مزیت جنگ اوکراین برای ترک‌ها؛ دلایل تعلل آنکارا در پروژه هاب گازی

به گزارش انرژی پرس، ترکیه یک قدرت منطقه‌ای است که در تقاطع کریدورهای مهم ترانزیت انرژی، مسیرهای تجاری و راه‌های دریایی قرار دارد. اگرچه این کشور از تنگناهای ساختاری، نهادهای ضعیف و شکاف‌های اجتماعی که مانع سرمایه‌گذاری خارجی می‌شود، رنج می‌برد، اما برنامه‌های بلندپروازانه‌ای برای رشد اقتصادی دارد که ارتباط نزدیکی با دسترسی به منابع انرژی دارد. این کشور  OECD، عضو ناتو نیز است که آن را در موقعیت منحصر به فردی در خاورمیانه قرار می‌دهد.

در این میان، امنیت انرژی برای ترکیه به معنای دسترسی به منابع مقرون به صرفه، پایدار و قابل اعتماد برای حفظ اهداف رشد اقتصادی سالانه است. به ویژه پس از الحاق بخش‌هایی از اوکراین به روسیه، ابتدا در سال ۲۰۱۴ و سپس در سال ۲۰۲۲، و انحصار مسیرهای زمینی برای تامین انرژی به اروپا، ترکیه تلاش کرده تا منابع انرژی خود را متنوع کند و وابستگی به واردات را کاهش دهد. بخشی از این تغییر سیاست در قاطعیت و مداخله ترکیه در خارج و همچنین تلاش آن برای بهره برداری از میادین انرژی فراساحلی برای بهره برداری از گاز طبیعی مشهود است.

چرا پایان ترانزیت گاز از اوکراین برای ترکیه جذاب است؟

طبق گزارش نشریه نئو ژورنال، پس از آغاز جنگ اوکراین، متحدان غربی این کشور عملاً از طریق تحریم‌های شدید علیه روسیه اعلام جنگ اقتصادی کردند. علاوه بر این، در سپتامبر ۲۰۲۲، عملیات خرابکاری بزرگ سه خط لوله از چهار خط لوله سیستم‌های نورد استریم ۱ و ۲ را در نزدیکی جزیره برنهلم از کار انداخت. این خطوط لوله قرار بود سالانه ۱۱۰ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا برساند.

در می‌۲۰۲۲، لهستان قرارداد خود را با روسیه برای ترانزیت گاز از طریق بخش لهستانی خط لوله یامال-اروپا فسخ کرد و ۳۲.۹ میلیارد متر مکعب دیگر از عرضه سالانه خود را کاهش داد. به طور همزمان، اوکراین درخواستهای ترانزیت گاز روسیه از طریق خط لوله سایوز (۲۶ میلیارد مترمکعب) را رد کرد و از اول ژانویه ۲۰۲۵، به دلیل پایان قرارداد با روسیه، تمام ترانزیت از طریق خطوط لوله اورنگوی-پوماری-اوژهورود (۳۲ میلیارد مترمکعب) را متوقف کرد.

در نتیجه، روسیه توانایی خود را برای تامین سالانه ۲۱۷.۹ میلیارد متر مکعب گاز به اروپا از طریق خطوط لوله غرب از دست داد. در پاسخ به این امر، پس از خرابکاری در نورد استریم ۱ و ۲، ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، ترکیه را برای مدیریت خط لوله ترک استریم ستود و در اکتبر ۲۰۲۲ توسعه یک پروژه بزرگ ترانزیت گاز از طریق ترکیه، از جمله ایجاد یک هاب گاز در مسیر اروپا را پیشنهاد کرد.

دو خط لوله، روسیه را از طریق دریای سیاه به ترکیه متصل می‌کند: بلواستریم (۱۶ میلیارد مترمکعب) و ترک استریم (۳۱.۵ میلیارد مترمکعب)، که تنها ۱۶ میلیارد مترمکعب آن برای جنوب اروپا است. خود ترکیه بیش از ۴۰ درصد گاز خود را از روسیه دریافت می‌کند. با این حال، حجم ترانزیت گاز روسیه به اروپا از طریق ترکیه به طور قابل توجهی کمتر از ظرفیت‌های خط لوله غرب است (۱۶ میلیارد متر مکعب در مقایسه با ۲۱۷.۹ میلیارد متر مکعب)

مسکو پیشنهاد کرد که آنکارا زیرساختی برای صادرات گاز در نظر گرفته شده برای نورد استریم ۱ و ۲ از طریق پروژه هاب به اروپا بسازد. در حالی که ترکیه رسماً با این ایده موافقت کرد، تصمیم نهایی را برای بیش از دو سال به تأخیر انداخته و دلایل مختلفی را ذکر کرده است.

