رانت بدون حساب و کتاب هلدینگ‌های خصولتی پتروشیمی /به‌جای تکمیل زنجیره ارزش تنها لایسنس کپی می‌کنیم

به گزارش خبرنگار انرژی پرس، تکمیل زنجیره ارزش، بزرگترین چالش صنعت پتروشیمی ایران است. گفته می‌شود از ۳۰۰ نوع محصول پتروشیمی صنایع میانی، تنها ۳۰ نوع در ایران تولید می‌شود و این آمار نشان‌دهنده عمق فاجعه عقب‌ماندگی ایران در صنعت پتروشیمی است. صنعتی که نیمی از ارز کشور را تامین می‌کند و به دور زدن تحریم‌های ایران نیز کمک کرده است. مهدی خواجه پور، کارشناس اقتصادی بر این باور است که تحریم مهم‌ترین دلیل عقب‌ماندگی صنعت پتروشیمی ایران از دنیاست. او در این‌باره به «انرژی پرس» گفت: سال‌های آغازین توسعه صنعت پتروشیمی همزمان با جنگ ایران و عراق است، به محض اینکه ایران توسعه پتروشیمی را در پایین دست شروع کرد و هنگامی‌که به واحدهای پلیمری رسیدند، کشور تحریم شد. تحریم ما را از دانش روز دنیا دور کرد و موجب کپی کردن گواهینامه یا همان لایسنس شد.

لایسنس را کپی می‌کنیم

او ادامه داد: به عنوان نمونه شرکت تاپسوی دانمارک یک لایسنس دارد که ما همان را کپی می‌کنیم و سایر لایسنس‌ها نیز به همین ترتیب کپی می‌شوند. ما دسترسی به دانش روز دنیا نداریم و در حد ابتدایی همچنان لنگ می‌زنیم و این باعث می‌شود به همان‌هایی که در گذشته تولید شده محدود شویم. هیچ کدام از پلنت‌های ما جدید نیست و همه کپی قبلی است به همین دلیل محصول جدید تولید نمی‌شود.

تحریم مانع تکمیل زنجیره ارزش شد

خواجه‌پور درباره‌ی نقش تحریم‌ها اظهار کرد: در دوره‌ی روحانی پس از اینکه برجام به نتیجه رسید، شرکت «بی اس اف» درخواست همکاری با ایران برای تولید محصولات جدیدی را داد. شرکت بزرگی که تمام زنجیره‌ی ارزش را در برمی‌گرفت. حتی قرار بود که سرمایه‌گذاری مورد نیاز را خودش انجام دهد اما با دست‌انداز مواجه شد و در نهایت دوباره تحریم شدیم و کار متوقف شد.

او افزود: شرکت‌های بزرگ خارجی در پی آوردن محصولات جدید به پتروشیمی‌های ایران بودند اما مشکل از آنجا شروع شد که نتوانستیم به لایسنس‌ها و دانش فنی روز دسترسی پیدا کنیم. در دوره‌ی ریاست جمهوری خاتمی نیز توسعه‌ی پتروشیمی جدی شد اما پس از دچار تحریم شدیم و همچنان هم از آنچه که بوده کپی‌برداری می‌کنیم.

الگوی توسعه را نمی‌توان کپی کرد

این فعال اقتصادی با بیان اینکه الگوی توسعه را نمی‌توان کپی‌برداری کرد گفت: البته در کشورهایی مانند ایران و عربستان، هرکاری را می‌توان انجام داد چون منابع بسیار ارزان است اما در کشورهای دیگر، الگوی توسعه را براساس یک سری فاکتور توسعه می‌دهند که ما تعدادی از آنها را در ایران داریم که از جمله مهم‌ترین این فاکتورها منابع است که در ایران وجود دارد؛ فاکتور دیگر یوتیلیتی و منابع انسانی است پس از آن فاکتورهایی همانند قیمت زمین، دسترسی به آب، دسترسی به منابع صادراتی و… مطرح می‌شوند.

براساس نیاز بازار حرکت نمی‌کنیم

او در رابطه با سنجش نیاز بازار اضافه کرد: کشوری همانند کانادا براساس نیاز بازار می‌سنجد و براساس تقاضا، عرضه را ارائه می‌کند اما این اتفاق در ایران نمی‌افتد. این یک موضوع ابتدایی است که به بچه‌ها آموزش می‌دهند و می‌گویند که عرضه و تقاضا باید باهم برابری کنند وگرنه این اقتصاد کار نمی‌کند.

بدون نیازسنجی توسعه می‌دهیم

خواجه‌پور با بیان مثال‌هایی در این زمینه ادامه داد: ما می‌‌بینیم که مثلاً فروش متانول در دنیا تقاضا دارد و سودده است، همه در ایران شروع می‌کنند به تولید متانول یا می‌بینیم که در کشاورزی به اوره یا آمونیاک نیاز است و یکباره تمام هلدینگ‌ها شروع به تولید اوره و آمونیاک می‌کنند. آنها باید بتوانند در بازار رقابتی دنیا حضور داشته باشند. حجمی که عرضه می‌کنند باعث می‌شود بازار و مشتری‌ها را نتوانند کنترل کنند ک این یکی از مشکلات اساسی ما در توسعه‌ی پتروشیمی‌ها و تنوع محصولات است.

