دلیل تمایل ترک‌ها برای خرید گاز ایران

به گزارش انرژی پرس؛ روز گذشته وزیر تجارت ترکیه در دیدار با مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، گفت: برای تحقق هدف تجارت ۳۰ میلیارد دلاری ۲ کشور در تلاش هستیم. ترکیه خواستار تجدید قرارداد ۲۵ساله تجارت با ایران در حوزۀ انرژی است. در تلاش هستیم ۲ دروازه مرزی دیگر با ایران راه‌اندازی کنیم و دیگر دروازه‌ها را هم مدرنیزه کنیم. مشتاق اجرای تفاهم‌نامۀ تجارت ترجیحی هستیم. خواهان توافق‌نامه‌ای جامع برای افزایش و تسهیل سفر گردشگران ترک به ایران هستیم.

رشد اقتصادی، امنیت انرژی و امنیت ملی کشورهایی مانند ترکیه که بیشتر نفت و گاز خود را از طریق منابع خارجی تامین می‌کنند، همواره تحت تاثیر رویدادهای ژئوپلیتیکی بوده است. آنکارا برای خرید کشتی‌های حفاری و ادامه عملیات اکتشاف و حفاری سرمایه‌گذاری زیادی کرده است. نیروی دریایی کشور با حمایت از فعالیت‌های شناسایی نقش فعالی در تامین امنیت این کشتی‌ها داشته است، اما واردات به ویژه از ایران نقش مهمی در اهداف ترکیه داشته باشد.

از نظر گاز طبیعی، ترکیه ۹۹ درصد نیاز خود را با واردات تامین می‌کند و کل واردات گاز طبیعی آنکارا در سال ۲۰۲۰ بیش از ۴۰ میلیارد متر مکعب بوده که ۱۶ درصد از این درصد را تهران پوشش می‌دهد. در این مورد ایران پس از روسیه در رتبه دوم فهرست تامین کنندگان گاز طبیعی به ترکیه قرار دارد. براساس توافق ۱۹۹۶ دو طرف قراردادی را امضا کردند که بر اساس آن تهران در مدت ۲۲ سال ۲۲۶ میلیارد مترمکعب گاز را به آنکارا عرضه می‌کرد. پس از آن در سال ۲۰۰۲ نخستین صادرات آغاز شد. تبادل انرژی در روابط ترکیه و ایران مهم است و هر دو طرف مایلند از تنش سیاسی و اختلافات ایدئولوژیک جلوگیری کنند.

چهار هدف آنکارا

طبیعی است که آنکارا نمی‌تواند در برابرعدم امنیت انرژی بیکار بماند. امنیت انرژی جزو عناصر امنیت ملی کشورها طبقه‌بندی می‌شود و با آگاهی از این نکته، آنکارا به سمت تنوع بخشیدن به منابع انرژی خود می‌رود. در خصوص موضوع گاز طبیعی به طور خاص، آنکارا سال‌ها در تلاش برای تنوع بخشیدن به منابع خود بوده و از روسیه، آذربایجان، الجزایر، نیجریه و حتی از ونزوئلا وارد می‌کند. اما حتی این ترتیب را نمی‌توان به عنوان تنوع‌بخشی توصیف کرد، زیرا آنکارا برای تامین نیازهای گاز خود ۵۵ درصد هنوز به روسیه وابسته است.

با توجه به این امر، قابل ذکر است که محتمل‌ترین سناریوی آنکارا برای مقابله با بحران اخیر این است که به جستجوی منابع جایگزین مانند ایران ادامه دهد. همچنین چندین عامل در این گرایش وجود داشت و در آینده نیز دارد؛ نخست: عامل قانونی که آنکارا را ملزم به تعهد به واردات گاز تا سال ۲۰۲۴ می‌کرد. دوم؛ عامل جغرافیایی و هزینه ناشی از فاصله جغرافیایی نسبت به گزینه‌های جایگزین، زیرا خط لوله گاز موجود بین ترکیه و ایران باعث صرفه‌جویی قابل توجهی در هزینه حمل و نقل ترکیه می‌شود، در حالی که گرایش به واردات از کشورهای دور مانند الجزایر، نیجریه و ونزوئلا، هزینه آن بالا خواهد بود.

سوم؛ غیر منطقی بودن اتکا به گزینه‌های دیگر است، زیرا جایگزین مناسب گاز ایران برای ترکیه از نظر جغرافیایی و هزینه، روسیه و آذربایجان است، اما منطقی نیست که وابستگی مطلق به یک طرف را جایگزین وابستگی مطلق به طرف دیگر کرد. آنچه واقع بینانه یا منطقی است حفظ حالت وابستگی نسبی و تنوع منابع است.

