نقش ایران در افزایش قدرت نفتی بریکس

به گزارش انرژی پرس، پس از جنگ جهانی دوم ایالات متحده توانست از ویرانی سایر قدرت‌های جهانی استفاده و با نهادسازی در صحنه سیاسی و اقتصادی، خود را به عنوان ابرقدرت جهان معرفی کند. اما در سال‌ها‌ی اخیر برخی از کشورهای نوظهور به ویژه در جنوب جهانی مانند چین، ایران و روسیه در پی به چالش کشیدن هژمونی ایالات متحده و ایجاد نظم نوین جهانی هستند. در این میان، گروه بریکس متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی نقش محوری داشته و به دنبال ایجاد نظم نوین جهانی مبتنی بر برابری از طریق ایجاد نهادهایی مانند بانک توسعه جدید یا ایجاد ارز ذخیره جهانی است. اکنون نیز این گروه در پی گسترش و پیوستن کشورهای جدید است، بطوریکه در آخرین نشست بریکس در ژوهانسبورگ آفریقای جنوبی پیوستن شش کشور ایران، عربستان، امارات، مصر، اتیوپی و آرژانتین تصویب شد. البته اخیرا و با روی کار آمدن رییس جمهور جدید در آرژانتین، این کشور از پیوستن به بریکس انصراف داده است.

نقش استراتژیک بریکس در ژئوپلیتیک نفت

با این وجود، پیوستن پنج کشور دیگر با اهمیت راهبردی در بخش انرژی و ترانزیت، می‌تواند قدرت اقتصادی و سیاسی بریکس را دو چندان کند. برای نمونه، در حال حاضر گروه بریکس ۴۱ درصد جمعیت جهان و ۲۴ درصدی تولید ناخالص داخلی جهانی (GDP) را در اختیار دارد که این سهم با افزودن کشورهای جدید افزایش خواهد یافت.

پس از گنجاندن سه کشور از بزرگترین صادرکنندگان نفت جهان یعنی عربستان، امارات و ایران در بریکس، عرضه جهانی نفت این گروه از حدود ۲۰ به ۴۰ درصد افزایش خواهد یافت. بر اساس بررسی داده‌های انرژی جهان در سال ۲۰۲۲، این سه کشور با هم ۲۱ درصد از عرضه نفت جهان را به خود اختصاص دادند که در این میان عربستان به تنهایی ۱۳ درصد سهم داشت. همچنین، عربستان سعودی و روسیه به عنوان رهبران ائتلاف اوپک پلاس بیش از یک چهارم از نفت جهان را به خود اختصاص می‌دهند.

در این میان شاید اهمیت ژئواکونومیکی ایران نسبت به سایر کشورها بیشتر باشد. زیرا، تهران دومین ذخایر گاز جهان و منابع بالای نفت را در اختیار داشته و با ۱۳ کشور مرز مشترک دارد. علاوه بر این، بخش مهمی از کریدورهای ترانزیتی بین المللی است و به دریای خزر، خلیج فارس و مناطق آسیای مرکزی و قفقاز دسترسی استراتژیک دارد. با توجه به اینکه بریکس به نوعی شامل بزرگترین تولیدکنندگان نفت مانند روسیه و بزرگترین مصرف کننده مانند چین و هند را شامل می‌شود، ایران می‌تواند در تولید و صادرات نفت یا حتی ترانزیت آن مانند انتقال نفت روسیه به هند نقش مهمی داشته باشد.

ایران بخش کلیدی کریدور شمال جنوب (INSTC) است که سازمان اکو، آسه‌آن، اتحادیه اروپا، هند، آسیای مرکزی، خاورمیانه، شورای همکاری خلیج فارس و اروپا را به هم متصل می‌کند. با کمک بریکس و با عملیاتی شدن INSTC، ایران می‌تواند سالانه حدود ۲۰ میلیارد دلار از ترانزیت از این مسیر درآمد کسب کند. یعنی تهران می‌تواند خود را در چهارراه تجارت با بریکس قرار دهد و از طریق طرح کمربند و جاده چین نقش بزرگتری ایفا کند. تجارت درون بریکس نقش استراتژیک بی‌سابقه‌ای در ژئوپلیتیک نفت پیدا کرده است، زیرا با روند کنونی نظم جهانی انرژی به دو بلوک تقسیم می‌شود.

