آینده مبهم توافق گازی عشق‌آباد-بغداد

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، عراق همچنان از پیامدهای بحران گاز ایران رنج می‌برد که مستقیماً بخش برق را تحت تأثیر قرار داد و منجر به کاهش عرضه و افزایش ساعات قطع برق شد. بر اساس نظارت پلتفرم انرژی مستقر در واشنگتن از تحولات بحران، دولت عراق از زمانی که تهران صادرات گاز به بغداد را به دلیل «کار تعمیر و نگهداری» کاهش داده، این کشور را با بحران برق مواجه کرده است، زیرا تاکنون نتوانسته جایگزینی فوری پیدا کند. در مقابل، صادرات گاز ایران به ترکیه به طور عادی ادامه یافت.

در حالی که بحران برق عراق وارد سومین ماه خود می‌شود، توجه به جایگزین‌های احتمالی معطوف شده است که مهم‌ترین آن واردات گاز از ترکمنستان است که با وجود خوش‌بینی طرفین، به دلیل چالش‌های لجستیکی و قراردادی بعید به نظر می‌رسد راه حلی فوری برای بحران باشد.

در ۲۴ نوامبر ۲۰۲۴، وزارت برق عراق اعلام کرد که ایران پمپاژ گاز به عراق را به مدت ۱۵ روز متوقف کرده است. اما با پایان یافتن این دوره، عرضه از سر گرفته نشد و قطعی ادامه یافت که منجر به از دست دادن حدود ۸ هزار مگاوات ظرفیت تولید برق عراق شد. اگرچه عراق انتظار داشت که عرضه تا اواسط دسامبر ۲۰۲۴ از سر گرفته شود، اما این روند ادامه یافته است.

مزایا و چالش‌های قرارداد

عراق به دلیل عرضه ناکافی سوخت به نیروگاه‌ها از کمبود برق رنج میبرد، که دولت را بر آن داشته است تا تلاش‌هایی را برای تنوع بخشیدن به منابع انرژی، افزایش واردات گاز و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های استخراج گاز محلی انجام دهد.

قرارداد تامین گاز با ترکمنستان نه تنها برای عراق، بلکه برای ثبات انرژی کل منطقه از اهمیت بالایی برخوردار است. این همکاری نقش رو به رشد آسیای مرکزی را در عرضه جهانی انرژی به ویژه از نظر صادرات گاز طبیعی نشان می‌دهد. ترکمنستان که ششمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان را در اختیار دارد، به عنوان یک شریک کلیدی ظاهر می‌شود که قادر به کمک به نیازهای انرژی کشورهایی مانند عراق است. این همکاری‌های انرژی به ویژه مهم است زیرا به هر دو طرف کمک می‌کند تا به ثبات اقتصادی دست یابند.

عراق مدت‌هاست که با مشکلات تامین انرژی دست و پنجه نرم می‌کند. یکی از تامین کنندگان اصلی آن ایران است که این کشور در چند وقت اخیر با مشکلاتی مواجه بوده است. ایران گهگاه به دلیل بدهی فزاینده عراق و چالش‌های بازپرداخت به دلار آمریکا، عرضه گاز خود را کاهش می‌دهد، وضعیتی که به دلیل تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به وجود آمده است.

اهمیت بازار انرژی آسیای مرکزی به طور مستمر در حال افزایش است، زیرا کشورهای منطقه نقش هرچه بیشتر در عرضه جهانی گاز دارند. موقعیت جغرافیایی و ذخایر انرژی قابل توجه ترکمنستان به این کشور اجازه می‌دهد تا به عنوان یک پیوند استراتژیک بین آسیا، خاورمیانه و اروپا عمل کند. چنین همکاری‌هایی به توسعه زیرساخت‌های انرژی منطقه‌ای، افزایش امنیت انرژی و ثبات ژئوپلیتیکی کمک می‌کند.

این توافق همچنین نشان می‌دهد که کشورهای منطقه به‌طور فزاینده‌ای به روی مشارکت‌های بین‌المللی برای حل مسائل تامین انرژی داخلی خود باز می‌شوند و در عین حال به تامین نیازهای جهانی انرژی نیز کمک می‌کنند. تقویت روابط بین عراق و ترکمنستان می‌تواند به عنوان نمونه‌ای برای سایر کشورهایی باشد که با چالش‌های مشابه در تامین منابع انرژی مواجه هستند.

قرارداد گاز طبیعی ترکمنستان و عراق چندین جنبه مثبت برای هر دو کشور دارد. از نظر اقتصادی، این توافق فرصت‌های جدیدی را برای تجارت و سرمایه‌گذاری باز می‌کند و به اقتصاد هر دو کشور کمک می‌کند. علاوه بر این، روابط دیپلماتیک بین ترکمنستان و عراق را تقویت می‌کند و روابط نزدیک‌تر و همکاری در سایر زمینه‌ها را تقویت می‌کند. علاوه بر این، این توافق پتانسیل افزایش امنیت انرژی در عراق، تنوع بخشیدن به منابع انرژی و کاهش وابستگی به یک تامین کننده واحد را دارد. برای ترکمنستان، این توافق فرصتی برای ورود به بازارهای جدید و گسترش صادرات گاز طبیعی خود است.

