با توافق ترکمنستان و ارمنستان؛کارت جدید ایران در بازی گازی قفقاز

به گزارش انرژی پرس؛ امنیت انرژی ارمنستان عمیقاً تحت تأثیر وابستگی‌ها و همکاری‌های منطقه‌ای، به‌ویژه در مورد واردات گاز طبیعی از روسیه و ایران است. با وجود پیشرفت در انرژی‌های تجدیدپذیر، به ویژه افزایش قابل توجه در تولید انرژی خورشیدی، ارمنستان همچنان به شدت به این منابع خارجی برای نیازهای انرژی خود متکی است. قرارداد مبادله انرژی با ایران (بین نیروگاه حرارتی ایروان و ایران) پویایی انرژی وابسته به هم را نشان می‌دهد که برق تولید شده توسط ارمنستان با گاز طبیعی ایران مبادله می‌شود.

وابستگی به بازارهای تک منبعی برای تامین انرژی (گاز طبیعی و تامین نیروگاه هسته‌ای ارمنستان از روسیه) خطرات ژئوپلیتیکی قابل توجهی را به همراه دارد و ثبات انرژی ارمنستان را تهدید می‌کند. با این حال، امنیت انرژی ارمنستان همچنان متزلزل و در برابر اختلالات ژئوپلیتیکی آسیب‌پذیر است که می‌تواند منجر به کمبود شدید، به ویژه در فصل گرمایش زمستان شود.

ارمنستان به عنوان کشوری که فاقد ذخایر گاز طبیعی است، نیاز داخلی را با واردات گاز طبیعی از روسیه و ایران تامین می‌کند. گاز طبیعی وارداتی از روسیه برای توزیع به خانوارها، سازمان‌های صنعتی، سیستم انرژی (برق) و سایر مصرف کنندگان در نظر گرفته شده است. گاز طبیعی وارداتی از ایران برای تولید برق بر اساس قرارداد سوآپ انرژی بین نیروگاه دولتی حرارتی ایروان (YTPP) و ایران در نظر گرفته شده است. نیروگاه‌های حرارتی از گاز طبیعی برای تولید برق استفاده می‌کنند که بخشی جدایی ناپذیر از سبد انرژی ارمنستان است، با این حال، این کشور به طور کامل به منابع گاز طبیعی برای تولید برق وابسته نیست و تولید برق خورشیدی در حال افزایش است.

در این راستا، اخیرا این کشور قفقاز به دنبال واردات گاز ترکمنستان است که در این‌صورت تنها گزینه ممکن برای این امر حضور و نقش ایران است. در واقع، ارمنستان و ترکمنستان در حال مذاکره برای خرید گاز طبیعی از شرکت دولتی ترکمن گاز هستند و قصد دارند آن را از طریق خاک ایران به ارمنستان تحویل دهند. این موضوع را آرتاشس تومانیان، مشاور نخست وزیر ارمنستان، در جریان دهمین نشست کمیسیون بین دولتی همکاری اقتصادی ارمنستان و ترکمنستان اعلام کرد.

او گفت: این امر شامل قصد ارمنستان برای امضای قرارداد خرید گاز طبیعی از ترکمن گاز است که تاکنون چندین دور مذاکرات برای آن انجام شده است. ارمنستان انتظارات خود را ارائه و تمام جنبه‌های فنی پروژه مورد بحث قرار گرفت. مفهوم خرید گاز از ترکمن گاز، انتقال آن از طریق ایران تحت طرح سوآپ و تحویل آن به مرز ایران و ارمنستان است.

این قرارداد بین ۶۰۰ میلیون تا یک میلیارد متر مکعب گاز مبادله می‌کند. با این حال، تومانیان خاطرنشان کرد که توافق بر سر قیمت‌گذاری هنوز نهایی نشده و مذاکرات در حال انجام است. دو طرف همچنین در مورد تمدید بالقوه مسیر به منظور اجازه صادرات گاز ترکمنستان به گرجستان از طریق ارمنستان با استفاده از همان سیستم سوآپ گفتگو کردند. به گفته تومانیان، گرجستان به این پیشنهاد پاسخ مثبت داده است.

مسیر سنگلاخ

براساس اظهارات مذکور، فرض بر این است که گاز ایران به ارمنستان عرضه شود و در ازای آن، ترکمنستان همان مقدار مترمکعب سوخت خود را به استان‌های شمالی ایران (به ویژه استان مازندران) عرضه خواهد کرد. در آینده، می‌توان یک کریدور گازی ایجاد کرد که ترکمنستان را نه تنها با ارمنستان، بلکه با گرجستان و بیشتر از طریق خاک این کشور با روسیه و اروپا وصل کند.

ارمنستان در حال حاضر ظرفیت کافی برای دریافت گاز اضافی از ایران را دارد، زیرا خط لوله گازی که دو کشور را به هم متصل می‌کند برای دریافت سالانه ۲.۲ میلیارد متر مکعب طراحی شده است، اما تنها ۳۶۵ تا ۳۷۰ میلیون مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته، گاز ایران تحت برنامه گاز در برابر برق به ارمنستان عرضه و عمدتاً به عنوان سوخت نیروگاه‌های حرارتی ارمنستان استفاده می‌شود.