اقتصاد دولتی سد راه تکمیل زنجیره ارزش

او با اشاره به اینکه اقتصاد ایران، یک اقتصاد کاملاً دولتی است اظهار کرد: ما دارای یک اقتصاد آزاد نیستیم و بعد از خصوصی‌سازی این ماجرا به فاجعه تبدیل شده چون خصولتی شده است. تا قبل از دوره‌ی احمدی‌نژاد ما یک شرکت صنایع پتروشیمی داشتیم و یک شرکت بازرگانی پتروشیمی که این شرکت بازار دنیا را می‌سنجید و براساس نیاز بازار پروژه‌ها را مشخص می‌کرد و شرکت ملی پتروشیمی بودجه تعریف می‌کرد و براساس نیاز بازار برنامه‌ریزی می‌کرد.

خصولتی‌ها پاسخگو نیستند

این کارشناس انرژی افزود: در آن زمان دولت پاسخگو بود و هر خطایی که اتفاق می‌افتاد باید جواب می‌داد و نمی‌توانست پروژه‌ها را تعریف و سپس رها کند اما بعد از خصوصی‌سازی، یک سری هلدینگ‌های خصولتی تشکیل شدند که هرکدام به یک نهاد دولتی متصل هستند و این‌ها پاسخگویی دولتی را ندارند و عملکرد خصوصی هم ندارند. همان مدیران دولتی با همان نحوه‌ی کار کردن، به بخش خصوصی رفتند و بدون در نظر گرفتن نیاز بازار و بدون برنامه‌ریزی کلان کار می‌کنند. در حالی که جایی مثل سابیک عربستان، حواسش به همه‌ی نکات است. در کشورهای دیگر دنیا فقط اقتصاد است که حرف می‌زند. شما نمی‌توانید در کشورهای دیگر پروژه‌ای همانند پتروشیمی گچساران را سال ۸۴ کلنگ زنی کنید و در سال ۱۴۰۲ همچنان پیمانکار و مدیرعامل عوض ‌کنید. یا پتروشیمی هنگام را تعریف کنید که ۱۵ سال است روی زمین مانده است.  الگوهایی که در ایران وجود دارد با هیچ جای دنیا همخوانی ندارند.

رانت خصولتی مانع توسعه صنعت پتروشیمی

خواجه پور در پاسخ به این سوال که آیا ذخایر نفت و گاز توانسته به توسعه‌ی پتروشیمی کمک کنند، گفت: نفت و گاز می‌توانست و می‌تواند توسعه ایجاد کند چرا که باعث تولید پول می‌شود و پول، توسعه ایجاد می‌کند ولی اگر قرار باشد نفت و گاز باعث شود که به یک سری هلدینگ‌های خصولتی، رانت خصولتی بدهید که بتوانند کسب درآمد کنند، در واقع سر خودتان کلاه می‌گذارید.

رانت خوراک ارزان برای هلدینگ‌های خصولتی

او درباره‌ی خوراک پتروشیمی‌ها گفت: مشکلی که وجود دارد این است که بدون هیچ حساب و کتابی، می‌خواهند هلدینگ‌های خصولتی را حمایت کنند و این اشتباهی است که در حق کشور می‌شود، در حالی که باید قیمت را آزاد کنند و همان قیمتی که به دنیا فروخته می‌شود به پتروشیمی هم فروخته شود در اینجا می‌گویند این خام‌فروشی که به نظر من بحث خام فروشی یک توجیه است چرا که اگر نتوانید با این نیروی کار ارزان و این حجم از نیروی متخصص و دسترسی نزدیک به منابع، به سودهی برسید، این اقتصاد غلط است و نباید چنین کاری را ادامه داد.

این کارشناس اضافه کرد: بهترین امکانات از جمله مهندسین، تولیدکنندگان، یوتیلیتی ارزان و دم دست، آب، بهترین موقعیت جغرافیایی در ایران وجود دارد و اگر تحریم‌ها نبود این کشور به یک هاب انرژی بدل می‌شد. در چنین شرایطی باید بتوانید تولیدات سودده داشته باشید. به چه دلیل خوراک ارزان به پتروشیمی‌ها داده می‌شود؟ یک سری هلدینگ‌های خصولتی بی حساب و کتاب هستند که عملکرد دولتی دارند و پاسخگویی خصوصی؛ خوراک ارزان به این پتروشیمی‌ها دادن، اشتباه است؛ شما به این شکل در حال بار آوردن یک بچه‌ی لوس هستید!

انقدر پول داریم که نگران هدررفت منابع نیستیم

خواجه پور در پایان سخنان خود با بیان اینکه درباره‌ی چشم‌انداز توسعه‌ی پتروشیمی ایران باید خوشبین بود، چون مجبوریم خوش‌بین باشیم گفت: یک سازو کاری است که باید همه‌ی تلاش خود را برای آن بکنیم اما با این سیستم مدیریتی، وضع به همین منوال ادامه خواهد داشت چرا که آنقدر ثروت وجود دارد که هیچ اتفاقی نمی‌افتد و اینطور نیست که پتروشیمی‌ها ورشکست شوند. در کشورهای دیگر بحث اقتصادی مهمترین موضوع است و اگر پروژه‌ای با اقتصاد همخوانی نداشته باشد، پروژه را به سرعت متوقف می‌کنند اما در ایران چون متأسفانه درست به قضیه نگاه نمی‌کنیم دچار سردرگمی می‌شویم، وارد یک پروژه می‌شویم و انقدر پول داریم که دیگر نگرانی‌ هدررفت آن نیستیم.