از رونق کریدور شمالی تا قدرت سیبری۲ برای نفت روس‌ها

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، الکساندر نوواک، معاون نخست وزیر روسیه اعلام کرد: صادرات گاز روسیه به چین از طریق خط لوله عظیم «قدرت سیبری» ممکن است در سال جاری به ۳۰ میلیارد متر مکعب برسد. شرکت گازپروم که مجری این خط لوله است، گاز طبیعی را بر اساس قراردادی بلندمدت که با شرکت ملی نفت (CNPC) منعقد کرده است، به همسایه آسیایی روسیه عرضه می‌کند. خط لوله قدرت سیبری بخشی از توافق ۴۰۰ میلیارد دلاری و ۳۰ساله بین گازپروم و CNPC است که در سال ۲۰۱۴ امضا شد. نواک گفت: عرضه گاز از طریق خط لوله در حال افزایش است و سال آینده به ۳۸ میلیارد متر مکعب خواهیم رسید. این یک تعهد قراردادی است و حداکثر حجمی است که طبق قرارداد به آن خواهیم رسید.

بر اساس گفته‌های مقامات گمرک چین از ماه فوریه ۲۰۲۳، روسیه جایگاه عربستان سعودی را به‌عنوان بزرگترین تامین‌کننده نفت چین گرفته است. دو کشور همچنین برنامه‌ریزی کرده‌اند که خط لوله Power-of-Siberia ۲ را بسازند تا گاز روسیه بیشتر از طریق مغولستان به چین انتقال یابد. این پروژه هنوز نهایی نشده است اما پوتین در ماه مارس گفت که سه کشور تمام توافقات مربوط به اتمام خط لوله را تکمیل کرده‌اند و روسیه تا سال ۲۰۳۰ حداقل ۹۸ میلیارد متر مکعب گاز به چین تحویل خواهد داد. گلوبال تایمز به نقل از الکساندر نوواک، معاون نخست وزیر روسیه گزارش داد که امسال صادرات انرژی روسیه به چین می‌تواند تا ۴۰ درصد افزایش پیدا کند. بنابراین روسیه به دنبال حفظ بازار انرژی چین با طرح‌های مختلف است که در ادامه اشاره می‌شود.

رونق کریدور شمال روسیه

اخیرا، نخستین محموله نفت روسیه در سال جاری از طریق مسیر دریای شمالی روسیه به چین صادر شد و اکنون انتظار می‌رود که کشتی‌های بیشتری نیز از این مسیر استفاده کنند. مسیر کشتیرانی ۲۵۰۰ مایلی (۴۰۰۰ کیلومتری) قطب شمال، که از آب‌های شمال روسیه عبور می‌کند، معمولاً فقط در طول ماه‌های تابستان مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما تحریم‌های غرب و تنش‌های دریای سرخ، جذابیت مسیر دریای شمال را به عنوان کوتاه‌ترین کریدور بین بنادر شمال روسیه و چین افزایش داده است.

براساس اعلام بلومبرگ، در سال گذشته، ۲۰۲۳، این آبراه شاهد عبور ۳۶ میلیون تن محموله بود که رکوردی بی‌سابقه است و بیش از نیمی از آن گاز طبیعی مایع بوده است. اگرچه ورود کشتی‌های باری به این مسیر می‌تواند استرس‌زا باشد، اما تنش‌های دریای سرخ این مسیر را به گزینه‌ای امن‌تر تبدیل کرده است. بر اساس گزارش بلومبرگ، نفتکش‌های بیشتری ممکن است برای جلوگیری از این تنش‌ها و تحویل محموله‌های خود به خریداران در سراسر جهان، از مسیر دریای شمال روسیه استفاده کنند. کشتی «Sturman Uvci» نخستین نفتکشی بود که امسال از این کریدور بهره برداری کرد و تاکنون بیش از نیمی از سفر خود را به پایان رسانده است. این سفر برای این نفتکش کوچک غیرمعمول است که معمولا محموله‌ها را از ایستگاه قطب شمال گازپروم در خلیج «اوب» به بندر مورمانسک در غرب روسیه منتقل می‌کند.

در اواخر ژوئن ۲۰۲۴، این نفتکش طبق معمول محموله خود را بارگیری کرد، اما با ورود به دریای «کارا» به جای غرب به سمت شرق چرخید و اکنون به سمت ریژائو، یک بندر چینی در شمال شانگهای، مانند بسیاری دیگر از نفتکش‌های روسی در حال حرکت است. احتمالا، تحت تعمیر و نگهداری و همچنین تعمیرات اساسی قرار گیرد. سه نفتکش متعلق به گروه نفتکش روسی Sovcomflot قرار است تا قبل از پایان ماه جاری به مورمانسک برسند. دو کشتی حامل گاز طبیعی مایع روسیه به نام‌های کورولف پراسپکت و ورنادسکی پروسپکت قرار است در سال جاری تحت یک اجاره ده‌ساله برای پروژه ساخالین ۲ تحویل داده شوند.