صادرات گاز «ترکمنستان» از نظر تئوری می‌تواند بخش غیرفعال ارمنستان را فعال کند. همچنین ارمنستان قبلا از ترکمنستان گاز دریافت کرده بود که به اوایل دهه ۲۰۰۰ برمی‌گردد که ایروان نیمی از هزینه گاز ترکمنستان را با منسوجات تولیدی خود پرداخت کرد. این نوع ابتکار نه تنها به نفع ارمنستان است که به دنبال تنوع بخشیدن به واردات انرژی خود است، بلکه به نفع ترکمنستان نیز خواهد بود. مقامات این کشور برنامه‌ریزی کردند تا گاز خود را از طریق ایران، ارمنستان و گرجستان به اوکراین و از آنجا به اروپا صادر کند که به عشق آباد اجازه می‌دهد تا از انحصار فدراسیون روسیه در صادرات گاز ترکمنستان خلاص شود.

در سال ۲۰۱۶ عشق آباد سعی کردند این پروژه را احیا کنند، زیرا نیاز مبرمی به خریداران برای گاز خود داشت و ارمنستان نگران احتمال خرید سهم غول آذربایجانی ،سوکار، در خط لوله گاز شمال-جنوب گرجستان بود که ارمنستان را به روسیه متصل می‌کند. مذاکرات مستقیمی بین طرف‌های ارمنی و ترکمنستانی انجام شد اما به دلیل مشکلات اقتصادی و صرفا فنی بین جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان هیچ نتیجه‌ای حاصل نشد. علاوه بر این، دولت وقت ارمنستان، به سادگی نمی‌توانست بر خلاف منافع گازپروم روسی حرکت کند.

با این حال، مشکل اصلی تامین گاز ترکمنستان به ارمنستان را می‌توان کاهش مصرف این نوع سوخت در این کشور نامید. در سال ۲۰۱۶، ایروان ۲.۲ میلیارد متر مکعب و در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ فقط ۲ میلیارد متر مکعب خرید کرد. انتظار می‌رود که همین رقم اکنون نیز ثبت شود، که به ارمنستان فرصت واردات گاز اضافی را نمی‌دهد.

در این راستا، طرح موضوع واردات گاز ترکمنستان برای ارمنستان را می‌توان یا برای آینده‌ای بسیار دور و یا به عنوان عامل فشار بیشتر بر روسیه در نظر گرفت. به ویژه که این کشور قفقاز، اخیرا برای پیوستن به اتحادیه اروپا ابراز تمایل داشته که می‌تواند حساسیت مسکو را برانگیزد.

البته، دلیل دیگری نیز وجود دارد که ورود هر مقدار قابل توجهی از گاز ترکمنستان به بازار ارمنستان را دشوار می‌کند. ترکمنستان ۸۰ میلیارد متر مکعب می‌کند که نیمی از آن مصرف داخل می‌شود. در حال حاضر، اولویت و جهت امیدوارکننده عرضه برای عشق آباد، خط لوله گاز تاپی است که از طریق آن سوخت آبی ترکمنستان در آینده به افغانستان، پاکستان و بالاتر از همه هندوستان عرضه خواهد شد. ظرفیت آن ۳۳.۷ میلیارد متر مکعب در سال است.

بنابراین، بعید زود است که در مورد مورد سوآپ گاز ترکمنستان از طریق ایران به ارمنستان، صحبت شود. اما ارمنستان می‌تواند رایزنی‌هایی را برای آینده انجام دهد و ارتباطات لازم را با تامین کنندگان بالقوه به امید تنوع بخشیدن به صادرات انرژی خود در آینده انجام دهد. به عنوان مثال، در مواجهه با تلاش‌های گازپروم روسیه و کل فدراسیون روسیه برای ادامه فشار بر ارمنستان و ایجاد شرایط انحصاری خود می‌تواند به دنبال منابع جایگزین باشد. اما در حال حاضر ارمنستان فرصت چنین تنوعی را هم در بخش سیاسی (توافقنامه با فدراسیون روسیه از سال ۲۰۱۳ و انحصار گازپروم نه تنها بر خود گاز، بلکه در زیرساخت‌های تامین آن) و هم اقتصادی که گاز روسیه به طور قابل توجهی ارزان‌تر از سوخت رقبای موجود است را ندارد.

مزیت راهبردی برای تهران

همانطور که ذکر شد این توافق در صورت اجرا به نفت هر دو طرف خواهد بود. اما در این میان، ایران نیز می‌تواند نقش خود به عنوان هاب منطقه را تقویت و بستر صادرات به قفقاز و اروپای شرق را فراهم کند. این امر علاوه بر منافع اقتصادی، از نظر افزایش نفوذ ایران در قفقاز نیز مهم است. همچنین، اخیرا جمهوری اذربایجان پیشنهاداتی مانند ارائه گاز ارزان به ارمنستان در ازای موافقت با کریدور زنگزور را داده که با قرار ترکمنستان می‌توان این امر را خنثی و از پیامدهای آن جلوگیری کرد.