ایران کجای انقلاب گاز خاورمیانه است؟

به گزارش انرژی پرس؛ خاورمیانه که مدت‌ها به خاطر ذخایر عظیم نفتی خود شناخته شده بود، اکنون تغییر چشمگیری به سمت گاز طبیعی را تجربه می‌کند. با توجه به افزایش تقاضای داخلی، نگرانی‌های جهانی امنیت انرژی و نیاز فوری به کاهش انتشار کربن، چندین کشور کلیدی در منطقه مانند ایران و عربستان پروژه‌های بلندپروازانه توسعه گاز را آغاز می‌کنند. مصرف گاز این منطقه در سال ۲۰۲۳ به میزان ۴.۷ درصد افزایش یافت که ناشی از رشد مناطق صنعتی و مشاغل پتروشیمی بود. انتظار می‌رود این روند صعودی ادامه یابد و در سال ۲۰۲۴ مصرف تقریبا ۴.۷ درصد دیگر افزایش یابد. برای پاسخگویی به این تقاضای فزاینده، خاورمیانه به میزان ۲۶ میلیارد مترمکعب گاز اضافه می‌کند که عمدتاً از پروژه‌هایی مانند پارس جنوبی ایران و خزان-مکارم عمان ناشی می‌شود.

در سال‌های اخیر، استفاده از گاز در خاورمیانه به عنوان جایگزینی برای نفت و فرآورده‌های آن در بسیاری از بخش‌ها گسترش یافته که با حمایت سیاست‌های ملی و با هدف ایجاد تحولات عمده در ترکیب سبد انرژی تا پایان دهه جاری است. عربستان سعودی، عراق، کویت و ایران پیشتاز تغییر به سمت گاز طبیعی در خاورمیانه، به ویژه در بخش تولید برق هستند.

افزایش استفاده از گاز در خاورمیانه در بحبوحه حرکت رو به رشد جهانی به سمت این منبع به جای نفت و زغال سنگ آلاینده‌تر در برق، حمل و نقل و سایر بخش‌ها صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، در چین، فروش کامیون‌های LNG در سال ۲۰۲۴ به رکورد جدیدی رسید و به کاهش تقاضا برای گازوئیل کمک کرد. همچنین انتظار می‌رود تعداد کشتی‌های LNG در بخش کشتیرانی تا سال ۲۰۲۸ دو برابر شود و به ۱۲۰۰ برسد.

نقش پیشرو عربستان

عربستان سعودی برنامه‌هایی را برای استفاده از گاز خاورمیانه به عنوان جایگزینی برای نفت، منبع اصلی تولید برق در سعودی، در پیش گرفته است. ریاض روزانه حدود ۱.۱ میلیون بشکه مایعات نفتی را در نیروگاه‌ها مصرف می‌کند که این کشور را به بزرگترین مصرف کننده نفت این بخش در منطقه تبدیل می‌کند.

این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ استفاده از مایعات نفتی در ترکیب ملی برق را به نفع گاز (۵۰ درصد) و انرژی‌های تجدیدپذیر (۵۰ درصد) به طور کامل حذف کند. داده‌های سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که در ترکیب تولید برق عربستان سعودی ۹۸.۷ درصد به سوخت‌های فسیلی متکی بوده که شامل نفت ۳۶ درصد، گاز ۶۲.۷ درصد و انرژی‌های تجدیدپذیر ۱.۳۶ درصد است

عربستان سعودی تغییر تدریجی خود به گاز را در راستای افزایش تولید محلی در تعدادی از میادین مهم سراسر این کشور، به ویژه میدان جفوره، قرار داده است. آرامکو هدف خود را برای تولید گاز طبیعی تا سال ۲۰۳۰ در مقایسه با سال ۲۰۲۱ به میزان ۶۰ درصد افزایش داده است که اهداف جاه طلبانه در میدان جفوره نقش مهمی در این راستا دارد.

