حرکت شتابان همسایگان عرب در مسیر انرژی های‌ پاک

به گزارش انرژی پرس، بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد  (weforum.org)، انتظار می‌رود تقاضای جهانی انرژی تا سال ۲۰۵۰ تقریباً ۵۰ درصد افزایش یابد و به ۲۵۰ پتاوات ساعت برسد. در مقابل، جهان در تلاش است تا انتشار گازهای گلخانه‌ای را مطابق با توافقنامه آب و هوای پاریس کاهش دهد. اما پیگیری پایداری در منطقه خاورمیانه فراتر از ملاحظات زیست محیطی یا تعهدات آن برای کربن زدایی تحت توافقنامه آب و هوای پاریس بوده و بیشتر در راستای برنامه‌های بلندپروازانه برای گسترش پروژه‌های انرژی تجدیدپذیر در خاورمیانه و شمال آفریقا است.

در این میان، انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای خلیج فارس فرصت‌های امیدوارکننده‌ای برای رشد در سال‌های آینده در کنار منابع نفت و گاز دارد، از همین روی کشورهای منطقه به دنبال تقویت این بخش از طریق پروژه‌های توسعه بزرگ برای تامین منابع جهانی هستند.

فرصت‌های موجود برای کشورهای شورای همکاری خلیج فارس برای بهره مندی از منابع فعلی خود در توسعه راه‌حل‌های نوآورانه مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر به کاهش پیامدهای تغییرات آب و هوایی کمک، مسیر تنوع بخشی به اقتصاد آنها را هموار و فرصت‌های شغلی جدیدی را فراهم می‌کند و اثرات زیست محیطی بخش انرژی را کاهش می‌دهد.

بنابراین، کشورهای حوزه خلیج‌فارس این فرصت را دارند تا با بهره‌گیری از منابع عظیم تجدیدپذیری که در اختیار دارند، به نقش پیشروی خود در بازارهای جهانی انرژی ادامه دهند و آنها را به یک مرکز جهانی برای منابع تجدیدپذیر، تغیییرات آب و هوا و تنوع اقتصادی. تبدیل کنند.

سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای حوزه خلیج فارس

ظرفیت تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای خلیج فارس از ۱۷۶ مگاوات در سال ۲۰۱۳ به بیش از ۵.۶ گیگاوات در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت، اما همچنان سهم اندکی از تولید برق منطقه دارند زیرا وابستگی آنها به سوخت‌های فسیلی برای مصارف نهایی افزایش یافته است. بطوریکه بین ۸۰ تا ۱۰۰ تولید برق در شش کشور شورای همکاری خلیج فارس (عربستان، امارات، قطر، عمان، کویت و بحرین) به سوخت فسیلی متکی هستند. برای مثال، بحرین و کویت برای تولید برق ۱۰۰ درصد به سوخت‌های فسیلی وابسته بوده و در عربستان سهم ۹۹ درصدی دارد که ۱ درصد مربوط به انرژی خورشیدی است.

همچنین، عمان در تولید برق ۹۴ درصد به سوخت‌های فسیلی و ۶ درصد به انرژی خورشیدی وابسته است. این رقم برای قطر به ترتیب، ۹۳ و ۷ درصد است. اما در این میان امارات با سهم ۸۳ درصدی سوخت‌ها فسیلی در تولید برق کمترین وابستگی را دارند که انرژی خورشیدی و هسته‌ای به ترتیب ۹ و ۷ درصدی سهم دارند.

مجموع ظرفیت تولید برق از انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای حوزه خلیج فارس در سال ۲۰۲۲ به ۵.۶۷ گیگاوات رسید که از این میزان، امارات ۳.۶ گیگاوات یا معادل ۶۳ درصد آن را به دست آورد و قطر با ۸۲۴ مگاوات در رتبه دوم قرار گرفت. ظرفیت برق تجدیدپذیر در سلطان نشین عمان در سال ۲۰۲۲ به ۷۰۵ مگاوات رسید، پس از آن عربستان سعودی با ۴۴۳ مگاوات، سپس کویت با ۹۷ مگاوات و بحرین با تنها ۱۲ مگاوات قرار دارند.

