فاصله عمیق پالایشگاه‌های ایران با استاندارد جهانی نلسون؛ آینده صنعت پالایش در ابهام

به گزارش «انرژی پرس»، توان فنی پالایشگاه‌ها در دنیا با شاخص پیچیدگی نلسون اندازه‌گیری می‌شود. هرچه ضریب پیچیدگی یک پالایشگاه بالاتر باشد، به این معناست که آن مجموعه قابلیت بیشتری در تولید فرآورده‌های متنوع و پیچیده دارد؛ فرآورده‌هایی که به فناوری‌های پیشرفته نیازمندند و ارزش افزوده بالاتری برای اقتصاد کشورها ایجاد می‌کنند. به همین دلیل، پالایشگاه‌هایی با شاخص نلسون بالا نقش مهمی در افزایش حاشیه سود و تأمین نیاز داخلی به محصولات پیشرفته ایفا می‌کنند.

در ایران اما این شاخص فاصله چشمگیری با متوسط جهانی دارد. متوسط ضریب پیچیدگی پالایشگاه‌های ایران تنها ۶ است، در حالی که پالایشگاه‌های پیشرفته دنیا به عددی در حدود ۱۴ دست یافته‌اند. در میان پالایشگاه‌های کشور، شازند اراک با شاخص ۱۰ بالاترین رتبه را دارد و آبادان با شاخص ۴ در پایین‌ترین جایگاه قرار گرفته است. همین وضعیت سبب شده بخش عمده نفت خام وارد شده به چرخه پالایشگاهی کشور، به محصولات کم‌ارزش و سنتی تبدیل شود.

مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس حوزه انرژی، در گفت‌وگو با ما تأکید می‌کند: «بخش قابل توجهی از پالایشگاه‌های ایران مربوط به سه دهه یا حتی بیشتر قبل هستند و طی این مدت تحول جدی‌ای در آنها رخ نداده است. حتی واگذاری به بخش خصوصی نیز کمکی به نوسازی نکرد؛ چراکه سرمایه‌گذاری تازه‌ای در این حوزه صورت نگرفت و بخش خصوصی اصولاً انگیزه کافی برای این کار نداشت.»

او می‌گوید حتی در صورت تأمین منابع مالی، مشکل اصلی همچنان باقی خواهد ماند؛ زیرا ارتقای فنی پالایشگاه‌ها نیازمند دسترسی به فناوری‌های روز دنیاست، مسأله‌ای که در سایه تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی به یک چالش اساسی بدل شده است. به‌عنوان نمونه، پالایشگاه بندرعباس که از آن به‌عنوان به‌روزترین پالایشگاه ایران یاد می‌شود، همچنان حدود ۵۰ درصد نفت خام ورودی خود را به فرآورده‌های کم‌کیفیت و کم‌ارزش تبدیل می‌کند. این موضوع به‌روشنی نشان می‌دهد که صرف وجود منابع مالی یا صدور مجوزهای توسعه، برای حل مشکل کفایت نمی‌کند.

بررسی شاخص پیچیدگی نلسون در ایران نشان می‌دهد که چالش اصلی صنعت پالایش کشور، فراتر از کمبود سرمایه است. ساختار فرسوده، فقدان دسترسی به تکنولوژی‌های روز و محدودیت در جذب سرمایه‌گذار خارجی و نبود انگیزه برای سرمایه‌گذاران داخلی، موانعی جدی در مسیر ارتقای توان فنی پالایشگاه‌ها ایجاد کرده است. از سوی دیگر، جهان در حال عبور از سوخت‌های فسیلی سنتی و حرکت به سمت سوخت‌های پاک‌تر و محصولات پتروشیمیایی با ارزش افزوده بالاتر است. اگر پالایشگاه‌های ایران نتوانند در این مسیر همگام با روند جهانی حرکت کنند، نه‌تنها سهمی در بازارهای بین‌المللی نخواهند داشت، بلکه در تأمین نیاز داخلی نیز با چالش‌های بیشتری روبه‌رو خواهند شد.