رمزگشایی از سرمایه گذاری چین در بنادر خارجی

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، بنادر به عنوان شریان‌های اصلی تجارت جهانی، نقاط مهم اقتصادی و تقویت قدرت ژئواستراتژیکی برای اقتصادهای جهانی و منطقه‌ای هستند و به نوعی خشکی و دریا را به هم متصل می‌کنند. یکی از برنامه‌های مهم چین برای افزایش قدرت اقتصادی و تقویت نقش خود درزنجیره تامین داخلی و خارجی، حضور پررنگ در بنادر خارجی است. بطوریکه در حال حاضر این کشور در ۱۰۱ بندر جهان در قالب مالکیت،سرمایه گذار و مدیریت حضور دارد که ۹۲ بندر اکنون فعال هستند و بقیه به دلایلی مانند نگرانی‌های زیست محیطی، تیره شدن روابطسیاسی، مشکلات مالی و مسائل امنیتی فعلا تعلیق شده است.

بیشتر سرمایه گذاری‌های بندری چین در امتداد سه «گذرگاه آبی اقتصادی» انجام می‌شود. نخستین گذرگاه چین را به اقیانوس هند، آفریقاو مدیترانه متصل می‌کند. گذرگاه دوم، چین را به استرالیا و اقیانوس آرام جنوبی وصل و سومین گذرگاه نیز چین را از طریق اقیانوس منجمدشمالی به اروپا متصل می‌کند. در این میان، شی جین پینگ، رهبر ارشد چین، امنیت انرژی را به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی کشور درطول دهه ریاست خود حفظ کرده است.

چالش‌ها و پیامدها

علاقه چین به بنادر خارجی ناشی از نگرانی‌های امنیت ملی به ویژه انرژی بوده و بندر گوادر در پاکستان نمونه خوبی برای توضیح آن است. موقعیت ژئواستراتژیک این بندر به چین کمک می‌کند تا از تنگنای استراتژیک تنگه مالاگا که به «معضل مالاکا» تبدیل شده، اجتناب کند. باتوجه به اتکای مداوم چین به منابع انرژی وارداتی، این موضوع همچنان یک نگرانی ژئوپلیتیکی و جغرافیایی برای پکن است، باید توجه داشتکه حدود ۸۰ درصد نفت وارداتی چین و ۴۰ درصد کشتیرانی جهانی از طریق تنگه عبور می‌کند. بنابراین هرگونه اختلال در حمل و نقل بهاعتبار و منافع اقتصادی پکن آسیب می‌رساند. چین بزرگترین استفاده کننده از تنگه مالاکا است و ۶۰ درصد از کشتی‌هایی که روزانه ازتنگه عبور می‌کنند به/ از چین می روند.

همچنین، تصمیم پکن برای استقرار نظامی خود در خارج از کشور و ایجاد پایگاه‌های نظامی مربوطه، برای حفاظت از منافع خود، از جملهشرکت‌ها و اتباع چینی است، نه ایجاد حوزه نفوذ چین در فراسوی آسیا. با توجه به ادامه سرمایه‌گذاری‌های تجاری در مقیاس بزرگ چین درمناطق مستعد درگیری مانند آفریقا و خاورمیانه، غیرمنطقی نیست که پکن در سال‌های آینده به دنبال ایجاد پایگاه‌های خارجی بیشتری ازجمله بنادر نزدیک خارجی است که شرکت‌های دولتی چین در مانند گینه استوایی خریداری کرده‌اند.

باید توجه داشت که چین، دومین اقتصاد بزرگ جهان، با سرعتی خیره کننده به نفت خارجی معتاد شده است. در اوایل دهه ۱۹۹۰، چین ازنظر نفت خودکفا بود. اکنون حدود ۷۲ درصد نفت مورد نیاز خود را به واردات وابسته بوده که در این میان منطقه خلیج فارس از اهمیت بالاییبرخوردار است. بر اساس آمارهای اداره گمرک چین، واردات نفت خام چین در اکتبر به ۴۸ میلیون و ۹۷۰ هزار تن (روزانه ۱۱ میلیون و ۵۳۰هزار بشکه) رسید، در حالی که این رقم در سپتامبر ۱۱ میلیون و ۱۳۰ هزار بشکه بود. واردات سالانه نفت چین، بزرگترین خریدار نفت جهان،امسال به میانگین سالانه  ۴۷۳ میلیون و ۲۲۰ هزار تن یا میانگین روزانه ۱۱ میلیون و ۳۶۰ هزار بشکه رسیده است که نسبت به پارسال۱۴.۴ درصد افزایش نشان می‌دهد. در این میان منطقه خلیج فارس سهم عمده در تامین نفت این کشور دارد بطوریکه اولین خریدار نفت ایرانو عراق است. از همین روی، سرمایه گذاری چین در بنادر منطقه جهت تامین امنیت انرژی چین از اهمیت بسزایی دارد که در ادامه به دومورد اشاره می‌شود.