سرمایه گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر

سرمایه‌گذاری‌ کشورهای خلیج فارس در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر در سال‌های اخیر شاهد تحولات نوسانی در ۱۰ سال گذشته بوده‌اند و از ۴۱ میلیون دلار در سال ۲۰۱۳ به ۱.۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۵ رسید. این رقم در سال ۲۰۱۷ تقریبا ۱.۶۹ میلیارد دلار بود، سپس به ۷۱۴ میلیون دلار در سال ۲۰۱۸ کاهش یافت و در سال ۲۰۱۹ به رکورد ۶.۹ میلیارد دلار رسید.

اما سرمایه گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورهای خلیج فارس طی سه سال گذشته بین ۳.۵۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰، ۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ و ۲.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ تثبیت شده است. افزایش سرمایه‌گذاری عمومی در زیرساخت‌های منابع انرژی تجدیدپذیر در کشورهای خلیج فارس، به‌ویژه در بخش حمل‌ونقل، سرمایه‌گذاری در تقویت اتصال منطقه‌ای بین شبکه‌های کشورهای منطقه را توصیه می‌کند.

نقش ویژه انرژی خورشیدی

کشورهای شورای همکاری خلیج فارس دارای پتانسیل بالایی برای منابع انرژی خورشیدی پراکنده و متمرکز به ویژه در عمان و عربستان سعودی هستند. این منطقه همچنین دارای منابع انرژی بادی امیدوارکننده است، اگرچه دسترسی کمتری نسبت به خورشید دارد. به باور کارشناسان، بهره برداری از منابع انرژی خورشیدی در کشورهای خلیج فارس به عنوان کم‌هزینه‌ترین گزینه برای تولید برق در منطقه است، زیرا هزینه آن به کمتر از ۲ سنت در هر کیلووات ساعت می‌رسد که از هزینه تولید با بهره گیری از گاز، نفت، زغال سنگ و هسته ای کمتر است.

میانگین قیمت برق تولید شده از انرژی خورشیدی در کشورهای حاشیه خلیج فارس از ۴۴.۵ سنت در هر کیلووات ساعت سال ۲۰۱۰ به به ۲ سنت در هر کیلووات ساعت در سال ۲۰۲۳ کاهش یافت.

در مجموع، هزینه‌های پایین تولید از منابع انرژی تجدیدپذیر در کشورهای خلیج فارس، همراه با فراوانی منابع انرژی خورشیدی و بادی، درهای منطقه را برای پذیرش فناوری‌های نوآورانه انرژی جهت تولید منابعی مانند هیدروژن سبز به صورت رقابتی باز می‌کند.

گسترش هیدوژن سبز

اخیرا نیز هیدروژن سهم قابل توجهی در توسعه بخش انرژی در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس داشته و انتظار می‌رود نقش عمده‌ای در کربن زدایی اقتصاد در بخش‌های مصرف نهایی داشته باشد. کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه امارات، عربستان و عمان به دنبال توسعه استراتژی‌های ملی با هدف توسعه بازار هیدروژن در منطقه و صادرات آن آینده هستند.

برای نمونه، عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی، هدف کشورش را برای تبدیل شدن به بزرگترین تولید کننده هیدروژن در جهان اعلام کرد. تولید هیدروژن به عربستان سعودی این امکان را می‌دهد که کمتر به نفت به عنوان منبع اصلی درآمد وابسته شود. براساس گزارش سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت (OAPEC) در ۱۹ دسامبر ۲۰۲۲، عربستان قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ سالانه ۲.۹ میلیون تن هیدروژن سبز و آبی تولید کند.