چهارم؛ خطرات سیاسی، امنیتی و اقتصادی که ممکن است کشورهای دیگر به ویژه روسیه برای آنکارا در منطقه ایجاد کند. به خصوص در پرونده سوریه و اوکراین که مسکو ممکن است سطح رقابت خود را با آنکارا در آن پرونده‌ها افزایش دهد، حتی ممکن است درگیری را به عرصه‌های دیگر منتقل کند و این ممکن است بر تبادل تجاری بین دو طرف تأثیر بگذارد. با درک این نکته، آنکارا به احتمال زیاد ترجیح می‌دهد از طریق واردات گاز ایران روابط بین دو طرف را حفظ کند.

در این زمینه، واضح است که آنکارا در کوتاه مدت تلاش خواهد کرد تا سطح وابستگی خود به گاز آذربایجان را نیز افزایش دهد و آن را بر نرخ واردات گاز ایران برتری دهد. اما باید توجه داشت که در درازمدت، این کشور به دنبال اتصال گاز ترکمنستان به خط گازی آذربایجان و سپس به دنبال گسترش خط لوله قطر به آن خواهد بود که آن خط برای عبور برنامه ریزی شده و از قطر تا عربستان سعودی، سپس اردن، سوریه تا ترکیه وجود دارد، آنکارا همچنین بر پروژه‌های انتقال گاز از کشورهای تولیدکننده به کشورهای مصرف کننده برای تامین مقادیر زیاد و بدون وقفه گاز با کمترین هزینه تکیه خواهد کرد.

رویکرد ایران

نیازی به تاکید بر اهمیت انرژی در سپهر اقتصادی و سیاسی ایران نیست. در حالی که اقتصاد ایران از دیرباز یک اقتصاد مبتنی بر نفت بوده، اخیراً گاز طبیعی جایگاه مهمی در اقتصاد پیدا کرده است. در حالی که گاز طبیعی از یک طرف منابع اقتصادی را فراهم می‌کند، همچنین شروع به تبدیل شدن به عنصری از قدرت سیاسی و استراتژیک کرده است. جنگ اخیر روسیه و اوکراین بار دیگر پتانسیل وابستگی به انرژی را برای تأثیرگذاری بر روند سیاسی نشان داد. در این دوره، اروپا که از استفاده بیش از حد روسیه از قدرت آشفته شده بود، وابستگی انرژی به مسکو اقتصاد آن را با چالش مواجه کرد. ایران نیز از این قدرت آگاه است و قصد استفاده از آن را دارد. هرچند که خود در داخل با مشکلاتی در این زمینه مواجه است.

ایران با ۲۷.۵ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز طبیعی دومین کشور دارای ذخایر بزرگ پس از روسیه است. ایران دارای ذخایر گاز طبیعی در خشکی و فراساحل است و اگرچه در ذخایر رتبه دوم را دارد اما در تولید و صادرات جایگاه خوبی ندارد. تولید روزانه گاز طبیعی ایران عمده آن صرف مصرف داخلی و بخشی از آن برای تنظیم فشار چاه‌های نفت استفاده می‌شود. مصرف داخلی به ویژه در سال‌های اخیر در کشور رو به افزایش بوده است. مردم ایران بیش از ۶۰ درصد از بودجه مصرف انرژی خود را صرف مصرف گاز طبیعی می‌کنند. ایران که مصرف داخلی بالایی دارد سهم بسیار کمی در عرضه به بازار جهانی دارد و صادرات گاز طبیعی ایران از یک درصد کل صادرات جهان فراتر نمی‌رود.

اراده ایران برای تغییر این روند در سیاست‌های انرژی‌اش به وضوح دیده می‌شود. در واقع، ایران ۱۵ پروژه خط لوله را برای افزایش صادرات گاز طبیعی توسعه داده که اغلب مربوط به همسایگان ایران است. ایران ابتکارات ساخت خط لوله با ترکیه، هند، پاکستان، ارمنستان، عمان، کویت و امارات متحده عربی را دارد. این پروژه‌ها در ترکیه، عراق و ارمنستان اجرا شد. به عبارت دیگر، ایران فقط می‌تواند به این سه کشور گاز طبیعی بفروشد. ایران همچنین قصد دارد گاز طبیعی خود را به اروپا برساند. دو راه برای تحقق این امر در نظر گرفته شده است، اولی از طریق ترکیه و دومی از طریق ارمنستان، گرجستان و اوکراین.

به نظر می‌رسد که ایران باوجود رابطه تیره با اروپا در بلندمدت بازار گاز آن را برای خود خریدار بالقوه در نظر می‌گیرد که این امر ترکیه را به یکی از ااهداف مهم برای صادرات تبدیل می‌شود. البته، رقابتی بی‌صدا بین ایران و ترکیه برای تبدیل شدن به کشور هاب انرژی وجود دارد. به نظر می‌رسد ایرانی‌ها تمایل چندانی به تبدیل شدن ترکیه به یک هاب جذب انرژی ندارند. این یک باور رایج است که ایران آرزوی تبدیل شدن به کریدور جنوب به شمال در حوزه انرژی را دارد و به دو حوضه مهم انرژی مانند حوضه خزر و خلیج فارس نزدیک است. به همین دلیل برخی محافل در ایران فکر می‌کنند که ترکیه تلاش می‌کند تا این نقش را به دست آورد.