کاهش صادرات انرژی مسکو به آسیای مرکزی؛ آیا ایران می‌تواند جایگزین روسیه شود؟

به گزارش «انرژی‌پرس»، حملات پهپادی اوکراین به زیرساخت‌های نفتی روسیه، علاوه بر تأثیر بر بازار داخلی این کشور، زنجیره تأمین سوخت به کشورهای وابسته در آسیای مرکزی را نیز مختل کرده است. روسیه که پیش از این تأمین‌کننده اصلی بنزین و گازوئیل برای این منطقه بود، اخیراً صادرات خود را به منظور کنترل بازار داخلی، به‌طور چشمگیری محدود کرده است.

بحران در آسیای مرکزی: نیاز فوری به منابع جایگزین

در پی این تحولات، تاجیکستان، که بیش از ۹۵ درصد از سوخت موردنیاز خود را از روسیه وارد می‌کرد با کمبود جدی و افزایش شدید قیمت‌ها مواجه شده است. قرقیزستان نیز شرایط مشابهی را تجربه می‌کند. ازبکستان و قزاقستان نیز اگرچه با بهره‌گیری از ذخایر داخلی و واردات از ترکمنستان سعی در مهار بحران دارند، اما تداوم این راهکار قطعی نیست.

خلأ روسیه، فرصت ایران

کاهش صادرات سوخت روسیه، عملاً خلأ بزرگی در بازار انرژی آسیای مرکزی ایجاد کرده است. این کشورها به دنبال منابع جایگزین قابل اعتماد هستند و در این میان، ایران از نظر جغرافیایی و لجستیکی یکی از نزدیک‌ترین و محتمل‌ترین گزینه‌هاست.

ایران می‌تواند صادرات به کشورهای منطقه را در قالب سوآپ یا قراردادهای دوجانبه گسترش دهد. مسیرهای مرزی با ترکمنستان و افغانستان، همچنین کریدورهای جاده‌ای و ریلی از شمال شرق کشور، امکان دسترسی به بازارهای تاجیکستان و قرقیزستان را فراهم می‌کنند.

توسعه زیرساخت‌های صادراتی

ایران باید سرمایه‌گذاری در بنادر و خطوط لوله صادراتی خود را افزایش دهد. بندر چابهار، به عنوان دروازه ورود به آسیای مرکزی، می‌تواند نقش کلیدی در صادرات سوخت به کشورهای منطقه ایفا کند. توسعه خطوط لوله به کشورهای همسایه مانند ترکمنستان و ازبکستان نیز می‌تواند دسترسی به بازارهای این کشورها را تسهیل کند.

استفاده از تهاتر و ارزهای محلی

تحریم‌های بانکی، نقل‌وانتقال مالی را برای ایران دشوار کرده است. برای دور زدن این محدودیت‌ها، ایران می‌تواند از مکانیزم تهاتر (مبادله سوخت با کالاهای مورد نیاز) یا استفاده از ارزهای محلی مانند سوم تاجیکستان یا تنگه قزاقستان بهره ببرد. این روش در تجارت با کشورهای همسایه مانند عراق و ترکیه نیز موفقیت‌آمیز بوده است.

چالش‌های پیشِ رو: از تحریم تا کمبود سرمایه‌گذاری

با این وجود، بهره‌برداری کامل از این فرصت با موانع عمده‌ای همراه است. تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت در جذب سرمایه‌گذاری خارجی و ناکافی بودن زیرساخت‌های صادراتی، توان ایران را برای پر کردن کامل خلأ به‌جای‌مانده از روسیه محدود می‌کند. برخی کارشناسان حتی با تردید به این قابلیت نگاه کرده و معتقدند صادرات فرآورده‌های نفتی ایران به آسیای مرکزی، بدون کاهش تحریم‌ها، بیش از آنکه واقعیتی اقتصادی باشد، شبیه به یک «رویا» است.

اگرچه کاهش صادرات روسیه پنجره‌ای از فرصت را به روی ایران گشوده، اما تبدیل این فرصت به دستاوردی ملموس، نیازمند تدبیر، سرمایه‌گذاری هوشمند و دیپلماسی پیگیر است. در غیر این صورت، این پنجره به سرعت بسته خواهد شد.