در حالی که این معامله مزایای متعددی را ارائه می‌دهد، با چالش‌ها و معایب احتمالی نیز همراه است. از دیدگاه عراق، یک نگرانی این است که این کشور برای نیازهای انرژی خود بیش از حد به ترکمنستان وابسته شود. این امر می‌تواند آسیب‌پذیری ایجاد و انعطاف‌پذیری عراق را در بازار انرژی محدود کند. اختلاف بر سر قیمت و شرایط پرداخت نیز احتمالا ایجاد شود زیرا انتظارات هر دو طرف می‌تواند یک فرآیند پیچیده باشد. همخچنین، این توافق احتمالا با چالش‌های زیرساختی و لجستیکی مانند اطمینان از حمل و نقل و توزیع کارآمد گاز طبیعی مواجه شود. تأثیر سیاست‌های منطقه‌ای بر توافق عامل دیگری است که باید در نظر گرفت، زیرا پویایی‌های ژئوپلیتیک احتمالا بر اجرای آن تأثیر بگذارد.

توافقنامه گاز طبیعی ترکمنستان و عراق پتانسیل تاثیرگذاری قابل توجهی بر بازار انرژی منطقه دارد. ممکن است پویایی عرضه و تقاضای گاز در منطقه را تغییر دهد و بر دیگر بازیگران و ذینفعان تأثیر بگذارد. این توافق می‌تواند کشورهای همسایه را وادار کند تا استراتژی‌های انرژی خود را ارزیابی کرده و مشارکت‌های جدید را کشف کنند. علاوه بر این، این توافق می‌تواند به همکاری و یکپارچگی انرژی بیشتر در منطقه کمک و راه را برای همکاری‌ها و پروژه‌های مشترک آینده هموار کند.

بررسی اثرات زیست محیطی آن و افکار عمومی بسیار مهم است. پیامدهای زیست محیطی افزایش استخراج و مصرف گاز طبیعی باید به دقت ارزیابی شود. علاوه بر این، افکار عمومی در هر دو کشور نقش مهمی در شکل‌دهی به برداشت‌ها و نتایج توافق خواهد داشت. مشارکت عمومی و شفافیت برای اطمینان از در نظر گرفتن منافع و نگرانی‌های شهروندان حیاتی است.

قرارداد گاز طبیعی ترکمنستان و عراق نشان دهنده یک عمل متعادل کننده پیچیده است. در نهایت مزایای اقتصادی ارائه می‌کند، روابط دیپلماتیک را تقویت و امنیت انرژی را افزایش می‌دهد. همزمان نگرانی‌هایی را در مورد وابستگی به انرژی، اختلافات قیمت‌گذاری و موانع لجستیکی افزایش می‌دهد. این توافق پیامدهایی برای بازار انرژی منطقه‌ای خواهد داشت که بر استراتژی‌های کشورهای همسایه تأثیر می‌گذارد و پویایی انرژی را تغییر می‌دهد. در مجموع، پیامدهای بلندمدت این معامله، چشم‌انداز انرژی در منطقه را برای سال‌های آینده شکل خواهد داد.

تاثیر تصمیم ترامپ

با ادامه بحران گازی در عراق، گزینه واردات گاز از ترکمنستان به عنوان جایگزین احتمالی مطرح شده است و زیاد علی فاضل وزیر برق عراق در ۲۹ ژانویه ۲۰۲۵ اعلام کرد که این گزینه می‌تواند راه حل مهمی در تابستان سال جاری باشد. اما واقعیت نشان می‌دهد که این گزینه با پیچیدگی‌های بزرگی روبرو است، زیرا انتقال گاز ترکمنستان به عراق نیازمند عبور از خاک ایران است که مستلزم عقد قرارداد با یک شرکت واسطه است که احتمالاً خود شرکت گاز ایران باشد.

بنابراین، همکاری ایران در این پروژه منوط به تصمیم ترامپ در مورد تحریم ایران و افزایش فشارها است. برای نمونه، اگر بخش سوآپ گاز که قبلا معاف بود مشمول تحریم شود، این امر با چالش جدی مواجه خواهد شد. در دوره قبل سوآپ گاز به دلیل تعلق آن به کشور دیگر مانعی برای عبور از ایران نداشت کمااینکه در سوآپ گاز ترکمنستان-ایران-آذربایجان این امر مشاهده شد.

در مجموع، آینده قرارداد گاز ترکمنستان و عراق برای صادرات سالانه ۱۰ میلیارد مترمعکب از طریق خاک ایران در گروه روند رابطه تهران و واشنگتن خواهد و با توجه به رویدادها و اظهارات اخیر، میتوان اینگونه برداشت که این قراداد فعلا با ابهام مواجه شده و عراق باید به جایگزین‌های دیگر مانند انرژی سبز متوصل شود.