شرکت ملی نفت چگونه شکل گرفت؟

به گزارش انرژی پرس، ملی شدن نفت ایران تاریخی مفصل را بر دوش می‌کشد، سال‌هایی سخت که مردم ایران برای ملی کردن ثروت خود از سر گذرانده‌اند، قصه‌ پر غصه‌ای است که البته به پایانی خوش ختم شد، پایانی که توانست به تاراج بردن ثروت ملی ایران را متوقف کند.

نفت ایران چگونه ملی شد؟

قراداد دارسی، یکی از مهمترین قرادادهای نفتی ایران است به جهت بی کفایتی حکام قاجاری با انگلستان بسته و موجب غارت آشکار نفت ایران توسط دولت بریتانیا شد. این قرارداد در دوره خفقان قاجار و تحت تأثیر نیاز مالی مظفرالدین شاه برای تهیه خرج سفرهای فرنگستان و ناآگاهی او و اطرافیانش نسبت به ارزش صنعت نفت در دنیای آن روز سهم اندکی برای ایران (۱۶ درصد از سود ناخالص معادل ۱۱ درصد از سود خالص) در نظر گرفته بود.

در پی ملی شدن نفت دولت انگلیس نسبت به این موضوع واکنشهای متفاوتی در امور اقتصادی تا نظامی انجام داد. از ابتدای سال ۱۳۳۰ نفت ایران مورد تحریم کشورهای غربی قرار گرفت در نهایت تولید نفت ایران شامل مصرف داخلی و صادرات در سراسر سال ۱۳۳۱ از ۱۰٫۶ میلیون بشکه فراتر نرفت.  سایر کشورهای جهان به تحریم پیوستند و شرکتهای انگلیسی که نفت عراق، کویت و عربستان سعودی را در دست داشتند در این کشورها تولید را افزایش داده و نفت ایران را جبران کردند. در نتیجه تولید نفت خاورمیانه در سالهای ۱۹۵۱ و ۱۹۵۲ و ۱۹۵۳ هر سال حدود ۱۰ درصد افزایش یافت. این موضوع باعث تضعیف اقتصاد ایران شد. تولید نفت ایران از ۲۴۲ میلیون بشکه در سال ۱۳۲۹ به ۱۰٫۶ میلیون بشکه در سال ۱۳۳۱ کاهش یافت.

پس از کش و قوس‌های فراوان که تا دوره‌ی پهلوی دوم به طول انجامید و به ایجاد واقعه‌ی ۲۸ مرداد ختم شد، سرانجام نفت، به عنوان یک ثروت ملی که متعلق به مردم سرزمین ایران بود شناخته شد.

تأسیس شرکت ملی نفت

در سال ۱۳۲۷ شرکت نفت ایران و انگلیس منحل و شرکت ملی نفت ایران جایگزین آن شد اما کار خود را به طور رسمی از سال ۱۳۳۰ آغاز کرد. پس از ملی شدن صنعت نفت و دایر شدن این شرکت، مهدی بازرگان در خرداد ماه سال ۱۳۳۰ بر کرسی مدیرعاملی شرکت ملی نفت تکیه زد. در سال‌های ابتدایی، این شرکت تنها در بخش پایین دستی نفت فعال بود اما به تدریج با گسترش فعالیت‌های خود در بخش بالادستی نفت نیز حضور پیدا کرد  در سال ۱۳۴۴ با تصویب قانون توسعه صنایع پتروشیمی در مجلس، شرکت نفت نیز فعالیت خود را با راه‌اندازی واحد تولیدی کود شیمیایی شیراز، در صنعت پتروشیمی آغاز کرد.

انقلاب ۵۷ که به تشکیل وزارت نفت منجر شد، بخش پایین دستی یعنی پالایش و پخش، توزیع گاز و پتروشیمی، از این شرکت جدا شدند و به عنوان شرکت‌هایی مستقل و تحت نظارت وزارت نفت شروع به فعالیت کردند. از آن زمان تاکنون تمرکز شرکت ملی نفت روی بخش بالادستی نفت یعنی اکتشاف و تولید نفت و گاز است.

زیر مجموعه‌های شرکت ملی نفت

شرکت ملی نفت ایران به عنوان یک نهاد دولتی که مسئولیت اکتشاف، حفاری، تولید، پژوهش و توسعه و همچنین صادرات نفت و گاز در ایران را بر عهده دارد، با در اختیار داشتن سهم بسزایی از کل ذخیره نفت دنیا و همچنین ذخایر گاز طبیعی و با دارا بودن بیش از یک قرن تجربه در صنعت، نقش بسزایی در شکل دادن به اقتصاد ایران و بازارهای جهانی انرژی ایفا کرده است. به بیان دیگر، شرکت ملی نفت ایران در بخش نفت ۱۵۸ میلیارد بشکه معادل نفت خام و ۱۸۲ میلیارد بشکه معادل نفت خام، ذخایر گاز در اختیار دارد که در مجموع معادل ۳۴۰ میلیارد بشکه نفت خام می‌شود.

شرکت ملی نفت ایران دارای گستردگی‌های فراوانی است و شرکت‌های بسیاری زیر نظارت این شرکت فعالیت می‌کنند که در دو بخش خدماتی و تولیدی تقسیم‌بندی می‌شوند که از آن جمله می‌توان به شرما بهره‌ برداری نفت و گاز مسجد سلیمان، شرکت بهره برداری نفت و گاز مارون، شرکت بهره برداری نفت و گاز آغاجاری، شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران، شرکت نفت فلات قاره ایران، شرکت نفت و گاز اروندان، شرکت نفت و گاز پارس، شرکت نفت مناطق مرکزی، شرکت بهره برداری نفت و گاز زاگرس غربی در بخش تولیدی و شرکت‌های ملی حفاری ایران، شرکت مهندسی و توسعه نفت ایران، شرکت پایانه‌های نفتی ایران، شرکت ملی نفت کش ایران و شرکت بازرگانی نفت ایران در بخش خدماتی اشاره کرد.

فعالیت‌های شرکت ملی نفت

شرکت ملی نفت ایران همچنین به منظور حفظ جایگاه خود در منطقه و در عرصه بین‌الملل، سیاست های خود را در بخش میدان های مشترک نفت و گاز به ویژه میدان‌های غرب کارون و میدان مشترک پارس جنوبی، افزایش نگهداشت تولید و در عین حال افزایش ضریب برداشت از طریق فناوری های روز دنیا و همچنین افزایش برداشت از میدان هایی که در نیمه دوم عمر خود قرار دارند، متمرکز کرده است.