در سال ۲۰۲۴، ریاض همچنین فاز سوم پروژه توسعه شبکه انتقال گاز را راه اندازی کرد، علاوه بر آن مجموعه‌ای از پروژه‌های نیروگاه گازی با ظرفیت ۸ گیگاوات در دست ساخت دارد. پروژه‌های مشابه دیگری با ظرفیت ۲۸ گیگاوات در دست توسعه هستند که نشان می‌دهد استفاده از گاز در بخش برق عربستان در سال‌های آینده گسترش خواهد یافت. خیز عراق برای حذف فلرینگ

کشورهای دیگر منطقه مانند عراق نیز در افزایش استفاده از گاز در خاورمیانه به عنوان جایگزینی برای نفت پیشرو هستند، اما پیشرفت در مسئله فلرینگ هنوز آنچنان مشهود نیست. بر اساس برآوردهای بین المللی انرژی، تا اواسط سال ۲۰۲۴، میزان استفاده از گاز همراه برای تولید نفت به نزدیک به ۶۵ درصد رسیده است، در حالی که عراق همچنان سالانه ۱۲ میلیارد متر مکعب یا ۳۷ درصد از تولید مرتبط خود را می‌سوزاند.

عراق قصد دارد تا سال ۲۰۲۵ فلرینگ گاز را به حدود ۲۰ درصد کاهش دهد و هدف آن حذف کامل آن تا سال ۲۰۲۸ است. البته سوزاندن گاز در حین استخراج یک روش رایج است که تولیدکنندگان نفت و گاز در بسیاری از کشورهای جهان در پاسخ به شرایط اضطراری، آزمایش‌های ایمنی، کارهای تعمیر و نگهداری یا به دلایل مربوط به محدودیت‌های زیرساختی به آن متوسل می‌شوند.

استفاده از گاز در کویت

ابتکارات توسعه گاز خاورمیانه در کویت که با بحران شدید برق در سال ۲۰۲۴ مواجه است، قابل ردیابی بوده و این کشور را مجبور می‌کند تا برای ساعاتی در طول هفته برق اکثر مناطق را قطع کند. در حال حاضر، کویت برای تولید ۴۵ درصد از برق مورد نیاز خود به نفت متکی است، اما دولت قصد دارد تا سال ۲۰۲۸ به ظرفیت تولید ۱۲ گیگاوات از جمله ۹ گیگاوات برق گازسوز اضافه کند.

در سه ماهه سوم سال ۲۰۲۴، دولت تأسیس نیروگاه توربین گازی سیکل ترکیبی با ظرفیت تنها ۱ گیگاوات را تصویب کرد. براساس داده‌های رسمی، کویت برای تولید برق به ترتیب ۵۵.۹ درصد و ۴۳.۸ درصد به گاز و نفت متکی است.

بلندپروازی قطر

قطر یک رهبر جهانی در تولید گاز طبیعی مایع (LNG)، به طور فعال در حال گسترش منابع گاز خود است. پروژه شمال میدان شرق (NFE) که تا سال ۲۰۲۷ تکمیل می‌شود، ظرفیت تولید LNG قطر را ۳۲ میلیون تن در سال افزایش می‌دهد. علاوه بر این، پروژه شمال میدان جنوبی (NFS) که برای تکمیل تا سال ۲۰۳۰ برنامه ریزی شده، ظرفیت تولید LNG قطر را تا ۱۶ میلیون تن در سال افزایش می‌دهد.

برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد داخلی، قطر همچنین در زیرساخت‌های گاز داخلی از جمله توسعه خطوط لوله و تاسیسات ذخیره‌سازی سرمایه‌گذاری می‌کند. همچنین، این کشور در حال کاوش و اتخاذ فناوری‌های پیشرفته برای افزایش کارایی تولید گاز و کاهش اثرات زیست محیطی، مانند فن آوری‌های جذب، استفاده و ذخیره کربن (CCUS) است. از طریق این ابتکارات بلندپروازانه، قطر در حال تثبیت موقعیت خود به عنوان یک بازیگر کلیدی در انتقال انرژی جهانی و تضمین عرضه قابل اعتماد و پایدار گاز طبیعی است.

