طرح های فراموش شده برای احیای چاه های مرده نفت

به گزارش انرژی پرس، اولین‌بار موضوع چاه‌های کم‌بازده در ابتدای دهه ۹۰ خبری شد. زمانی که تحریم‌های نفتی بر صنعت نفت ایران گسترده شده و کاهش برداشت نفت باعث کم‌رمق شدن چاه‌ها شده بود. در دولت‌های یازدهم و دوازدهم مقامات وقت وزارت نفت از صرف هزینه‌های کلان برای بازگشت چاه‌ها به دور تولید خبر می‌دادند با این حال دوره بازگشت چندان هم طولانی نبود.تحریم‌های دوباره نفتی و کاهش ناگهانی تولید نفت به کمتر از ۲‌میلیون بشکه، شرایط را برای چاه‌های کم‌بازده و سالخورده سخت‌تر کرد.

در ۲ سال گذشته با وجود آنکه دوباره تولید نفت افزایش یافته است اما همچنان شمار چاه‌های خفته یا کم‌بازده بالاست. علاوه برآن صنعت حفاری نفت با وجودی که یک صنعت پویا محسوب می‌شود، نتوانسته رشد چندان زیادی داشته باشد. درواقع هر آنچه در قالب افزایش تولید نفت گزارش می‌شود، همان بسترهایی است که در ۲‌دهه گذشته ایجاد شده است و چاه‌های جدید چندانی وارد چرخه تولید نشده‌اند.از یک دهه گذشته که ابر میادین نفت و گاز نظیر آزادگان و پارس‌جنوبی و همچنین عسلویه، یادآوران، تابناک، مدار، سپهر، خیام، چنگوله، کیش و خارتنگ وارد چرخه تولید نفت شده‌اند، همان‌ها هنوز کار می‌کنند و چاه‌های تازه به کندی ایجاد می‌شود.علاوه برآن، گزارش‌ها نشان می‌دهد که از ۶۰۰ حلقه چاه کم‌بازده تعداد کمی توانسته‌اند به چرخه تولید برگردند.

صنعت پرسود ولی پرهزینه

عملیات اکتشاف یکی از پرهزینه‌ترین بخش صنعت نفت محسوب می‌شود که لازم است برای تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی، ژئوشیمیایی و مطالعات ژئوفیزیکی هزینه‌های سنگینی انجام شود. در این میان نقش شرکت حفاری بسیار حائز‌اهمیت است این در حالی است که کارشناسان می‌گویند، بودجه این شرکت برای انجام حفاری‌های جدید در سال جاری به نسبت سال قبل رشد چندانی نداشته است. سوال اینجاست که ۵/۱۴درصد سهم فروش نفت که باید صرف پروژه‌های عمرانی شود، دقیقا کجا هزینه می‌شود؟

عبدالمهدی مجتهدی مدیرعامل شرکت عملیات اکتشاف نفت می‌گوید شرکت ملی نفت ایران در دولت سیزدهم با رویکرد توجه به توان داخل از همه ظرفیت‌های بخش خصوصی برای فعالیت‌های تولیدی، توسعه‌ای، خدماتی و… استفاده می‌کند.پیش از این از میان ۸ دستگاه حفاری تحت مالکیت این شرکت، فقط ۵ دستگاه فعال بود و از ۳ دستگاه دیگر به‌عنوان قطعات یدکی استفاده می‌شد اما در ۲سال گذشته موفق شدیم این ۳ دکل را تجهیز و قرارداد کاری برای آنها امضا کنیم.

به گفته وی، هم‌اکنون از میان ۸ دستگاه حفاری فعال، ۴ دستگاه در منطقه عملیاتی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب و ۲ دستگاه در پروژه EPD میدان مشترک آزادگان مستقر است.

مدیرعامل شرکت عملیات اکتشاف نفت با اشاره به تقاضای شرکت نفت مناطق مرکزی برای ۳ دکل حفاری و شرکت مپنا برای ۲ دستگاه حفاری گفت: با توجه به تقاضای موجود، در سال جدید که به نام سال توسعه در شرکت عملیات اکتشاف نام‌گذاری شده است، تلاش می‌کنیم با توسعه همه سرویس‌ها و خدمات حفاری، یک دستگاه حفاری WORK OVER جدید نیز به ناوگان اضافه کنیم و حتی با اجاره دکل، پاسخگوی نیازهای موجود باشیم.

