ادغام وزارت نفت و نیرو؛ تحول ساختاری یا بازی با عنوان‌ها؟

به گزارش انرژی پرس، شیوه مدیریت و استفاده از منابع انرژی در حوال حاضر به یکی از اصلی ترین دغدغه‌های دولت و مردم کشورهای سراسر جهان تبدیل شده است در ایران هم اخیراً طرح تشکیل دو وزارتخانه جدید با عنوان‌های «وزارت انرژی»و «وزارت آب و محیط زیست» در مجلس شورای اسلامی اعلام وصول شده است. جزئیات این طرح که از سوی مالک شریعتی نیاسر، عضو کمیسیون انرژی مجلس، در صفحه شخصی‌اش منتشر شد واکنش‌های متفاوتی را در محافل کارشناسی و سیاسی برانگیخته است.

بر اساس این طرح:

وزارت انرژی: از ادغام وزارت نفت و بخش برق وزارت نیرو تشکیل خواهد شد.

وزارت آب و محیط زیست: با ادغام بخش آب وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست شکل خواهد گرفت.

این تغییر ساختاری، در صورت تصویب، می‌تواند تحول اساسی در مدیریت منابع انرژی و آب کشور ایجاد کند. ادغام بخش برق وزارت نیرو با وزارت نفت می‌تواند به یکپارچه‌سازی مدیریت انرژی (نفت، گاز و برق) منجر شود. این امر ممکن است هماهنگی بهتر در سیاست‌گذاری انرژی، کاهش موازی‌کاری‌ها و افزایش بهره‌وری را به دنبال داشته باشد. با این حال، نگرانی‌هایی درباره حجم گسترده اختیارات این وزارتخانه جدید و چالش‌های ادغام دو ساختار متفاوت وجود دارد.

تشکیل وزارت آب و محیط زیست نیز می‌تواند ارتباط مستقیم‌تری بین سیاست‌های آبی و ملاحظات زیست‌محیطی ایجاد کند. این ادغام ممکن است به حل چالش‌هایی مانند مدیریت منابع آب، بحران خشکسالی و حفاظت از اکوسیستم‌ها کمک کند، اما موفقیت آن به تخصیص بودجه کافی و تعامل با نهادهای علمی و جامعه مدنی بستگی دارد.

طبق نظر کارشناسان برنامه‌ریزی و مدیریت غیریکپارچه انرژی در دو وزارتخانه نفت و نیرو و نیز تمرکز وظایف تنظیم‌گری و تصدی‌گری در این دو وزارتخانه، از جمله مهم‌ترین آسیب‌های حوزه انرژی کشور محسوب می‌شود.

بررسی ساختار حکمرانی انرژی کشورهای منتخب از جمله چین، روسیه، مکزیک، نروژ و برزیل حاکی از این است که برنامه‌ریزی و مدیریت انرژی در این کشورها به صورت یکپارچه و هماهنگ در نهادی صورت می‌گیرد که به طور عمده بر عهده وزارت انرژی یا کمیته‌ای با این هدف است. تمامی این کشورها توانسته‌اند بین سطوح حکمرانی، یعنی برنامه‌ریزی و مدیریت، تنظیم‌گری و تصدی‌گری، تفکیک قائل شوند.

در ایران، طی سالیان گذشته برای حل مسئله فقدان مدیریت یکپارچه انرژی بدون توجه به تفکیک نشدن وظایف سطوح دیگر حکمرانی، فقط تشکل شوراهای مختلف مانند شورای عالی انرژی پیشنهاد شده است. این شورا نیز به دلیل مانع‌شدن از اصلاح ساختارهای موازی پس از تشکیل، مغایرت مقررات و قوانین تشکیل‌دهنده دستگاه‌های زیرمجموعه بخش انرژی و اشکال‌های ساختاری و عملکردی دبیرخانه شورای عالی انرژی، عموماً کارآمد نبوده‌اند.

مرکز پژوهشهای مجلس هم در گزارشی به مسئله نبود برنامه‌ریزی یکپارچه انرژی در کشور و پیامدهای آن نظیر برنامه‌ریزی بخش انرژی با چشم‌انداز کوتاه‌مدت یک ساله یا دو ساله، فقدان مدیریت در صرفه‌جویی مصرف انرژی و … و نیز پیامدهای مثبت و منفی ادغام دو وزارتخانه نیرو و نفت در وزارت انرژی پرداخته است. در جمع‌بندی این گزارش به این نکته بسیار مهم اشاره شده است که ادغام دو وزارت نفت و نیرو، نیاز است اما تغییر ساختار وزارتخانه‌های نفت و نیرو بدون در نظر گرفتن مأموریت وزاتخانه جدید (انرژی) و بدون حذف وظایف موازی به افزایش کارایی منجر نخواهد شد. بنابراین از جمله چالش‌های مهم در این طرح می‌توان ابهام در نقش‌های جدید را نام برد که نیاز به تعریف دقیق وظایف وزارتخانه‌های جدید برای جلوگیری از تداخل اختیارات الزامی است.