این کشور امیدوار است تا سال ۲۰۳۵ سهم خود را به ۴ میلیون تن در سال و تا سال ۲۰۳۰ به ۱۱ میلیون تن در سال آمونیاک آبی افزایش دهد. در سپتامبر ۲۰۲۰، آرامکو با اعلام موفقیت در تولید و صادرات اولین محموله آمونیاک آبی (۴۰ تن) به ژاپن، پیشتاز شد. شهر نئوم دارای یک پروژه هیدروژن سبز به ارزش ۵ میلیارد دلار است که یک پروژه مشترک بین NEOM، Aqua Power عربستان و Air Products – مستقر در پنسیلوانیا – است و انتظار می‌رود تولید آن در سال ۲۰۲۶ آغاز شود.

همچنین در گزارش سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت (OAPEC) آمده است که امارات قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ سهم ۲۵ درصدی از بازار جهانی هیدروژن را به دست آورد. امارات اولین تاسیسات هیدروژن سبز خلیج فارس را در سال ۲۰۲۱ افتتاح کرد و همچنین بسته‌ای از پروژه‌های جدید را در سه ماهه دوم و سوم سال ۲۰۲۲ با شرکت های کره ای و ژاپنی اعلام کرد.

عمان نیز قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ هیدروژن سبز را با نرخ ۱ تا ۱.۲۵ میلیون تن در سال تولید کند. قطر هم در ماه اوت ۲۰۲۲ توافقنامه‌هایی را برای توسعه تاسیسات تولید آمونیاک آبی امضا کرد. ظرفیت تولید سالانه ۱.۲ میلیون تن در شهرک صنعتی مسعید است.

جایگاه انرژی پاک در ایران

در سالهای اخیر و به ویژه پس از ناترازی در بخش هایی مختلف انرژی مانند گاز و برق، بحث استفاده از ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر کشور مطرح شده که در سالهای اخیر توسعه آن با موانع جدی مواجه شده بود. بطوریکه براساس اظهارات کارشناسان، طی ۲۰ سال گذشته کل انرژی تجدیدپذیر در کشور ۱۰۸۰ مگاوات بوده است.

هاشم اورعی، استاد دانشگاه شریف، در اینباره گفته است که «گفته شده که تا پیک سال آینده ۴۵۰۰ مگاوات باید به ظرفیت انرژی تجدیدپذیر اضافه شود اما واقعیت اینکه اگر به روند کار نگاه کنیم این کار نشدنی است، از سوی دیگر در وزارت نیرو عنوان شده که ۱۰ هزار مگاوات تجدیدپذیر خواهیم داشت و شورای عالی انرژی ۲۰ هزار مگاوات را هم اضافه کرده و این در حالی است که ما از زمان طرح این برنامه تنها ۲ درصد را اجرا کردیم و این نشان می‌دهد که بر اساس تفکر پیش نمی‌رویم.»

براساس داده‌های منتشر شده در ایران نیز مانند همسایگان جنوبی خود، انرژی خورشیدی بیشترین سهم را در این راستا به خود اختصاص داده و به ۵۳.۵ درصد از کل ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر رسیده است.

براین اساس، تولید انرژی خورشیدی در ایران به ۴۵۰.۵۲ مگاوات رسید و پس از آن نیروگاه‌های بادی با ظرفیت ۳۵۴.۸۹ مگاوات معادل ۳۶.۶ درصد قرار دارند. سهم نیروگاه های برق آبی کوچک به ۱۰.۴ درصد با ظرفیت ۱۰۰.۷۸ مگاوات افزایش یافت و نیروگاه های زیست توده با ظرفیت ۱۲.۵ مگاوات، ۱.۳ درصد از کل ظرفیت نیروگاه‌های انرژی تجدیدپذیر کشور را تشکیل می‌دهد.

بنابراین، ایران برای پر کردن شکاف بزرگ تقاضای برق که در سال‌های گذشته افزایش یافته و منجر به قطع برق در تعدادی از شهرها و استان‌ها شده، روی انرژی‌های تجدیدپذیر حساب ویژه باز می‌کند. از همین روی، در طول پنج سال آینده، کشور قصد دارد ۵۰۰۰ مگاوات انرژی تجدیدپذیر به شبکه برق ملی اضافه و تقاضای رو به رشد داخلی را برآورده کند.