در ۶ اکتبر ۲۰۲۳، مسکو ورود اولین کشتی به سمت چین در مسیر دریای شمال را اعلام کرد، که آسیا را از طریق قطب شمال به اروپا متصل و آن را به یکی از جاه طلبی‌های بزرگ مسکو برای توسعه تجارت بین المللی خود تبدیل می‌کند. شرکت‌های حمل و نقل به دنبال جلب اطمینان سهتن که این مسیر که کریدور شمال شرق نیز نامیده می‌شود، آیا می‌تواند به طور دائم مورد استفاده قرار گیرد. زیرا به باور آن‌ها «این مسیر ارزانتر و سریعتر از عبور از کانال سوئز خواهد بود.»

مسکو امیدوار است که این مسیر از طریق قطب شمال که به دلیل گرم شدن کره زمین و ذوب یخ‌ها قابل عبورتر شده است، بتواند در آینده به ویژه در تجارت سوخت با کانال سوئز رقابت کند. روسیه در سال‌های اخیر زیرساخت‌های بندری، تأسیسات گاز طبیعی مایع و یخ‌شکن‌ها را در این منطقه ایجاد کرده است. با این حال، ناوبری در شرایط سخت قطب شمال همچنان یک چالش بزرگ است و این مسیر راه دشواری برای جایگزینی کانال سوئز دارد. برنامه روسیه برای توسعه تجارت از طریق این مسیر دریایی با توجه به اتخاذ بسیاری از اقدامات تنبیهی به دلیل حمله مسکو به اوکراین که تجارت روسیه را تضعیف کرده، برای کرملین اهمیت بیشتری پیدا کرده و اکنون نیز تنش‌های دریای سرخ به افزایش جذابیت این مسیر افزوده است.

مذاکره در مورد قدرت سیبری ۲

در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸، اولین مجمع تجارت انرژی روسیه و چین در پکن، پایتخت جمهوری خلق چین برگزار شد. این رویداد در نشست بین ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه و شی جین پینگ، رئیس جمهور چین در ژوئیه ۲۰۱۸ مورد توافق قرار گرفت. ماموریت این مجمع تقویت گفتگوی انرژی بین روسیه و چین، افزایش کارایی، گسترش سبد پروژه‌های مشترک و جذب سرمایه‌گذاری است. نمایندگان حدود ۹۰ شرکت از بخش‌های انرژی، مالی و فناوری اطلاعات، مقامات دولتی، دیپلمات‌ها و کارشناسان روسیه و چین در این مجمع شرکت کردند.

در ۲۹ اکتبر ۲۰۱۲، پوتین به الکسی میلر، مدیرعامل گازپروم دستور داد تا ساخت خط لوله یاکوتیا-هاباروفسک-ولادیوستوک را آغاز کند. در پایان سال ۲۰۱۲، به طور رسمی به قدرت سیبری۱ (۱ (Power of Siberia-تغییر نام داد. در ۲۱ می‌۲۰۱۴، روسیه و چین یک قرارداد ۳۰ساله گازی به ارزش ۴۰۰ میلیارد دلار امضا کردند که برای اطمینان از دوام پروژه مورد نیاز است. عملیات این خط لوله در اکتبر و دسامبر ۲۰۱۹ آغاز شد و چین ۴.۱ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از روسیه از طریق این خط لوله در سال ۲۰۲۰ وارد کرد.

روابط تجاری انرژی چین و روسیه پس از جنگ روسیه و اوکراین ادامه یافت. بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، صادرات نفت خام روسیه به چین یک سوم افزایش یافت، در حالی که صادرات زغال سنگ و گاز طبیعی مایع  (LNG)  تقریبا دو برابر شد. در سال ۲۰۲۳، روسیه به بزرگترین تامین کننده نفت خام چین، دومین تامین کننده بزرگ زغال سنگ و سومین تامین کننده بزرگ LNG تبدیل شد. اکنون، روسیه به کشوری تبدیل شده که مقادیر فزاینده‌ای گاز از طریق خط لوله به چین صادر می‌کند. تحویل از طریق خط لوله Power of Siberia-1 از ۱۰.۴ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۱ به ۲۲.۷ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت. روسیه انتظار دارد Siberian Power-1 تا سال ۲۰۲۵ به ظرفیت کامل ۳۸ میلیارد مترمکعب در سال برسد. علاوه بر این، چین و روسیه در اوایل فوریه ۲۰۲۲ قراردادی را برای خط لوله‌ای به نام «مسیر خاور دور» امضا کردند که تا سال ۲۰۲۷.۱۰ میلیارد متر مکعب در سال عرضه خواهد کرد.