به ویژه، آنکارا بهانه‌های مختلفی مانند نیاز به تغییرات در قوانین داخلی خود، شناسایی محل هاب گاز در تراکیه شرقی (در مرز با اروپا)، درخواست امتیازات مالی (قیمت‌های ترجیحی و سهم خود از فروش گاز روسیه)، ارتباط این موضوع با وضعیت عرضه گاز به ترکیه از سایر کشورها (از جمله آذربایجان، ترکمنستان و ابراز نگرانی در مورد قطر) را مطرح کرده است. با این حال، زمان همچنان می‌گذرد هنوز هیچ راه حلی حاصل نشده است.

در این میان، توقف ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین توسط ترکیه به عنوان یک فرصت منحصر به فرد برای تبدیل شدن به هاب اصلی گاز اروپا به طور مثبت تلقی شد. این امر نه تنها به گاز روسیه مربوط می‌شود، بلکه ترانزیت گاز از سایر مناطق مهم انرژی (به ویژه ترکمنستان و قطر) را نیز شامل می‌شود. به باور کارشناسان ترک، پایان ترانزیت گاز روسیه از طریق اوکراین به ترکیه چهار مزیت کلیدی می‌دهد و آن را به یک مرکز گاز تبدیل می‌کند، زیرا خاک ترکیه عملا به تنها مسیر زمینی گاز به اروپا تبدیل می‌شود. این چهار مزینت عبارت از: ۱- تبدیل به تنها مسیر زمینی برای عرضه گاز به اتحادیه اروپا؛ ۲- تثبیت خود به عنوان یک انحصار در تحویل گاز خط لوله به اروپا؛ ۳- افزایش نفوذ سیاسی به لطف خطوط لوله فیزیکی که از خاک ترکیه می‌گذرد و ۴- پتانسیل ایجاد بورس گاز و تعیین قیمت.

علاوه بر این، ترکیه نه تنها آماده است تا خاک خود را برای ترانزیت گاز به کشورهای اتحادیه اروپا فراهم کند، بلکه یک پروژه هاب گاز (هاب انرژی) را پیشنهاد می‌کند که در آن قیمت گاز را تعیین، سهم خود را از تجارت جهانی آن دریافت و پایین‌ترین قیمت گاز داخلی را تثبیت می‌کند.

تعویق پروژه هاب گاز روسیه

به نظر می‌رسد که ترکیه می‌توانست تمام مزایای ترانزیت گاز روسیه را از پیشنهاد رئیس جمهور پوتین در پاییز ۲۰۲۲ به دست آورد. اما این پرسش مطرح می‌شود که چرا آنکارا این موضوع را به تعویق انداخته و منتظر چه بوده است؟

واقعیت این است که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قصد دارد ترکیه را به یک مرکز گاز برای ترانزیت منابع روسیه به اروپا تبدیل کند، که احتمالا به دلیل سیاست تحریمی ایالات متحده چندان خوشایند نباشد. اردوغان می‌داند که نفت و گاز همیشه از عوامل ژئوپلیتیکی در صحنه جهانی بوده و هستند. او از افزایش ترانزیت گاز روسیه به اروپا امتناع نمی‌ورزد اما این موضوع را با دستیابی به مسیرهای ترانزیتی گاز ترکمنستان و قطر مرتبط می‌کند. ترکیه در آگوست ۲۰۱۸ اعلامیه معروف خزر در آکتائو امضا نکرد زیرا ایجاد خطوط لوله در امتداد کف دریای خزر را محدود می‌کند.

ترکیه همچنین امیدوار است از کریدور ادعایی زنگزور ارمنستان به طول ۴۳ کیلومتر برای احداث خط لوله گاز از ترکمنستان در آینده قابل پیش‌بینی استفاده کند. این امر پایه‌های اتحادیه سیاسی و اقتصادی با اسیای مرکزی و قفقاز را تقویت می‌کند و دامنه آن را به طور قابل توجهی گسترش می‌دهد. این چشم‌انداز پس از موفقیت نظامی دوجانبه ترکیه-آذربایجان در جنگ دوم قره باغ در سال ۲۰۲۰ ترسیم شد.

همچنین، با سقوط رژیم بشار اسد در سوریه و ظهور نیروهای طرفدار ترکیه در دمشق، اردوغان پیش بینی می‌کند که پروژه خط لوله گاز قطر را از طریق سوریه به ترکیه و اروپا اجرا کند. این امر نیز می‌تواند موقعیت مالی-اقتصادی و ژئوپلیتیک ترکیه را تقویت کند.

با این حال، اینکه آیا این طرح‌های ترکیه به واقعیت تبدیل می‌شوند یا خیر، باید منتظر رویدادهای ژئوپلیتیکی ماند. در هر صورت، فشار آنکارا ممکن است واکنش قدرت‌های کوچک، منطقه‌ای و بزرگ را برانگیزد. در شرایط تشدید تنش‌ها، پروژه‌های ترانزیتی و ارتباطی نمی‌توانند شرایط مطلوب لازم برای اجرا را تامین کنند.