ایران تا سه سال آینده از صادرکننده به واردکننده محصولات پتروشیمی تبدیل می‌شود

به گزارش «انرژی پرس»، توسعه به معنای بهبود پایدار و همه‌جانبه در ابعاد اقتصادی، اجتماعی و فناوری است که منجر به ارتقای کیفیت زندگی و افزایش بهره‌وری می‌شود. در کشورهای دارای منابع طبیعی مانند ایران، توسعه صنایع پایین‌دستی نفت و گاز نه‌تنها باعث ایجاد ارزش افزوده می‌شود، بلکه از وابستگی به درآمدهای نفتی می‌کاهد و اشتغال‌زایی پایدار ایجاد می‌کند.

با این حال، توسعه در ایران همواره با چالش‌هایی مانند عدم برنامه‌ریزی بلندمدت، نبود توازن در زنجیره ارزش و فقدان نگاه راهبردی همراه بوده است. این مسئله در صنایع پتروشیمی به‌وضوح دیده می‌شود، جایی که تمرکز بیش‌ازحد بر برخی محصولات (مانند متانول، اوره و ‌آمونیاک) و غفلت از توسعه سایر بخش‌ها، آینده این صنعت را با مخاطره مواجه کرده است.

خطری که خط اتیلن غرب را تهدید می‌کند

یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های صنعت پتروشیمی ایران، خط اتیلن غرب است که نقش حیاتی در تأمین خوراک واحدهای تولیدی دارد. حسین صفاری، کارشناس حوزه پتروشیمی، در گفت‌وگو با این رسانه با اشاره به مشکلاتی جدی که این خط با آن روبه‌رو است گفت:   ”ما دو رویکرد حفظ وضع موجود و توسعه‌ای داشته‌ایم، اما هیچ‌وقت به رویکرد توسعه آن‌طور که باید پرداخته‌نشده و این مسئله به توسعه نامتوازن بدل شده است. بیشترین زنجیره تولید ما (حدود ۲۰ میلیون تن) در متانول، اوره و آمونیاک متمرکز شده، که اگر به آن رسیدگی نشود، به پاشنه آشیل کشور تبدیل خواهد شد.”
او با اشاره به ظرفیت انتقال ۲۰۰ تن در ساعت اتیلن به خط غرب، هشدار می‌دهد که طرح‌های جدید مجوزگرفته می‌توانند ۳۰ تا ۴۰ درصد به بار این خط اضافه کنند، درحالی‌که زیرساخت‌های لازم برای پشتیبانی از این افزایش ظرفیت وجود ندارد:   “بعضی از اتفاقات در این خط جبران‌ناپذیر خواهد بود. کاهش ظرفیت یک واحد نیست، بلکه از دست دادن کل سیستم است.”

خواب غفلت در توسعه زنجیره ارزش تولید

صفاری به حوادث غیرمترقبه در خط اتیلن اشاره می‌کند که حتی یک اختلال لحظه‌ای می‌تواند تولید را برای چند روز متوقف کند:   دو سال پیش یک مشکل در خط اتیلن پیش آمد و شرکت‌ها تعطیل شدند. گاهی یک اتفاق ناگهانی مثل سکته، تولید را حداقل دو سه روز عقب می‌اندازد چه برسد به اینکه فشار این خط کاهش یابد یا ما بخواهیم برای توسعه آن اقداماتی انجام دهیم.

او همچنین از عدم اجرای طرح‌های مدرن مانند MTO (متانول به الفین) و MTP (متانول به پروپیلن) انتقاد می‌کند که سال‌هاست در مرحله مطالعات باقی مانده‌اند:   “طرح‌های MTO ده سال است که بلاتکلیف مانده. حتی پایلوت آن در ایران اجرا شده اما رها شده است. درحالی که دنیا به سمت تولید محصولات با ارزش‌افزوده بالا از نفت خام رفته، ما هنوز درگیر طرح‌های نیمه‌کاره هستیم.”

به گفته این کارشناس پتروشیمی، حتی اگر امروز اقدامات توسعه‌ای آغاز شود، حداقل سه تا چهار سال عقب‌افتادگی داریم و کاهش طبیعی برداشت اتان و گاز، این روند را تشدید خواهد کرد:   “ما محکوم به تنبیه در این عرصه هستیم. حتی اگر همین امروز شروع کنیم، کاهش ذخایر اتان، یک تا دو سال ما را تنبیه خواهد کرد. این نتیجه خواب غفلتی است که سال‌ها داشتیم.”

راه‌حل چیست؟

برای برون رفت از این بحران همانطور که کارشناس‌های این صنعت اشاره می‌کنندد چند راه حل وجود دارد: توسعه متوازن زنجیره ارزش تولید (نه فقط متانول و اوره، بلکه محصولات الفینی و پلیمری) ، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های جدید مانند MTO و MTP برای کاهش وابستگی به خوراک گازی  ، تسریع در اجرای طرح‌های نیمه‌تمام و جلوگیری از بلاتکلیفی پروژه‌ها.

به گفته حسین صفاری، اگر این اقدامات انجام نشود، صنعت پتروشیمی ایران نه‌تنها جایگاه صادراتی خود را از دست خواهد داد، بلکه تا سه سال آینده به واردکننده محصولات پتروشیمی تبدیل خواهد شد. آینده این صنعت در گرو توسعه پایدار و برنامه‌ریزی راهبردی و نه تکیه بر منابع درحال کاهش نفت و گاز است.