مشارکت چین در جازان عربستان

عربستان سعودی در شبه جزیره عربستان، بزرگترین شبه جزیره جهان، از شرق با خلیج فارس و از غرب با دریای سرخ همسایه است. امروزهبزرگترین همکاری چین و عربستان سعودی در تجارت نفت نهفته است. کشتی‌های باری اقیانوس پیما برای رسیدن به بنادر دو کشور باید ازاقیانوس هند و اقیانوس آرام عبور کنند. طی سال‌های اخیر، عربستان سعودی بزرگترین شریک تجاری چین در خاورمیانه و تامین‌کننده بزرگنفت خام در جهان بوده است. چین همچنین مهمترین بازار صادرات نفت خام و بزرگترین شریک تجاری عربستان سعودی است. حتی دردوران همه‌گیری کرونا، تجارت بین عربستان و چین همچنان بر خلاف این روند در حال رشد بود. بطوریکه، در سال ۲۰۲۱، تجارت دوجانبه بینعربستان سعودی و چین نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳۰ درصد افزایش یافت

نتیجه برد-برد در رابطه چین و عربستان از تعمیق و گسترش مداوم همکاری‌ها در بخش انرژی بین دو کشور ناشی می‌شود. در اوایل سال۲۰۱۶، سینوپک اولین پروژه پالایش و شیمیایی خارج از کشور خود، پالایشگاه سایانبو را در «ینبع»، شهر نفتی عربستان سعودی راهاندازی کرد. با توجه به ساخت و ساز دقیق زیرساخت‌های محلی و ظاهر شهری توسط شرکت‌های چینی، آلودگی و آشفتگی در این شهرنفتی و شهر صنایع سنگین وجود ندارد. پالایشگاه ینبع بازتاب مستقیمی از همپوشانی چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان و ابتکار کمربند و جادهچین است. این مورد، بهترین نمونه از همکاری برد-برد بین آرامکو عربستان و سینوپک است.

بنابراین برای تداوم این روند، چین به دنبال سرمایه گذاری در بنادر عربستان است. برای نمونه بندر جازان در کرانهٔ دریای سرخ و درمنتهاإلیه جنوب عربستان و مرز حدودی کشور یمن بوده که با مشارکت چین و با سرمایه گذاری ۲۳ میلیارد دلاری در سپتامبر ۲۰۲۳ افتتاحشد. اهمیت سرمایه گذاری و بهره برداری از بندر جازان برای صنایع پایه و تولیدی در این است که بر روی مهمترین کریدورهای حمل و نقلدریایی جهان و در نزدیکی کشورهای شاخ آفریقا و بازارهای نوظهور قرار دارد.

اما اهمیت بندر جازان به این دلیل است که مرکز ارائه خدمات لجستیکی مدرن و پیشرفته نه تنها به عربستان سعودی بلکه به منطقه خاورمیانهاست و در یکی از مهم ترین کریدورهای حمل و نقل دریایی جهان قرار دارد، زیرا ۱۳ تا ۱۵ درصد تجارت جهانی از طریق آن انجام می‌شود. در واقع، این بندر در سواحل دریای سرخ یکی از مهمترین کریدورهای تجارت جهانی است که سه قاره را به یکدیگر متصل می‌کند و باموقعیت استراتژیک خود از اهمیت بالایی برای مبادلات تجاری بین قاره‌های آسیا و آفریقا از طریق سواحل شاخ آفریقا دارد.

توسعه دقم برای زمان تنش در هرمز

عمان یکی از اصلی‌ترین کشورهای خاورمیانه است که نفت چین را تامین می‌کند و به عنوان دروازه خلیج فارس و همچنین کریدور مهمی بهسمت شاخ آفریقا است. در واقع، عمان یک مرکز بالقوه در زنجیره تامین فرا اقیانوسی است. همچنین، عمان کشور تجارت و دریانوردیدریایی بوده و ساکنان آن به مهارت‌های کشتی سازی معروف  هستند. بنادر سوهار، صور و ظفار از لحاظ تاریخی به عنوان مراکز منطقه‌ایبرای خدمات ساخت و تعمیر کشتی شناخته می‌شدند. اکنون نیز عمان به یکی از مقاصد سرمایه گذاری چینی‌ها تبدیل شده و بنابر اعلامبانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا (AIIB)، سرمایه گذاری‌های چینی در عمان قصد دارند بخش‌های مختلف غیرنفتی را هدف قرار دهند. کلهزینه ثبت شده تخصیص یافته به پروژه‌های AIIB در عمان تقریباً ۸۸۰.۳ میلیون دلار برآورد شده که مطالعات امکان سنجی اقتصادی برایآن انجام شده است. این پروژه‌های قراردادی شامل بخش‌های راه آهن، حمل و نقل، لجستیک، توسعه بندر و بخش‌های ارتباطات بود.

در این میان، چین علاقه مند به توسعه شهر کوچک دقم در جنوب شرقی عمان و تبدیل آن به یک مرکز صنعتی و تجاری است. در سال ۲۰۱۶،چین و عمان با یک قرارداد ۱۰.۷ میلیارد دلاری برای ایجاد یک شهر صنعتی در منطقه ویژه اقتصادی در دقم موافقت کردند. اهمیت بندر دقمرا می‌توان با موقعیت ژئواستراتژیک آن توضیح داد، زیرا تنها بندری برای کانتینرها، کشتی‌ها و خدمات لجستیکی نیست بلکه دارای اسکلهخشک، پالایشگاه نفت و چند واحد پتروشیمی است. مهمترین ویژگی دقم این است که در  بی‌ثباتی احتمالی در خلیج فارس و تنگه هرمز،  یککریدور جایگزین برای کشتی‌های بین المللی ارائه می‌دهد و می‌تواند نفت مورد نیاز چین را بی‌وقفه تامین کند. همچنین بندر دقم به بنادر گوادرو جیبوتی تحت مدیریت چین قابلیت اتصال دارد.

در مجموع، چین برای تامین انرژی خود و عرضه مداوم جریان نفت منطقه خلیج فارس اقدام به سرمایه گذاری و توسعه بنادر راهبردی کردهاست تا در صورت بروز هرگونه اختلال، نفت آن بدون وقفه تامین شود.