اگرچه این مقام وزارت نفت اظهار امیدواری کرده که تفاهمنامه‌های امضاشده با شرکت ملی حفاری ایران در حوزه ارائه خدمات فنی و تخصصی حفاری، همچنین مذاکره با شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در حاشیه بیست‌وهشتمین نمایشگاه بین‌المللی صنعت نفت بتواند منجر به سود‌آوری بیشتر این شرکت شود اما ماحصل تفاهمنامه‌هایی که در ۲سال گذشته برای عملیات اکتشاف نفت صورت گرفت باید منجر به درآمدزایی و سودآوری این شرکت می‌شد، بعضا در حد همان تفاهمنامه مانده و تبدیل به قرارداد اجرایی نشده است.

وزارت نفت در گزارش رسمی اعلام کرده است که کل ناوگان عملیات حفاری شرکت عملیات اکتشاف نفت شامل ۸ دستگاه دکل خشکی با ظرفیت ۲۰۰۰اسب بخار با توانایی حفاری عمق ۷۰۰۰‌متر است. دارایی که در مقایسه با حجم منابع هیدروکربنی ایران و رقابت تنگاتنگ با کشورهای همسایه بسیار عقب است.

آمار پراکنده، هدف‌های فراموش شده

ایران چه تعداد چاه نفت و گاز دارد؟ پاسخ این سوال روشن نیست. ۳ سال پیش شرکت ملی حفاری تعداد چاه‌ها را ۴۸۶۶ حلقه چاه نفت و گاز اعلام کرده که از این تعداد ۴۱۱‌حلقه در دریا حفاری شده است. آمار منتشره در بولتن آماری سالانه ۲۰۲۳ اوپک هم نشان می‌دهد تعداد چاه‌های نفت تکمیل شده ایران در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال پیش از آن، تثبیت شده است. این به آن معناست که چاه جدیدی حفر نشده است. در واقع تولید ۶/۳‌میلیون بشکه نفت در روز ماحصل همان چاه‌های قدیمی است که از این تعداد ۶۰۰ چاه هم کم‌بازده یا تولیدش متوقف شده است.

ضریب بهره‌وری چاه‌های نفت مانع دیگری است که تولید نفت ایران را در تنگنا قرار می‌دهد. براساس گزارش‌های موجود ضریب بهره‌وری چاه‌های نفت ایران چیزی حدود ۲۴‌درصد است رقمی که مقامات قبلی و فعلی وزارت نفت هم به پایین بودن آن اذعان دارند. وزارت نفت دولت سیزدهم البته برای جبران این موضوع گام‌هایی برداشته است که از جمله آن می‌توان به امضای قراردادهایی با شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرد. با این حال خروجی کار این شرکت‌ها هنوز معلوم نیست.

غلامحسین حسن‌تاش کارشناس ارشد انرژی می‌گوید: «استخراج ذخایر نفت و گاز نیاز به میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری و همچنین فناوری روز دارد که در شرایط فعلی به دلیل تحریم به آنها دسترسی نداریم. میادین گازی که در حال حاضر از آنها استخراجی می‌کنیم هم با مشکل افت تولید مواجه هستند.

نزدیک ۷۰‌درصد گاز ایران از میدان گازی پارس‌جنوبی استخراج می‌شود که با مشکل افت تولید مواجه است. متاسفانه برنامه استخراج از این میدان از ابتدا به علل متعدد، برمبنای مطالعات جامع و اصولی نبوده و امروز شاهد آثار و نتایج آن هستیم.»براساس قانون برنامه هفتم توسعه تولید نفت از میادین کشور باید تا پایان برنامه به ۵/۴‌میلیون بشکه در روز افزایش یابد. دستیابی به این رقم در مقایسه با تولید فعلی چندان سخت نیست اما مهم این است که در میانه دنبال کردن هدف افزایش تولید، افزایش بازیافت از میادین نفتی هم در دستور کار قرار بگیرد.در برنامه‌های گذشته قرار بود که سالانه یک‌درصد به ضریب بازیافت میدان‌های نفتی با برنامه‌ریزی‌هایی که پیش‌بینی شده بود، اضافه شود. به طوری که در پایان برنامه ۵‌ساله چهارم ضریب بازیافت به ۲۸‌درصد برسد.

این برنامه محقق نشد که هیچ در حال حاضر ضریب بازیافت نسبت به دست‌کم ۱۵سال گذشته هم معلوم نیست.کارشناسان می‌گویند حتی اگر یک‌درصد ضریب بازیافت بالا برود به معنای برداشت بیشتر نفت است که سرجمع به ثروت‌های ملی اضافه می‌شود، هدفی که گویا فراموش شده است.