پیامدهای تحریم گازپروم؛ از نگرانی اروپا تا فرصت برای تهران

به گزارش انرژی پرس؛ کارشناسان غربی باور دارند که هرچند ترامپ از صلح سخن می گوید اما اگر روسیه با شروط آمریکا در مورد مناقشه اوکراین موافقت نکند، ترامپ احتمالا تحریم‌های مسکو را تشدید کند. در داخل ایالات متحده نیز ترامپ آزادی بیشتری دارد، زیرا هر دو مجلس کنگره توسط جمهوری خواهان کنترل می‌شوند.

در این راستا، اداره کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا (OFAC)، در ۲۱ نوامبر بسته جدیدی از محدودیت‌ها را علیه بخش مالی روسیه اعلام کرد. بیش از ۵۰ بانک در لیست سیاه شهروندان و سازمان‌هایی قرار گرفتند که تمامی اشخاص حقیقی و حقوقی ایالات متحده از تجارت با آن‌ها منع شده‌اند. اما مهمترین مورد در لیست جدید گازپروم‌بانک (به همراه شرکت‌های تابعه آن در هنگ کنگ، لوکزامبورگ، سوئیس، آفریقای جنوبی و قبرس) است.

در مارس ۲۰۲۲، و اندکی پس از حمله نیروهای مسلح روسیه به اوکراین، ولادیمیر پوتین دستور داد که خریداران گاز روسیه از کشورهای «غیر دوست» باید مواد خام را به روبل و از طریق گازپروم‌بانک پرداخت کنند. پس از اعمال تحریم‌های ایالات متحده علیه بورس مسکو، طرح پرداخت اندکی تعدیل شد، اما گازپروم‌بانک همچنان به عنوان سازمان مجاز مسئول پردازش پرداخت‌های گاز باقی ماند. بنابراین، این بانک نقش منحصر به فردی در اقتصاد تحریم شده روسیه به دست آورد و به مدت دو سال تنها نهاد اعتباری دولتی که قادر به انجام نقل و انتقالات ارزی در داخل و خارج از روسیه بود.

اکنون این پرسش مطرح می‌شود که تحریم گازپروم بانک می‌تواند خرید گاز روسیه از سوی کشورهای اتحادیه اروپایی را متوقف کند؟ کشورهای غربی از زمان آغاز جنگ تمام عیار در اوکراین سهم انرژی روسیه را در واردات خود به میزان قابل توجهی کاهش داده‌اند، اما توقف کامل آن می‌تواند به معنای شوک‌های جدید برای بازار و جهش شدید قیمت‌های هیدروکربن باشد. قیمت گاز طبیعی در اروپا در آستانه زمستان سرد در حال افزایش است؛ از ابتدای نوامبر، قیمت‌های آتی پایه ۲۰ درصد افزایش یافته و در روز دوشنبه، ۲۵ نوامبر تقریباً ۴ درصد افزایش یافت که کارشناسان انرژی به طور مستقیم تحریم‌های گازپروم بانک را در میان دلایل این پویایی شناسایی می‌کند.

البته مسکو اعلام کرده که راه حلی برای ادامه تجارت پیدا می‌کند. در این راستا، دیمیتری پسکوف، سخنگوی ولادیمیر پوتین مشخص نکرد که آیا مکانیسم موجود برای پرداخت گاز از طریق گازپرومبانک لغو خواهد شد یا خیر. کارشناسان انتظار دارند که اگر گازپروم بانک مجوز ادامه مبادلات انرژی دریافت نکند، این شرکت به دنبال بانک عامل دیگری در میان بانک‌های دارای مجوز OFAC برای پذیرش پرداخت خواهد بود و شاید، حتی شروع به توسعه تجارت در ارزهای جایگزین دلار و یورو خواهد کرد.

تشدید نگرانی اروپا

همانطور که اشاره شد دونالد ترامپ، رئیس جمهور جدید آمریکا در مسیر اجرای تحریم‌های جدید به ویژه بانک روسی گازپروم است. اتفاقی که اروپا را نگران کرده است، زیرا امنیت انرژی آن را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. به باور برخی از کارشناسان، موضوع تحریم بانک گازپروم به طور قابل توجهی گسترش خواهد یافت و احتمالا فشار اروپا برای ایالات متحده برای جلوگیری از آن نیز مطرح شود. باید توجه داشت که این اقدام ترامپ امنیت انرژی در اروپا را تهدید می‌کند که اکنون هیچ جایگزینی برای گاز روسیه ندارد.

