وابستگی نفتی هند به روسیه؛ توقف واردات، سناریویی پرهزینه و پیچیده

این وضعیت به کانون مناقشات دیپلماتیک و تجاری بین هند و آمریکا تبدیل شده است. هند با تعرفه‌های ۵۰ درصدی بر صادرات خود به آمریکا روبه‌رو است که ۲۵ درصد آن را تعرفه‌ای است که آمریکا آن را «تعرفه تنبیهی» بابت واردات نفت خام روسیه خوانده است.

طبق ارزیابی شرکت تحلیلی «کپلر»، وابستگی چشمگیر هند به نفت روسیه که اکنون بیش از یک سوم کل نفت خام فرآوری‌شده در پالایشگاه‌های هندی برای تولید سوخت‌هایی مانند بنزین و گازوئیل را تشکیل می‌دهد، نمی‌تواند به طور ناگهانی متوقف شود. به گفته این شرکت، منطقی‌ترین گزینه در حال حاضر، کاهش تدریجی واردات است. با هم نگاهی به تجارت نفت هند، وابستگی به نفت خام روسیه و جایگزین‌های آن می‌اندازیم.

تجارت نفت هند با روسیه و جهان

هند به عنوان سومین کشور بزرگ واردکننده و مصرف‌کننده نفت جهان، برای تامین نیازهای نفت خام خود، به شدت به واردات وابسته است، به طوری که ۸۷ درصد از مصرف تقریبی ۵.۵ میلیون بشکه در روز آن از خارج تامین می‌شود. هند به لحاظ تاریخی حدود ۶۶ درصد نیازهای نفت خام خود را از کشورهای خاورمیانه، عمدتا عراق، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، تامین می‌کرد.

پس از تحریم‌های غرب علیه مسکو به دلیل جنگ علیه اوکراین که در فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد و همزمان با خودداری کشورهای غربی از خرید نفت روسیه، هند شروع به خرید نفت تخفیفی مسکو کرد. مولفه کلیدی در تصمیم هند برای خرید نفت روسیه، مزیت قیمتی قابل توجه بود. در حالی که تخفیف‌ها در ابتدا در سال ۲۰۲۳ به ۱۹ تا ۲۰ دلار در هر بشکه می‌رسید، اکنون به ۳.۵ تا پنج دلار در هر بشکه کاهش یافته است.

در نتیجه، سهم روسیه از کل واردات نفت هند از ۱.۷ درصد در سال مالی ۲۰۲۰-۲۰۱۹ به ۴۰ درصد در سال ۲۰۲۴-۲۰۲۳ افزایش یافت و روسیه را به تامین‌کننده اصلی نفت هند تبدیل کرد. صادرات نفت روسیه به هند در سال مالی ۲۰۲۵ به ۸۸ میلیون تُن رسید که بخش قابل توجهی از کل واردات ۲۴۵ میلیون تنی هند را تشکیل می‌دهد.

محموله‌های نفت روسیه در اوایل اکتبر به ۱.۷۷ میلیون بشکه در روز رسید. عراق در جایگاه دوم قرار گرفت و حدود ۱.۰۱ میلیون بشکه در روز تامین کرد و عربستان سعودی با ۸۳۰ هزار بشکه در روز در رتبه بعدی بود. آمریکا از امارات متحده عربی پیشی گرفت و با ۶۴۷ هزار بشکه در روز، به چهارمین تامین‌کننده بزرگ تبدیل شد. امارات نیز با ۳۹۴ هزار بشکه در روز در رتبه بعدی قرار گرفت.

واردات نفت خام هند در سپتامبر به حدود ۴.۷ میلیون بشکه در روز رسید که نسبت به ماه پیش از آن،‌ افزایش ۲۲۰ هزار بشکه در روز را نشان می‌دهد. این رقم نسبت به سال قبل ثابت مانده است. روسیه همچنان عمده تامین‌کننده بود و حدود ۱.۶ میلیون بشکه در روز تحویل داد که ۳۴ درصد از کل واردات را تشکیل می‌دهد. طبق داده‌های اولیه کلپر، این رقم حدود ۱۶۰ هزار بشکه در روز کمتر از میانگین واردات روسیه در هشت ماه نخست سال ۲۰۲۵ بود.

چرا هند قادر به توقف ناگهانی واردات نفت روسیه نیست؟

به گفته تحلیلگران خبرگزاری پی‌تی‌آی هند، توقف فوری نفت خام روسیه سناریویی تقریبا غیرممکن است. خرید نفت بر اساس قراردادهای آتی چهار تا ۶ هفته‌ای انجام می‌شود و این بدین معناست که تحویل محموله‌های فعلی برای اوایل و اواسط سپتامبر ترتیب‌داده شده‌اند. قراردادها تا پایان نوامبر نیز از قبل بسته شده‌اند. بنابراین، اگر ادعای ترامپ درست باشد، پالایشگاه‌های هندی قراردادهای جدید را متوقف خواهند کرد و محموله‌های نفت روسیه ممکن است از اواخر نوامبر کاهش یابد.