شی جین پینگ در ششمین مجمع تجارت انرژی چین و روسیه که در ۲۳ ژوئیه ۲۰۲۴ برگزار شد، خاطرنشان کرد که امسال هفتاد و پنجمین سالگرد روابط دیپلماتیک چین و روسیه است و با تلاش مشترک هر دو کشور، روابط راهبردی همه جانبه چین و روسیه است. به طور پویا به عصر جدیدی پیش می‌رود. به گفته شی، از سال ۲۰۱۸، همکاری‌های انرژی دوجانبه به طور فزاینده‌ای عمیق، پایدار و بادوام شده است. علاوه بر این، خط لوله گاز طبیعی «قدرت سیبری-۲» که پس از سفر پوتین به چین در ۱۶ تا ۱۷ می‌۲۰۲۴ پیشنهاد شد، احتمالاً در دستور کار این مجمع قرار خواهد گرفت.

به خصوص پس از جنگ در اوکراین، روسیه توانسته صادرات نفت و زغال سنگ خود را به بازارهای دیگر هدایت کند، اما نتوانسته گاز طبیعی خود را به روشی مشابه صادر کند. این امر به این دلیل است که زیرساختی برای اتصال حوضه‌های تولید در غرب به مصرف کنندگان در آسیا مانند چین وجود ندارد. فاکتورهای ژئوپلیتیکی یکی از ملاحظات اولیه روسیه در صادرات گاز طبیعی است. مسکو گاز را ابزاری قدرتمند در روابط خود با همتایان خود در اوراسیا می‌داند. روسیه این پتانسیل را دارد که با فروش مقادیر زیادی گاز ارزان به چین، پکن را به یک اتحاد ژئوپلیتیکی نزدیک‌تر بکشاند. با این حال، قدرت مذاکره روسیه با چین به اندازه گذشته قوی نیست.

قدرت سیبری ۲ به دلیل هزینه‌های ساخت بالا و قیمت پایین فروش مورد انتظار به چین، سود کمتری نسبت به Power of Siberia-1  خواهد داشت. با این حال، انتظار می‌رود این خط لوله در صورت دریافت معافیت‌های مالیاتی، جریان درآمدی مثبتی ایجاد کند، همانطور که Power of Siberia-1 انجام داد. این پروژه باعث ایجاد سفارش برای فولادسازان و پیمانکاران روسیه و سرعت بخشیدن به توسعه اقتصادی شرق روسیه خواهد شد که یک هدف اولویت دار برای مسکو است.

همکاری انرژی چین و روسیه از نظر استراتژیک و ژئوپلیتیک دستخوش دگرگونی قابل توجهی شده است. چین پروژه خط لوله Power of Siberia-2 را در مرحله پیش‌نویس نگه می‌دارد، اما این فرصت را دارد که تعادل بین واردات خط لوله و LNG  را در نیازهای وارداتی خود پس از سال ۲۰۳۰ ارزیابی کند. هم محاسبات ژئوپلیتیکی چین و هم روسیه این پتانسیل را دارند که به تکمیل قدرت سیبری-۲ منجر شود. البته روسیه به دلایل غیرتجاری به پروژه قدرت سیبری-۲ نزدیک می‌شود.

کاهش شدید صادرات انرژی روسیه به اروپا پس از جنگ و کمبودها در هدایت زیرساخت‌های گاز طبیعی این کشور به آسیا، روسیه را تشویق به تعمیق همکاری‌های انرژی با چین کرده است. در این زمینه، تکمیل قدرت سیبری-۲ سیبری نه تنها از اهمیت اقتصادی، بلکه استراتژیک برای روسیه نیز برخوردار است. برای چین، قیمت گاز و وابستگی بیش از حد به یک تامین کننده از جمله نگرانی‌های اصلی آن بوده است. با این حال، بدتر شدن روابط با ایالات متحده و افزایش‌عدم اطمینان در زمینه امنیت انرژی جهانی ممکن است حمایت چین از قدرت سیبری را افزایش دهد. چین پتانسیل این را دارد که قدرت سیبری-۲ را که به احتمال زیاد پس از تکمیل پروژه بر اساس شرایط خاص خود شکل خواهد گرفت، به عنوان یک بازیگر اصلی در بازار جهانی گاز قرار دهد.

در نتیجه، قدرت سیبری-۲ سیبری یک عنصر حیاتی است که بر استراتژی‌های انرژی و محاسبات ژئوپلیتیک چین و روسیه تأثیر می‌گذارد. این پروژه نه تنها همکاری‌های انرژی دو کشور را تعمیق می‌بخشد، بلکه منجر به تغییرات قابل توجهی در بازار جهانی انرژی خواهد شد. در حالی که چین قصد دارد امنیت انرژی خود را با پروژه Power of Siberia-2 افزایش دهد، روسیه نیز تلاش خواهد کرد مسیر جدیدی در صادرات انرژی پیدا کند. این می‌تواند پویایی انرژی جهانی را تغییر دهد و جستجوهای تعادل جدیدی را در روابط بین المللی انرژی آغاز کند.