کنترل مهمترین آبراه ترانزیت نفت

گنجاندن ایران در گروه بریکس کنترل ژئوپلیتیکی بر ترانزیت نفت را نیز تقویت می‌کند. باید توجه داشت که ایران کنترل تنگه هرمز را در اختیار دارد که یکی از آبراه‌های مهم و استراتژیک محسوب می‌شود و هیچ مکانی در جهان به اندازه تنگه هرمز برای عرضه جهانی نفت به ویژه پس از جنگ اوکراین اهمیت ندارد.

تنگه هرمز در جنوب خلیج فارس قرار دارد و از شمال با ایران و از جنوب با عمان همسایه است. بخش زیادی از تجارت کشورهای واقع در سواحل خلیج فارس به تنگه هرمز متکی است و یک پنجم تجارت نفت و یک چهارم تجارت گاز طبیعی مایع جهان از طریق این تنگه صورت می‌گیرد. حدود ۱۰ درصد کل واردات نفت آمریکا نیز از این تنگه عبور می‌کند. از همین روی، اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تنگه هرمز را «مهم‌ترین کریدور ترانزیت نفت» در جهان توصیف می‌کند. بنابران، گروه بریکس می‌تواند از طریق ایران به مهمترین آبراه ترانزیت نفتی جهان دسترسی و کنترل داشته است.

 بطوریکه از سال گذشته، هشدارها مبنی بر تقویت حضور شرکت‌های چینی در نزدیکی تنگه هرمز افزایش یافته که احتمالا خطر درگیری با ایالات متحده را در یکی از شلوغ‌ترین کریدورهای حمل و نقل نفت جهان را تقویت می‌کند. در همین راستا، پکن میلیاردها دلار در خطوط لوله و پایانه‌های ذخیره‌سازی نفت در حاشیه خلیج فارس سرمایه‌گذاری کرده که این امر نگرانی مقامات امنیت ملی ایالات متحده را برانگیخته است. زیرا می‌تواند نفوذ چین، از بنیان‌گذاران بریکس را در تنگه هرمز افزایش دهد.  علاوه بر این، چین منافع عمده‌ای در تنگه هرمز دارد، زیرا یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت است و حدود ۲۵ درصد نفت صادراتی روزانه از طریق تنگه هرمز روانه بازار ​​چین می‌شود.

دلارزدایی از نفت

تسلط دلار بر بازارهای مالی نیز همواره مورد اعتراض کشورهای مخالف و حتی همپیمانان ایالات متحده شده است، چون امتیازات ویژه به واشنگتن می‌دهد. از همین روی، یکی از اهداف بریکس تضعیف جایگاه دلار در تجارت جهانی است که یکی از مهمترین بخش آن حذف دلار از مبادلات نفتی است. در سال‌های اخیر کشورهای روسیه، ایران و چین نقش مهمی در دلارزدایی از اقتصاد خود داشته‌اند که اکنون می‌توانند آن را به سایر کشورها تعمیم دهند.

 ایران، امارات، مصر و عربستان سعودی وزن سنگینی در صادرات انرژی دارند و بنابراین نقش آنها در روند دلارزدایی مهم خواهد بود. بطوریکه ایران در فروش نفت خود به چین از ارزهای ملی استفاده می‌کند، یا عربستان اخیرا اعلام آمادگی کرده که بخشی از بهای نفت خود را به یوآن چین دریافت کند. همچنین، در هفته گذشته امارات به عنوان یکی از شرکای راهبردی ایالات متحده اعلام کرد که دلار را از قراردادهای نفتی خود با ۱۵ کشور جهان حذف خواهد کرد. البته، قبلا تحریم‌های غرب علیه روسیه به این روند کمک کرده است، به طوری که هند معاملات خود را به درهم امارات، یوان چین و روپیه محلی تسویه می‌کند.

در مجموع، پیوستن کشورهای نفت‌خیز منطقه غرب آسیا به گروه بریکس قدرت و نقش جهانی این گروه را در بازار نفت افزایش می دهد که در این میان ایران با استفاده از ذخایر، موقعیت سرزمینی و انگیزه دلارزدایی از نفت می‌تواند جایگاه مهمی در این گروه داشته باشد. گسترش بریکس از پنج به یازده کشور، بدون تردید منجر به کسب اهرم مالی برای این گروه می‌شود. داشتن بزرگترین صادرکنندگان و واردکنندگان نفت خام و گاز طبیعی، این گروه را به یک قدرت بزرگ از نظر منابع طبیعی تبدیل خواهد کرد. به نظر می‌رسد که پیوستن اعضای جدید مانند ایران، روابط تجاری جدید و تقویت شده نفت بین شرکای بریکس را ارتقاء دهد.