پس از اینکه کشورهای اروپایی از پرداخت روبلی خودداری کردند یا نتوانستند، پوتین صادرات منابع خود را متوقف و بنابراین گاز روسیه از اتریش قطع شد، در نهایت قیمت گاز افزایش یافت و شرکت ضررهای زیادی را به دست آورد. در نتیجه، دادگاهی در اتریش علیه گازپروم شکایت کرد و هفته گذشته برنده شد. دادگاه تصمیم گرفت گازپروم را به مبلغ ۲۵۰ میلیون یورو به نفع شرکت اتریشی OMV جریمه کند تا گازپروم را تحت فشار قرار داد.

این نمونه‌ای از مشکلات اروپا از آغاز حمله روسیه به اوکراین بوده است. اروپا گاز روسیه را با قیمت بالاتر و نفت پالایش شده روسیه را از هند، چین و سایر کشورها خریداری می‌کند، بنابراین هیچ جایگزینی در این زمینه وجود ندارد. حتی گاز مایع آمریکا جایگزین گاز روسیه نخواهد شد.

حتی صرف نظر از اینکه چه کسی در کاخ سفید است، ترامپ یا هر کس دیگری، اجازه نخواهد داد روسیه در زمینه صادرات LNG گسترش یابد. برای نمونه، واشنگتن تحریم‌های پروژه «ال‌ان‌جی قطب شمال» واقع در شمال روسیه را تشدید کرده است. این تحریم‌ها به منظور جلوگیری از توسعه آن است. بطوریکه، براساس برخی ادعاها این پروژه متوقف شده و در حدود ۳ هفته گذشته هیچ فعالیتی نداشته است. ، بنابراین ایالات متحده اجازه نخواهد داد روسیه در زمینه گاز مایع چه ترامپ در قدرت باشد و چه هر شخص دیگری توسعه یابد. از همین روی، اتحادیه اروپا نمی‌تواند روی این گزینه هم حساب باز کند.

تاثیر بر ایران

اگر گازپروم تحریم شود به احتمال زیاد صادرات گاز روسیه به اروپا بیش از این نیز کاهش خواهد یافت. در حال حاضر، صادرات خط لوله روسیه به دو مقصد عمده یعنی اروپا و چین انجام می‌شود که در صورت حذف اروپا، مسکو گاز مازاد بیشتر خواهد داشت. در این صورت ایران میتواند براساس توافق گازی با مسکو از این فرصت استفاده و بحث ترانزیت گاز روسیه و هاب شدن ایران را مطرح کند که آن نیز در گرو دیپلماسی انرژی سطح بالاست.

در میان همسایگان ایران، کشورهای پاکستان، افغانستان، کویت، عراق و کمیث دورتر هند نیز به نوعی تشنه گاز هستند. برای نمونه اخیرا، ترکمنستان از توافق گازی با ایران عقب نشینی کرده است که این موضوع میتواند توافق ترکمنستان با عراق برای صادرات گاز از طریق ایران را تحت تاثیر قرار خواهد و این امر میتواند مسکو را جایگزین عشق آباد کند.

از سوی دیگر، انتظار می‌رود این مشارکت به رفع ناترازی احتمالی، کاهش فشار بر بخش صنعتی و غلبه به مسائل ساختاری مربوط به ذخایر و زیرساخت‌های قدیمی کمک کند. علاوه بر تامین نیازهای عرضه فوری، این قرارداد ۳۰ساله به ارزش ۱۰ تا ۱۲ میلیارد دلار نشان دهنده یک مزیت اقتصادی استراتژیک برای تهران است و برنامه‌هایی برای صادرات مجدد گاز به کشورهای همسایه مانند عراق، ترکیه و پاکستان دارد. با حمایت سرمایه‌گذاری روسیه در خط لوله زیر دریای خزر، این همکاری می‌تواند زیرساخت‌های انرژی ایران را بهبود و نقش این کشور را به عنوان یک قطب انرژی منطقه‌ای تقویت کند و علی‌رغم تحریم‌های جاری، مزایای اقتصادی قابل توجهی به همراه داشته باشد.

در مجموع، روسیه در حال حاضر حدود ۹۵ میلیارد متر مکعب مازاد گاز دارد که در جستجوی بازارهای صادراتی است و تحریم احتمالی تگازپروم از سوی ترامپ، فرصتی بی‌نظیر برای ایران ایجاد می‌کند تا به مرکزی برای صادرات این گاز تبدیل شود. صادرات گاز روسیه از ایران برای اکثر همسایگان تهران نیز یک فرصت است، زیرا آن‌ها از کمبود گاز رنج می‌برند که حدود ۲۵ میلیارد مترمکعب ظرفیت صادرات به ترکیه و همین میزان به عراق و ۱۰ میلیارد متر به پاکستان و همینطور عمان است.