بلندپروازی باکو در انرژی سبز

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، آذربایجان امسال میزبان کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل متحد (۲۹ COP ) خواهد بود. پس از نهایی شدن این موضوع، باکو اقداماتی را برای انتقال به انرژی‌های تجدیدپذیر و پاک انجام داده است. اعلام برنامه‌های سبز ششرکت سوکار جنجال‌هایی به پا کرد، زیرا سوخت‌های فسیلی اساس اقتصاد و صنعت آذربایجان را تشکیل می‌دهند. درآمد حاصل از سوخت‌های فسیلی تقریباً ۹۰ درصد درآمدهای صادراتی آذربایجان را تشکیل می‌دهد و یکی از بزرگترین اقلام درآمدی دولت است.

تاسیس «سوکار گرین» نیز برای آذربایجان قبل از ۲۹ COP اهمیت زیادی دارد. هدف سوکار گرین سرمایه گذاری در پروژه‌های خورشیدی و بادی، تولید هیدروژن سبز و جذب و ذخیره کربن (CCS) است. این سرمایه گذاری به آذربایجان اجازه می‌دهد تا به عنوان بازیگر قابل اعتمادتری در صادرات انرژی پاک به کشورهای عضو اتحادیه اروپا معرفی شود. برای آذربایجان، که بزرگترین صادرکننده گاز در منطقه است، افزودن انرژی سبز به معادله انرژی، ارزش بیشتری به صادرات انرژی آن خواهد افزود. با این حال، این واقعیت که آذربایجان در حال حاضر دارای ۱۰۰ سال ذخایر گاز طبیعی (بر اساس تولید فعلی) و با ذخایر تخمینی ۲۵ سال نفت است، به نظر می‌رسد مانع بزرگی برای بازگشت به انرژی سبز باشد.

گلمیرا رزایوا، کارشناس ارشد موسسه مطالعات انرژی آکسفورد، در مورد حرکت انرژی سبز آذربایجان پیش از COP۲۹ به شرح زیر اظهار نظر کرد: «مصرف کنندگان در اروپا، ترکیه و گرجستان در حال حاضر به این هیدروکربن‌ها نیاز دارند و اگر آذربایجان به تنهایی استخراج نفت و گاز را متوقف کند، قطعا تغییری در انتقال انرژی جهان ایجاد نخواهد کرد. اگر چنین برنامه‌هایی وجود دارد، باید همه تولیدکنندگان را شامل شود.»

واکاوی داده‌های انرژی باکو

قبل از ارزیابی حرکت به سمت انتقال انرژی سبز، تحلیل چشم انداز انرژی آذربایجان مفید است. وزارت انرژی آذربایجان داده‌های تولید گاز، نفت و برق در سال ۲۰۲۳ را اعلام کرده است. بر اساس آمار این وزارتخانه، آذربایجان در سال ۲۰۲۳، ۴۸.۳ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی تولید کرده که نسبت به سال ۲۰۲۲، ۳۷ درصد افزایش داشته است. از این میزان ۱۲.۹ میلیارد مترمکعب از میدان آذری-چراغ- گونشلی، ۲۶.۲ میلیارد مترمکعب از میدان شاه دنیز و ۰.۸ میلیارد مترمکعب از میدان آبشرون تولید شده است.

شرکت دولتی سوکار در طول سال ۸.۴ میلیارد متر مکعب گاز تولید کرده است. در سال ۲۰۲۲، این رقم ۸.۱ میلیارد متر مکعب بود. صادرات گاز در سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۲۳.۸ میلیارد متر مکعب بوده که نسبت به سال قبل ۵ درصد افزایش داشته است. از این میزان ۱۱.۸ میلیارد مترمکعب به اروپا، ۹.۵ میلیارد مترمکعب به ترکیه و ۲.۵ میلیارد مترمکعب به گرجستان فروخته شده است. آذربایجان در سال ۲۰۲۳ در مجموع ۳۰.۲ میلیون تن نفت خام با احتساب میعانات تولید کرد. این رقم نشان دهنده کاهش ۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ است. سهم میدان آذری-چراغ-گونشلی ۱۷.۸ میلیون تن و سهم شاه دنیز ۴.۳ میلیون تن (میعانات) و سهم آبشرون ۰.۳ میلیون تن بوده است. تولید نفت سوکار ۷.۸ میلیون تن (با احتساب میعانات گازی) بود. صادرات نفت در سال ۲۰۲۳ به ۲۵.۲ میلیون تن رسید که این به معنای کاهش ۵ درصدی نسبت به سال قبل است.

