پشت پرده کاهش نقش شرکت ملی پتروشیمی در صنعت: از نبود اختیارات تا فشارهای سیاسی

به گزارش «انرژی پرس»، در حاشیه نمایشگاه ایران‌پلاست، اظهارات مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی (NPC) بار دیگر ضرورت حرکت به سمت توسعه صنایع پایین‌دستی و تکمیل زنجیره ارزش را به بحثی داغ تبدیل کرد. با وجود تأکید مکرر بر اهمیت استراتژیک این موضوع، پرسش اصلی این است که چرا این توصیه‌ها، با وجود اهمیت راهبردی، همچنان در حد شعار باقی مانده و به مرحله اجرا نمی‌رسند؟ محسن انصاری، کارشناس پتروشیمی، در گفت‌وگویی اختصاصی با انرژی پرس به بررسی ریشه‌های این چالش پرداخته و از موانع ساختاری، سیاسی و اقتصادی سخن می‌گوید که مانع از تحقق اهداف توسعه‌ای شرکت ملی صنایع پتروشیمی شده‌اند.

نبود اختیارات و هماهنگی نهادی

به گفته محسن انصاری، کارشناس پتروشیمی، ریشه اصلی این مسئله در نبود اختیارات کافی برای NPC نهفته است. این شرکت به‌عنوان بازوی توسعه و سیاست‌گذاری صنعت پتروشیمی، عملاً توان تبدیل دستورالعمل‌ها به الزامات قانونی را ندارد. علاوه بر این، تداخل وظایف میان NPC، معاونت صنایع شیمیایی وزارت صمت و حتی بورس کالا موجب شده تصمیم‌ها یا با تأخیر اجرا شوند یا در عمل بی‌اثر بمانند. از سوی دیگر، محدودیت منابع مالی نیز اجازه ارائه مشوق‌های مؤثر به مجتمع‌ها برای تکمیل زنجیره ارزش را سلب کرده است.

صدور بی‌رویه مجوز و فشارهای سیاسی

یکی دیگر از چالش‌های کلیدی، صدور مجوزهای بی‌حساب برای واحدهای پروپیلن است؛ روندی که بدون توجه به تکمیل زنجیره ارزش، صنعت را در برابر تهدیدهای بازار جهانی آسیب‌پذیر کرده است. انصاری تأکید می‌کند که علاوه بر ضعف اختیارات NPC، فشار نمایندگان مجلس و ملاحظات سیاسی منطقه‌ای نقش پررنگی در این نابسامانی داشته است. به باور او، اگر مجوزها بر مبنای تقاضای واقعی بازار داخلی، ظرفیت صادراتی و چشم‌انداز جهانی صادر می‌شد، امروز کشور به جای انباشت ظرفیت در محصولات تکراری، می‌توانست در زنجیره‌های استراتژیک‌تر سرمایه‌گذاری کند.

ضعف سیاست‌گذاری و توقف در حلقه‌های ابتدایی

کارشناس پتروشیمی می‌گوید، نبود یک سیاست‌گذاری کارآمد باعث شده صنعت پتروشیمی ایران در حلقه‌های اولیه زنجیره ارزش متوقف بماند. او راه‌حل را در افزایش اختیارات قانونی NPC و تقویت نقش رگولاتوری آن می‌داند؛ به گونه‌ای که صدور مجوزها مشروط به تکمیل زنجیره و صنایع پایین‌دستی شود. همچنین به اعتقاد او، باید از ابزارهایی چون جریمه‌های صادراتی برای محصولات نیمه‌ساخته و تخفیف خوراک برای طرح‌های زنجیره‌محور استفاده شود تا مسیر توسعه منطقی‌تر شود.

تحریم‌ها و کمبود سرمایه؛ مانعی واقعی یا بهانه؟

به گفته انصاری، علاوه بر چالش‌های سیاست‌گذاری ان‌پی‌سی برای ورود پتروشیمی‌ها به پایین دست، استناد مجتمع‌های پتروشیمی به تحریم‌ها و کمبود سرمایه، به‌طور کامل بی‌اساس نیست. محدودیت دسترسی به منابع مالی خارجی، فقدان تکنولوژی‌های نوین و افزایش هزینه اجرای طرح‌ها، موانع جدی ایجاد کرده‌اند. در عین حال، او یادآور می‌شود که رانت خوراک ارزان و سود بالای صادرات محصولات میان‌دستی نیز عاملی بوده که مجتمع‌ها را از سرمایه‌گذاری در حلقه‌های تکمیلی بازداشته است.

پرهیز از تکرار تجربه متانول در بازار پروپیلن

یکی از هشدارهای کلیدی انصاری، خطر تکرار تجربه متانول در زنجیره پروپیلن است. او معتقد است که NPC باید در کوتاه‌مدت، صدور مجوزهای جدید را متوقف کرده و بر تکمیل طرح‌های فعلی تمرکز کند. همچنین، تعریف پروژه‌های جدید باید بر پایه پایش دقیق بازار جهانی و استفاده از ظرفیت‌های مازاد موجود باشد تا از اشباع ناگهانی بازار و هدررفت سرمایه جلوگیری شود.

ضرورت هوشمندسازی رگولاتوری

انصاری در پایان تأکید می‌کند که با توجه به پیشرفت‌های جهانی در حوزه هوش مصنوعی و فناوری‌های پیش‌بینی بازار، ایران نیز می‌تواند سامانه‌ای مشابه راه‌اندازی کند. چنین ابزاری می‌تواند روند آینده تقاضا و عرضه جهانی را رصد کرده و مسیر اعطای مجوزها را به سمت محصولاتی با ارزش افزوده بالاتر هدایت کند. به باور او، ترکیب مشوق‌های مالی، افزایش اختیارات قانونی، هماهنگی نهادی و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین می‌تواند NPC را از یک نهاد توصیه‌گر به یک رگولاتور واقعی و اثرگذار در صنعت پتروشیمی تبدیل کند.