بازی خطرناک پتروشیمی‌ها با آمار و ارز / زنجیره ارزش‌هایی که با سیاست‌های غلط از هم گسست

به گزارش «انرژی پرس»، انتشار کارنامه یکساله تولید پتروشیمی‌های بورسی خبر از فاجعه در این صنعت می‌دهد. تولید نیمی از پتروشیمی‌های بورسی نسبت به سال پیشین آن کاهش یافته اما در این میان برخی مدیران درحال نمایش و دستاوردسازی با افزایش درآمد شرکت‌ها هستند؛ افزایش درآمدی که بر پایه ارز است نه تولید.

حسین صفاری، کارشناس انرژی، در گفت‌وگویی صریح و انتقادی تاکید کرد تحلیل‌هایی که صرفا بر رشد درآمد شرکت‌های پتروشیمی تاکید دارند، گمراه‌کننده و گاه حتی مخرب‌اند، چرا که این رشد عمدتا ناشی از افزایش قیمت‌ ارز است، نه ارتقای تولید واقعی.

افزایش خطرناک درآمد پتروشیمی‌ها

صفاری اظهار کرد: اگر درآمد شرکت‌ها بدون پشتوانه تولید باشد، این درآمد نه‌تنها مفید نیست بلکه به‌واسطه تورم ناشی از آن، به زیان دولت و اقتصاد کلان تمام می‌شود. تحلیل باید ابتدا بر رشد تولید متمرکز باشد، سپس به بهای تمام‌شده و در نهایت درآمد توجه کند.

درآمدی که از رشد نرخ ارز یا عرضه دستوری به‌دست بیاید، نه‌تنها سودآور نیست بلکه می‌تواند به‌طرز خطرناکی مخرب باشد و می‌تواند منجر به این شود که دولت سیاست سرکوب نرخ ارز را در پیش بگیرد. چون GDP به طور اسمی رشد کرده و دولت برای کنترل بازار به سیاست‌هایی روی می‌آورد که اثر معکوس دارد.

زنجیره ارزش پتروشیمی‌ها منهدم شده است

او با اشاره به وضعیت کنونی زنجیره تولید پتروشیمی در ایران افزود: نظام تنظیم‌گری صنعت پتروشیمی منهدم شده است. نیازی به شلیک موشک به پارس جنوبی نیست، همین افراد نابلد با سیاست‌گذاری‌های اشتباه کار را تمام کرده اند.

او با یادآوری دوران محمدرضا نعمت‌زاده گفت: در دوره‌ای که امثال آقای نعمت‌زاده الگوی توسعه زنجیره‌ای را پایه‌ریزی کردند، صنعت پتروشیمی در مسیر درستی قرار داشت. همیشه می‌گویم باید برای ایشان مجسمه طلا ساخت. او با راه‌اندازی واحدهایی مثل نوری و بوعلی، زنجیره تولید از بالا تا پایین را منسجم کرد؛ مثلا نوری پارازایلن تولید کرد، بوعلی آن را به زنجیره بعدی داد، تندگویان تعریف شد، و پایین‌دستی‌ها فعال شدند. این فرآیند باعث شد ایران به مازاد تولید PTA/ PET برسد. اما امروز آن زنجیره از هم پاشیده است

بحران مدیریت در زنجیره ارزش

صفاری ادامه داد: به‌عنوان مثال، اکنون به‌جای اینکه بررسی کنیم چرا پتروشیمی تندگویان زیر ظرفیت کار می‌کند، دچار اشتباه می‌شویم. پاسخ روشن است، چون مجتمع‌های نوری و بوعلی به‌جای تولید پارازایلن، ریفورمیت تولید می‌کنند. چرا؟ چون با ناترازی در تامین بنزین مواجه‌ایم. این یک چرخه باطل است که وضعیت بحرانی موجود را تشدید می‌کند.

اشتباهات مهلک در  زنجیره ارزش

می‌گوییم تندگویان زیر ظرفیت کار می‌کند، چون پارازایلن به آن نمی‌رسد؛ بعد به خود تندگویان می‌گوییم برو PTA و PET وارد کن! در همین حین، گروهی دیگر مثلا در وزارت صمت می‌نشینند و نتیجه می‌گیرند که چون واردکننده PTA و PET شده‌ایم، باید واحدهای PET راه‌اندازی کنیم؛ که می‌بینیم الان چهار شرکت در کشور در حال دریافت مجوز برای راه‌اندازی واحد PET هستند، در صورتی که مساله اصلی ما کمبود پارازایلن است، نه  PET.

در چنین شرایطی، تمام انگیزه صنعت پتروشیمی باید معطوف به راه‌اندازی واحدی شبیه به نوری باشد که روی زنجیره‌های آروماتیک متمرکز باشد؛ و پس از آن، به‌سراغ توسعه واحدهای PET برویم.