مجموع تولید برق آذربایجان در سال ۲۰۲۳، ۲۹.۳ تراوات ساعت بوده که نسبت به سال قبل ۱ درصد افزایش داشته است. از این میزان، ۲۷.۲ تراوات ساعت از نیروگاه‌های حرارتی، ۱.۸ تراوات ساعت از نیروگاه‌های آبی، ۵۷ گیگاوات ساعت از بادی، ۷۹ گیگاوات ساعت از انرژی خورشیدی و ۲۲۳ گیگاوات ساعت از نیروگاه‌های حرارتی زباله تامین شده است. آذرانرژی بیشترین تولید انرژی (۲۶.۴ تراوات ساعت شامل ۲۴.۷ تراوات ساعت حرارتی و ۱.۶ تراوات ساعت برق آبی) را به خود اختصاص داده است و پس از آن آژانس انرژی AR نخجوان (۴۸۱ گیگاوات ساعت)، آذرایشیقی (۴۲ گیگاوات ساعت نیروی بادی) و سایر (۲.۳ تراوات ساعت) قرار دارند. صادرات برق آذربایجان نیز در مجموع به ۳.۳ تراوات ساعت رسید که ۸ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشت، در حالی که واردات با ۵۴ درصد افزایش به ۲۱۲ گیگاوات ساعت رسید.

 صادرات برق از زیر دریا به اروپا

از این نظر، درک جایگاه سوخت‌های فسیلی در اقتصاد و سیاست‌های ملی نشان می‌دهد که آذربایجان متعهد به تحول انرژی سبز است. در همین راستا، در دسامبر ۲۰۲۲، گرجستان، مجارستان و رومانی در مورد پروژه‌ای برای تولید انرژی سبز از منابع تجدیدپذیر از آذربایجان و صادرات آن به اروپا از طریق کابل زیردریایی در زیر دریای سیاه توافق کردند. این پروژه به این دلیل شکل گرفت که آذربایجان پتانسیل تولید انرژی از مزارع بادی خشکی و فراساحلی در سواحل دریای سیاه و همچنین پتانسیل تولید انرژی خورشیدی را دارد. در سال ۲۰۲۱، آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده (USAID) و انجمن انرژی ایالات متحده ارزیابی فنی را تکمیل و به این نتیجه رسیدند که شبکه‌های انتقال برق موجود در گرجستان و رومانی به اندازه کافی قوی هستند که تا حداقل ۱۰۰۰ مگاوات را بیشتر انتقال دهند.

این پروژه با امضای توافقنامه مشارکت استراتژیک در ۱۷ دسامبر ۲۰۲۳ توسط الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان، ایراکلی گاریباشویلی نخست وزیر گرجستان، نیکولای چوک نخست وزیر رومانی و ویکتور اوربان نخست وزیر مجارستان رسمیت بیشتری یافت. این قرارداد توسط اورسولا فون در لاین به نمایندگی از اتحادیه اروپا امضا شد و اتحادیه اروپا در جولای ۲۰۲۲ پس از موافقت باکو برای دو برابر کردن صادرات گاز طبیعی خود به اروپا تا سال ۲۰۲۷ در ازای کمک به طرح انرژ‌ی‌های تجدیدپذیر آذربایجان، توافقنامه کمکی را با باکو امضا کرد.

این پروژه که بین چهار کشور توافق شده، کابل‌کشی با ظرفیت ۱۲۰۰ کیلومتر را در نظر گرفته است. این کابل در دریای سیاه بین گرجستان و رومانی قرار دارد و همچنین شامل گسترش ظرفیت خطوط انتقال محلی است. این پروژه به دلیل تعمیق بحران روسیه و اوکراین و افزایش نگرانی‌های امنیتی در دریای سیاه با مشکل مواجه شده است.

ظرفیت آذربایجان

در نهایت، پتانسیل انرژی‌های تجدیدپذیر آذربایجان نیز باید ارزیابی شود. برخلاف سایر منابع انرژی جایگزین مانند انرژی خورشیدی، برق آبی، زمین گرمایی و انرژی زیست توده، انرژی باد به دلیل سختی تولید، اثرات زیست محیطی و پایان ناپذیری مناسب‌ترین برای تولید است. شبه جزیره آبشرون، اراضی ساحلی دریای خزر، بخش غربی آذربایجان (گنجه، داشکسن) و جمهوری خودمختار نخجوان (شرور، جلفا) مناطقی هستند که بیشترین پتانسیل انرژی باد را دارند.