رکوردشکنی در تولید گاز ایران

در همین راستا، ایران در نوامبر ۲۰۲۴ ممنوعیت استفاده از مازوت را در ۳ نیروگاه بزرگ با ظرفیت ۴.۵ گیگاوات با هدف بهبود کیفیت هوا اعلام کرد. این ممنوعیت منجر به کمبود برق شد و دولت ایران ناگزیر بارها برق را در سراسر کشور قطع کند. پس از این شرایط مشخص نیست که آیا دولت در طرح حذف تدریجی گازوئیل در تمامی ۱۴ نیروگاهی که در کشور از سوخت استفاده می‌کنند تسریع می‌کند یا این طرح را به تعویق می‌اندازد و مهلت آن را تمدید می‌کند.

اخیرا، تولید گاز ایران رکورد جدیدی را به ثبت رسانده، اما قطعی برق تهران و بسیاری از استان‌ها را حل نکرد و صادرات آن را افزایش نداد. البته در هفته‌های اخیر قطعی برق به ندرت روی می‌دهد. تولید روزانه گاز طبیعی در ایران به حدود ۸۶۲ میلیون متر مکعب رسیده است که نقش این منبع استراتژیک ایران در راستای توسعه اقتصادی و صنعتی را نشان می‌دهد. افزایش تولید گاز در ایران برای تامین نیاز روزافزون داخلی به ویژه در فصل زمستان، اولویت اصلی دولت است. این کالای حیاتی عمدتاً برای اهداف گرمایشی استفاده می‌شود.

گاز طبیعی در سبد انرژی ایران نقش غالب دارد و حدود ۷۲ درصد از کل انرژی مصرفی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. این درصد بسیار بالاتر از میانگین جهانی یعنی حدود ۲۲ درصد است. در این میان، نیروگاه‌های ایران ۸۵ درصد به گاز وابسته هستند و آن را به یکی از کشورهایی تبدیل می‌کند که بیشترین وابستگی به این منبع حیاتی را دارد.

در طول زمستان، نیروگاه‌ها با افزایش تقاضا در بخش‌های مسکونی و تجاری با چالش‌های بیشتری روبرو هستند. نیروگاه‌های ایران از ترکیبی از گاز، گازوئیل و مازوت برای حفظ تولید استفاده می‌کنند که وضعیتی غیرعادی در سطح جهانی است، زیرا اکثر کشورها برای تامین نیازهای خود به ترکیبی از سوخت‌ها متکی هستند. در این میان، چالش‌های مرتبط با مصرف بالای گاز ایران برای بخش مسکونی نیازمند راه‌حل‌های بلندمدت پایدار است.

چالش‌ها و فرصت‌ها

در حالی که رونق گاز خاورمیانه فرصت‌های قابل توجهی را ارائه می‌دهد، با چالش‌هایی نیز مواجه است. برای دستیابی به اهداف بلندپروازانه تولیدی خود، منطقه نیاز به سرمایه‌گذاری هنگفت در زیرساخت‌ها، فناوری و نیروی کار ماهر دارد. علاوه بر این، پرداختن به نگرانی‌های زیست محیطی، مانند کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، بسیار مهم خواهد بود. باوجود این چالش‌ها، انقلاب گازی خاورمیانه این پتانسیل را دارد که چشم‌انداز انرژی جهانی را تغییر دهد. با سرمایه‌گذاری بر منابع فراوان و موقعیت استراتژیک خود، این منطقه می‌تواند به یک بازیگر اصلی در بازار جهانی گاز تبدیل شود و امنیت انرژی و رونق اقتصادی را برای سال‌های آینده تضمین کند.