وقتی نمی‌توانیم چین باشیم، لااقل نوری را تکرار کنیم

صفاری می‌گوید: چین در حال راه‌اندازی واحدی غول‌آسا تحت عنوان COTC با ظرفیت ۱۰ میلیون تن است؛ مدلی پیشرفته که نفت خام را مستقیما به محصولات شیمیایی با ارزش افزوده بالا تبدیل می‌کند. تنها از همین یک واحد، بیش از ۲۲ میلیون تن محصول با قیمت بالای ۲ هزار دلار در سال تولید می‌شود. در این مدل، عملا خبری از محصولات میانی مانند پارازایلین نیست، چون تمام حلقه‌های زنجیره از واحدهای آروماتیک تا مجتمع‌هایی مشابه نوری و بوعلی در هم ادغام شده‌اند تا خروجی نهایی به حداکثر ارزش برسد.

آیا ما می‌توانیم به این سطح از یکپارچگی و ارزش‌آفرینی برسیم؟ شاید نه به‌زودی. اما اگر نمی‌توانیم چین باشیم، دست‌کم می‌توانیم مسیر فعلی را بازطراحی و بازتعریف کنیم.

در شرایط فعلی، اولویت صنعت پتروشیمی باید ساخت واحدهایی مشابه نوری باشد که بر زنجیره‌های آروماتیک تمرکز دارند؛ سپس در گام بعدی سراغ توسعه صنایع پایین‌دستی مانند واحدهای PET برویم. این یک نقشه راه عملی برای ایران است.

امروز، نه‌تنها به فکر احداث واحدهای COTC نیستیم، بلکه حتی دو واحد بالادستی آروماتیک برای تامین نیاز داخلی هم در دستور کار نیست. نتیجه چه شده؟ ایران زمانی صادرکننده PET بود الان واردکننده، ما اکنون صادرکننده PVC هستیم اما به زودی واردکننده می‌شویم در حوزهPP  نیز همین وضعیت را داریم.

این مشکل فقط به زنجیره PTA/PET محدود نمی‌شود؛ در زنجیره PVC نیز همین بحران وجود دارد. گسست و ناهماهنگی در زنجیره ارزش باعث شده گاهی در کشور با کمبود EDC مواجه شویم، زمانی دیگر کمبود VCM داشته باشیم، و در مقاطعی حتی با مازاد آن‌ها روبه‌رو شویم.

مثلا پتروشیمی هگمتانه را برای تولید PVC تعریف می‌کنیم، اما در تامین VCM دچار ناترازی هستیم. در نتیجه، کل کشور باید بسیج شود تا پاسخ دهد چرا یک واحد تولیدی که در جای اشتباه زنجیره تعریف شده، حالا به مرحله تعطیلی رسیده است.

تداوم این روند، معنایی جز فروپاشی تدریجی زنجیره ارزش در صنعت پتروشیمی ایران ندارد.

ارزان‌فروشی محصولات پتروشیمی

او با انتقاد از رویکرد جزیره‌ای و بی‌برنامه در صنعت پتروشیمی ایران گفت: میانگین قیمت محصولات پتروشیمی ایران حدود ۴۰۰ دلار است، در حالی‌که عربستان به ۸۰۰ دلار رسیده و آلمان به ۲۸۰۰ دلار. این شکاف از کجا می‌آید؟ از نبود زنجیره‌های سودآور. ما هنوز متانول‌مان را با ۲۰۰ دلار به چین می‌فروشیم.

او با اشاره به آمارهای غیرواقعی عنوان کرد:  عدد ۱۰۰ میلیون تن ظرفیت پتروشیمی ایران دروغ است. ظرفیت واقعی ما حدود ۴۰ میلیون تن است. بقیه‌اش چندباره‌شماری زنجیره است. مثلا آمونیاک و اوره را چند بار در زنجیره حساب کرده‌اند. از سوی دیگر ظرفیت تولید عربستان ۷۰ میلیون تن است و ما اعلام ظرفیت‌های غیرواقعی تنها از واقعیت دور می‌شویم.

صفاری ادامه داد: ما متانول را با قیمت ۲۰۰ دلار به چین می‌دهیم، چین از آن MTO و MTP تولید می‌کند و با ۱۲۰۰ دلار می‌فروشد. یعنی سود اصلی را آنها می‌برند. . ما گل این صنعت را دو دستی تقدیم رقبا کرده‌ایم. همه‌ی ارزش افزوده رفته به سمت خارجی‌ها.

او با اشاره به سند ۲۰۳۰ عربستان تاکید کرد: عربستان با سند چشم‌انداز ۲۰۳۰، به‌سمت زنجیره‌های با ارزش افزوده ۲۸۰۰ دلاری رفته. اگر این سند را بخوانید، باید فاتحه پتروشیمی ایران را بخوانید. عربستان تا سال ۲۰۳۰ قدرت اول منطقه می‌شود، مرجع قیمت‌گذاری پتروشیمی خواهد شد، و با انرژی‌های نو، ۲۰ تا ۳۰ درصد از بهای تمام‌شده‌اش را کاهش می‌دهد.