تحلیلگران می‌گویند که طبق قراردادهای موجود، سطوح فعلی واردات از روسیه برای هفته‌های آینده، ۱.۶ تا ۱.۸ میلیون بشکه در روز «واقع‌بینانه‌تر» به نظر می‌رسد. زیرساخت‌ نفتی هند همچنان به شدت به نفت خام روسیه وابسته است. تحلیلگران کپلر می‌گویند که با توجه به مزایای قیمتی قابل توجه، خریدهای کنونی از لحاظ تجاری برای پالایشگاه‌ها مقرون به صرفه است هرچند که تخفیف‌ها اکنون کاهش یافته‌اند.

منطق اقتصادی همچنان پابرجا به قوت خود باقی است. به‌رغم کاهش تخفیف‌ها نسبت به سال ۲۰۲۳، انواع نفت خام روسیه به ویژه «اورال»، همچنان از حیث هزینه‌های نهایی مناسب بوده و برای پالایشگاه‌های هندی حاشیه سود بالاتری دارند.

تحلیل کپلر با ادعای ترامپ درباره کاهش واردات نفت روسیه از سوی هند تناقض دارد و آن را نوعی لفاظی سیاسی بدون تایید رسمی از جانب دهلی‌نو نشان می‌دهد. داده‌ها از جریان پایدار واردات حکایت دارد و کاهش واردات حد فاصل جولای و سپتامبر بیش از هر چیز به عملیات تعمیر و نگهداری فصلی در پالایشگاه‌های دولتی هند نسبت داده می‌شود و به نگرانی‌های تعرفه‌ای ارتباطی ندارد.

افزون بر این، قراردادهای تحویل تا اوایل سپتامبر ۶ تا ۱۰ هفته قبل تایید شده بودند و این موضوع نشان می‌دهد که نوسانات جولای-سپتامبر تا حد زیادی به الزامات عملیاتی پالایشگاه مرتبط بوده است.

آمادگی هند برای تنوع‌بخشی و خرید انرژی آمریکا

داده‌های کپلر همچنین نشان می‌دهد که حداکثر ظرفیت صادرات نفت آمریکا به هند ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز است. مشکلات لجستیکی، محدودیت‌های مالی و چالش‌های مرتبط با سازگاری انواع نفت آمریکا با پالایشگاه‌های هندی دلیل اصلی این سقف است که سوگیری قابل توجه به سمت نفت آمریکا را نامحتمل می‌سازد.

تلاش‌ پالایشگاه‌های هندی برای گسترش منابع تامین نفت مورد نیازشان ادامه دارد و به دنبال محموله‌های مقرون به صرفه هستند. آمار کپلر نشان می‌دهد که واردات نفت خام آمریکا به هند در سال ۲۰۲۵ به ۳۱۰ هزار بشکه در روز رسید که نسبت به ۱۹۹ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۴ افزایش یافته و پیش‌بینی‌ها نشان‌ می‌دهد که افزایش این رقم به ۵۰۰ هزار بشکه در روز در ماه اکتبر، قابل انتظار است.

جایگزین‌های هند برای نفت روسیه چیست؟

طبق گفته تحلیل‌گران، پالایشگاه‌های هندی از لحاظ فنی می‌توانند بدون نفت روسیه کار کنند، هرچند این امر نیازمند اصلاحات اقتصادی و راهبردی قابل توجهی است. بازدهی فرآورده‌های نفت خام روسیه در فرایند پالایش، بیشتر است. گذار از نفت روسیه به کاهش تولید فرآورده‌های تقطیری همچون گازوئیل و سوخت هواپیما منجر می‌شود و در عین حال، خروجی پس‌ماند تقطیری را افزایش می‌دهد.

برآورد کپلر نشان می‌دهد که گذار از نفت روسیه می‌تواند سالانه سه تا پنج میلیارد دلار هزینه اضافی بر واردات هند تحمیل کند. در صورت افزایش جهانی قیمت‌ها، این تاثیر مالی می‌تواند به طور قابل توجهی افزایش یابد به ویژه در سناریویی که صادرات نفت خام روسیه به دلیل خرید ناکافی هند کاهش یابد. یافتن جایگزینی برای ۱.۶ تا ۱.۸ میلیون بشکه نفت روسیه نیازمند منابع تامین متنوع منطقه‌ای است.

خاورمیانه، عملی‌ترین جایگزین است که انواع نفت خام وست‌تگزاس اینترمیدیت آمریکا نیز می‌تواند بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار بشکه در روز به آن کمک کند. به گفته تحلیل‌گران، راهبرد جایگزینی بهینه می‌تواند شامل ۶۰ تا ۷۰ درصد منابع خاورمیانه باشد که با نفت خام آمریکا و آفریقا یا آمریکای لاتین به عنوان جایگزین‌های تاکتیکی تکمیل خواهد شد.

روسیه به عنوان یکی از صادرکنندگان بزرگ نفت، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده و چین، هند و ترکیه، بازارهای اصلی آن محسوب می‌شوند. خریدهای چین در ماه سپتامبر ۴۷ درصد از صادرات نفت خام روسیه را تشکیل داد؛ سهم هند ۳۸ درصد بود و ترکیه و اتحادیه اروپا نیز هر کدام ۶ درصد سهم داشتند.

توقف واردات نفت روسیه، هند را مجبور به جستجوی منابع جایگزین محدود می‌کند و در نتیجه، در بحوبحه تقاضای رو به رشد و عرضه محدود، می‌تواند قیمت‌ جهانی نفت خام را به ۱۰۰ دلار در هر بشکه افزایش دهد.

منبع: ایرنا