توسعه استفاده از انرژی خورشیدی می‌تواند تا حدودی مشکل انرژی در بسیاری از مناطق آذربایجان را حل کند. به ویژه باید توجه داشت که راندمان نیروگاه‌های خورشیدی به اقلیم طبیعی و موقعیت جغرافیایی کشور بستگی دارد. بنابراین، مقدار انرژی خورشیدی که در ۱ متر مربع از سطح زمین به مدت ۱ سال می‌افتد در ایالات متحده ۱۵۰۰-۲۰۰۰ کیلووات در ساعت، در روسیه ۸۰۰-۱۶۰۰ کیلووات در ساعت، در چین ۱۸۰۰-۲۰۰۰ کیلووات در ساعت و ۱۵۰۰-۲۰۰۰ کیلووات در ساعت در آذربایجان است. همانطور که مشاهده می‌شود میزان تابش خورشیدی در خاک آذربایجان در مقایسه با سایر بسیاری از کشورها بیشتر است. این امر سرمایه گذاری در انرژی خورشیدی را ارزشمند می‌کند.

نقش سرمایه امارات

آذربایجان برای تحقق این بلندپروازی خود در تولید و صادرات انرژی سبز، نیاز به سرمایه گذاری خارجی دارد که کشورهای عربی به ویژه امارات و عربستان در راس آن قرار دارند. برای نمونه، انرژی‌های تجدیدپذیر، انتقال و صادرات برق در صدر فهرست ۸ قرارداد و یادداشت تفاهم بین امارات و آذربایجان قرار داشت که در ۹ ژانویه ۲۰۲۴ در حاشیه سفر شیخ محمد بن زاید به باکو امضا شد. تفاهم‌نامه‌ها و موافقت‌نامه‌ها همچنین شامل سرمایه گذاری در پروژه‌های انتقال انرژی الکتریکی، همکاری راهبردی برای صادرات انرژی پاک و نقشه راه برای اجرای طرح‌های انرژی‌های تجدیدپذیر در  آذربایجان با ظرفیت ۱ گیگاوات است.

شرکت اماراتی مصدر از سال ۲۰۲۰ در آذربایجان فعال است، زیرا در حال توسعه نیروگاه خورشیدی قره‌داغ با ظرفیت ۲۳۰ مگاوات است و همچنین توافقنامه‌هایی را برای توسعه پروژه‌های انرژی بادی، انرژی خورشیدی، انرژی بادی فراساحلی و هیدروژن سبز با ظرفیت کل ۴ گیگاوات در کشور امضا کرده است. ظرفیت کل پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر در فناوری های متعدد به ۱۰ گیگاوات می‌رسد. آذربایجان دارای پتانسیل عظیم انرژی‌های تجدیدپذیر خشکی و فراساحلی است و در همین راستا، شرکت‌های «گرین سوکار» و «مصدر» در نظر دارند در فاز اولیه مگاپروژه، طرح‌هایی با ظرفیت یک گیگاوات انرژی بادی و خورشیدی توسعه دهند.

نتیجه‌گیری

اگرچه آذربایجان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت و گاز در جهان است، اما آرزو دارد با استفاده از حمایت شرکای جهانی خود به مرکز منطقه‌ای انرژی‌های تجدیدپذیر تبدیل شود. باکو همچنین هدف خود را افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر آذربایجان در ترکیب برق داخلی به ۳۰ درصد تا سال ۲۰۳۰ تعیین کرده و به دنبال تنوع بخشیدن به منابع درآمد دولتی، افزایش برق پاک و پایدار و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای است. در همین راستا، باکو از حمایت بین المللی بزرگی در زمینه توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در آذربایجان برخوردار است. باکو تعدادی قرارداد با شرکای خارجی مانند شرکت‌های اماراتی مصدر، ACWA  پاور عربستان سعودی، بریتیش اویل بی پی و فورچون استرالیا منعقد کرده است.

باکو ضمن توسعه بخش انرژی‌های تجدیدپذیر در آذربایجان با همکاری شرکای بین المللی، آرزو دارد جایگاه برجسته‌ای در بازار برق اروپا به خود اختصاص دهد. صادرات برق تولید شده از انرژی‌های تجدیدپذیر آذربایجان به اروپا در تنوع منابع انرژی و همچنین تقویت مشارکت اقتصادی و انرژی با کشورهای قاره سبز کمک می‌کند. الهام علی اف، رئیس جمهور این کشور در ۲۱ ژوئیه گفت که شرکت‌های خارجی چندین پروژه سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های تجدیدپذیر در آذربایجان راه اندازی کرده‌اند.

در ۱۷ دسامبر سال ۲۰۲۲، جمهوری آذربایجان، گرجستان، رومانی و مجارستان قرارداد همکاری راهبردی را برای ایجاد کریدور برق از منطقه قفقاز تا اروپا منعقد کردند. این قرارداد شامل ساخت یک خط برق زیر دریا در دریای سیاه به ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات و طول ۱۱۹۵ کیلومتر است. این خط دریایی برای انتقال برق پاک تولید شده در آذربایجان از طریق گرجستان و دریای سیاه به رومانی و سپس به مجارستان و بقیه اروپا طراحی شد.