اگر تنگه هرمز بسته شود، نفت از کجا عبور می‌کند؟ پترولاین، فجیره یا جیحان؟ +فیلم

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، تنگه هرمز با عبور روزانه بیش از ۲۰ میلیون بشکه نفت، معادل یک‌پنجم صادرات جهانی، حیاتی‌ترین مسیر ترانزیت انرژی جهان به‌شمار می‌رود. حدود ۹۰ درصد صادرات نفت خام و گاز طبیعی مایع (LNG) کشورهای حاشیه خلیج فارس از این مسیر انجام می‌شود. به همین دلیل، هرگونه اختلال در این آبراه راهبردی می‌تواند به سرعت بازار انرژی جهان را ملتهب کرده و قیمت‌ها را به سطحی غیرقابل پیش‌بینی برساند.

پترولاین؛ شریان راهبردی عربستان

عربستان سعودی برای کاهش ریسک وابستگی به هرمز، سال‌ها پیش خط لوله پترولاین (Petroline) را راه‌اندازی کرد که نفت شرق این کشور را به بندر ینبع در دریای سرخ منتقل می‌کند. این خط لوله با ظرفیت اسمی ۷ میلیون بشکه در روز یکی از مهم‌ترین خطوط استراتژیک منطقه است، اما تنها مختص عربستان بوده و قابلیت پوشش صادرات سایر کشورها را ندارد.

فجیره؛ تلاش امارات برای بی‌نیازی از تنگه

خط لوله حبشان–فجیره  (Habshan–Fujairah)، ابتکار امارات برای دسترسی به دریای عمان بدون عبور از تنگه هرمز است. این خط با ظرفیت حدود ۱.۵ میلیون بشکه در روز، بخشی از صادرات امارات را از ریسک‌های امنیتی هرمز جدا کرده، اما ظرفیت محدود آن اجازه نمی‌دهد به یک جایگزین منطقه‌ای تبدیل شود.

جیحان؛ مسیر پرچالش عراق

عراق نیز از طریق خط لوله کرکوک–جیحان (Kirkuk–Ceyhan) نفت شمال خود را به بندر جیحان در دریای مدیترانه می‌رساند. با وجود اهمیت ژئوپلیتیکی این مسیر، ناپایداری سیاسی در اقلیم کردستان عراق باعث شده که این خط لوله به‌دفعات از مدار صادرات خارج شود و قابلیت اتکای بلندمدت نداشته باشد.

کشورهای بی‌مسیر؛ قطر، کویت و حتی ایران

قطر و کویت در شرایط کنونی هیچ مسیر جایگزینی برای صادرات نفت و گاز خود ندارند و تمام صادرات آن‌ها وابسته به عبور از تنگه هرمز است. ایران نیز با وجود برنامه‌های گسترده، هنوز نتوانسته خط لوله‌ای برای انتقال نفت به چابهار یا دیگر بنادر سواحل دریای عمان احداث کند.

بحران فرآورده‌ها و LNG؛ گره کور صادرات

در کنار نفت خام، بخش عمده‌ای از صادرات فرآورده‌های نفتی و LNG کشورهای منطقه نیز به تنگه هرمز وابسته است. این موضوع، بحران را پیچیده‌تر می‌کند چراکه هیچ‌یک از خطوط فعلی توانایی انتقال این اقلام را ندارد و مسیرهای جایگزین نیز زیرساخت لازم برای آن‌ها را فراهم نکرده‌اند.

جایگزینی وجود ندارد؛ فقط تعویق بحران

با وجود طراحی مسیرهایی مانند پترولاین، فجیره و جیحان، هنوز هیچ گزینه‌ای برای جایگزینی کامل تنگه هرمز وجود ندارد. کارشناسان معتقدند این گلوگاه، همچنان محور اصلی گردش نفت جهان باقی مانده و هرگونه تنش در آن، به‌معنای تعطیلی بخش بزرگی از صادرات انرژی در سطح جهانی است.

حمیدرضا صالحی کارشناس حوزه انرژی با اشاره به مسیرهای احتمالی جایگزین گفت: «عربستان سعودی از تنگه باب‌المندب به‌عنوان یکی از مسیرهای استراتژیک برای صادرات نفت خود استفاده می‌کند و احتمال دارد بخشی از صادرات خود را از این طریق ادامه دهد.» به گفته او، این مسیر از گذشته در برنامه‌های صادراتی عربستان لحاظ شده و همچنان بخشی از تردد نفتکش‌ها را پوشش می‌دهد.

مسیرهای رزرو، راهکار اضطراری اما ناکافی

این کارشناس حوزه انرژی همچنین تاکید کرد: «به نظر می‌رسد برخی مسیرهای جایگزین دیگر نیز به‌عنوان مسیرهای رزرو توسط کشورها یا شرکت‌ها در نظر گرفته شده باشد. اما باید توجه داشت که این مسیرها تنها ظرفیت پوشش محدود را دارند و نمی‌توانند نقش تنگه هرمز را به طور کامل ایفا کنند.»

در پایان، صالحی هشدار داد: «در شرایط بحرانی، مسیرهای جایگزین تنها می‌توانند بخشی از بحران را کنترل کنند. تنگه هرمز با سهم حدود یک‌پنجم از تجارت جهانی نفت، مسیر بی‌بدیلی است و اختلال در آن می‌تواند تبعات شدید اقتصادی برای جهان داشته باشد.»

تلاش کشورهای منطقه برای بی‌نیاز شدن از تنگه هرمز، اگرچه گامی در راستای کاهش ریسک ژئوپلیتیک است، اما واقعیت آن است که هرمز، هنوز بی‌رقیب‌ترین مسیر انرژی جهان باقی مانده است. در صورت بسته شدن این گلوگاه، قیمت نفت ممکن است جهش‌های تاریخی را تجربه کند و شوک انرژی به مرزهای اقتصاد جهانی سرایت کند.