از خط لوله خود را در سال ۲۰۱۱ تکمیل کرد. مانع اصلی اسلام آباد در این امر، تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده علیه ایران است. تحریم‌های واشنگتن، پاکستان را از خرید گاز ایران منع و این ریسک ژئوپلیتیکی باعث شد تا بانک‌های پاکستانی تمایلی به تامین مالی این پروژه نداشته باشند. از همین روی، پاکستان به گاز طبیعی مایع (LNG) گران‌تر برای تامین نیازهای فزاینده خود به انرژی تکیه می‌کند. این امر رشد اقتصادی پاکستان را تا حد زیادی محدود و کشور را در معرض بحران‌های ناشی از افزایش و نوسانات قیمت LNG قرار داده است.

در همین راستا، پاکستان و ایران در سال ۲۰۱۹ توافقنامه‌ای را امضا کردند تا به پاکستان فرصت بیشتری برای تکمیل بخش خود از خط لوله بدهد. در این توافقنامه تصریح شده بود که نه ایران و نه پاکستان تا سال ۲۰۲۴ طرف مقابل را برای تاخیر یا جریمه به دادگاه نمی‌کشند. اما تحریم‌های ایالات متحده همچنان تکمیل پروژه پاکستان را با مشکل مواجه و ایران تهدید کرده است که در صورت نقض توافق و عدم تکمیل ساخت و ساز تا پایان سال ۲۰۲۴، از اسلام آباد برای دریافت ۱۸ میلیارد دلار جریمه شکایت خواهد کرد.

بازگشت پاکستان به تعهدات

همانطور که اشاره شد، اسلام آباد در صورت عدم پایبندی به تعهدات خود ملزم به پرداخت ۱۸ میلیارد دلار جریمه به ایران است. البته باید توجه داشت که ذخایر ارزی پاکستان شرایط مطلوبی ندارد و حتی براساس اخبار غیررسمی به زیر ۱۰ میلیارد دلار ریزش کرده است، بنابراین در این شرایط دشوار نمی‌تواند این جریمه را پرداخت کند. اگر پاکستان نتواند به توافقی با ایران دست یابد، مشکل پاکستان با ذخایر خارجی کنونی به تدریج بدتر می‌شود و سال‌ها مذاکرات پاکستان، ایران و ترکیه برای ایجاد روابط اقتصادی نزدیک برای پروژه‌های زیرساختی، بی‌تاثیر و در واقع نابود خواهد شد. پاکستان در حال حاضر با مشکل طولانی مدت ارز دست و پنجه نرم می کند که نمی توان آن را با استقراض پول از چین، عربستان سعودی یا صندوق بین المللی پول (IMF) برطرف کرد زیرا پاکستان همچنان باید بدهی اولیه خود را بازپرداخت کند.

در همین راستا، از سال گذشته پاکستان به دنبال جلب رضایت واشنگتن برای دریافت معافیت از تحریم‌های بخش انرژی ایران بود. بطوریکه، نور علم خان، رئیس کمیته محاسبات عمومی پاکستان (PAC)، اعلام کرد: ایالات متحده باید استانداردهای دوگانه را کنار بگذارد، زیرا رفتار ملایم با هند در تامین نیازهای انرژی دارد اما پاکستان را به همین دلیل مجازات می‌کند.» اکنون باید این پرسش را مطرح کرد که ایا پاکستان چراغ سبز واشنگتن را دریافت کرده است یا خیر؟  همچنین، پاکستان برای ایجاد خط لوله‌ای به شعاع ۷۸۱ کیلومتری در داخل کشور به حدود ۳ میلیارد دلار نیاز دارد. پرسش این است که چه نهادی این پروژه را تامین مالی خواهد کرد؟

علاوه بر جریمه میلیاردها دلار به دلیل کوتاهی در تکمیل خط لوله IP، پاکستان در دو سال اخیر به دلیل احتکار گاز طبیعی مایع  (LNG)  توسط خریداران اروپایی برای غلبه بر عدم دسترسی به سوخت روسیه، دچار کمبودهای ناگهانی شده که این امر بر صنایع در حال توسعه آن آسیب‌زا است. از همین روی، واردات گاز از ایران و تکمیل خط لوله صلح می‌تواند از این امر جلوگیری کند و یکی از انگیزه‌های اسلام آباد برای بازگشت به این پروژه باشد. بدون تردید احیای این خط توسعه پروژه مورد حمایت ایالات متحده یعنی «تاپی» را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد.

 چشم‌انداز خط لوله

خط لوله گاز صلح ۱۷۰۰ مایلی (۲۷۳۵ کیلومتری) و ارزش ۷.۵ میلیارد دلاری برای انتقال گاز از میدان‌های گازی پارس جنوبی به هند از طریق بخش غربی پاکستان، بلوچستان، برنامه ریزی شده بود. از همان ابتدا، این پروژه با موانع متعددی مواجه و با تأخیر مکرر در اجرای پروژه گاز طبیعی همراه شده است که پاکستان به شدت به آن نیاز داشت. در سال ۲۰۰۸، قبل از اینکه هند به دنبال پروژه جایگزین، خط لوله ترکمنستان – افغانستان – پاکستان – هند (TAPI) باشد، این سه کشور برای رسیده به توافق نزدیک بودند. به نظر می‌رسد فشار و تحریم‌های ایالات متحده بر ایران بر تصمیم هند برای خروج از توافقنامه خط لوله گاز IP و پیگیری جایگزین غیرایرانی، تأثیر گذاشته است.

سپس، در سال ۲۰۱۰، قرارداد خرید و فروش گاز به مدت ۲۵ سال به امضا رسید که تقریباً ۶۶۵ کیلومتر از بلوچستان و ۱۱۵ کیلومتر از استان سند پاکستان را طی خواهد کرد. طول خط لوله ایران ۱۱۰۰ کیلومتر است و از منطقه اقتصادی انرژی پارس آغاز و به ایرانشهر و بوشهر می‌رود. سپس از فارس، کرمان، هرمزگان و سیستان بلوچستان مسیر ادامه می‌یابد. این خط لوله از مرز پاکستان تا نوابشاه حدود ۷۸۱ کیلومتر امتداد خواهد داشت. پس از تکمیل، خط لوله گاز IP قرار بود روزانه ۷۵۰ میلیون فوت مکعب گاز را از ایران به اسلام آباد برساند.

هرچند ایران خود به دلیل عدم سرمایه گذاری کافی با ناترازی در بخش گاز مواجه است و احتمالا در سالهای آینده نیز میزان آن افزایش یابد، اما تحولات ژئوپلیتیکی آینده میتواند این مشکل را حل و توان ایران از بهره برداری از منابع گازی جهت مصرف و صادرات افزایش دهد. در این صورت، خط لوله صلح بستر مناسبی برای رسیدن گاز ایران، علاوه بر پاکستان، به هند، بنگلادش و حتی چین خواهد شد که این چهار کشور از مقاصد اصلی صادرات گاز است. این امر در افزایش نفوذ راهبردی ایران در شبه قاره و چین تاثیر بسزایی دارد و می‌تواند ایران را به عنوان هاب گازی منطقه معرفی کند.در مجموع، تحقق خط لوله صلح نتایج و پیامدهای مثبتی برای دو اقتصاد بزرگ سازمان اکو یعنی ایران و پاکستان دارد و می‌تواند بسترساز حل برخی مشکلات سیاسی نیز شود.