تمدید قرارداد گازی ایران و ترکیه قوت گرفت

به گزارش اختصاصی انرژی پرس؛ قرارداد گازی ایران و ترکیه در سال ۲۰۲۶ به پایان می‌رسد و هر دو کشور ابراز تمایل کرده‌اند که این قرارداد را تمدید کنند. باید توجه داشت که ترکیه به شدت به گاز وارداتی وابسته است و اخیر میزان آن را از طریق خط لوله و LNG افزایش داده تا علاوه بر تامین نیاز خود، امکان صادرات به اروپا و تبدیل خود به هاب گازی را فراهم کند.

به نظر می‌رسد واردات LNG ترکیه در آینده افزایش یابد تا بتواند نیاز داخلی را برآورده و صادرات را توسعه دهد که در راستای جاه‌طلبی آنکارا برای تبدیل به هاب صادرات به اروپا است. برای نمونه، در نوامبر سال ۲۰۲۳، شرکت دولتی الجزایری سوناتراک و شرکت بوتاش ترکیه، قرارداد صادرات گاز مایع به آنکارا را به مدت ۳ سال دیگر تمدید کردند تا در سال ۲۰۲۷ به پایان برسد. بر این اساس، ترکیه همچنان سالانه ۴.۴ میلیارد متر مکعب گاز مایع الجزایر را وارد خواهد کرد. بر اساس داده‌های رسمی ترکیه در صدر بزرگترین واردکننده گاز مایع الجزایر در نیمه نخست سال جاری قرار گرفت. بطوریکه واردات آنکارا از الجزایر در شش ماهه اول سال ۲۰۲۴ (از ژانویه تا پایان ژوئن) بالغ بر ۲.۱۷ میلیون تن بوده است.

در این میان، تهران دومین تامین کننده گاز ترکیه پس از روسیه است. بر اساس اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان تنظیم مقررات انرژی در آنکارا، مقادیر صادرات گاز ایران به این کشور شمال مدیترانه تقریبا ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال است. از همین روی، گاز ایران برای مصرف داخلی یا حتی صادرات ترکیه از اهمیت راهبردی برخوردار است.

چشم‌انداز انرژی ترکیه

ترکیه با حدود ۸۵ میلیون نفر در کنار مصر و ایران یکی از پرجمعیت‌ترین کشورهای خاورمیانه است. علاوه بر این، بر خلاف بسیاری از کشورهای دیگر در خاورمیانه، اقتصاد ترکیه در چند سال گذشته به سرعت در حال رشد بوده است. این ترکیب جمعیت و رشد اقتصادی بر نیاز کشور به تامین انرژی پایدار و ایمن تاکید و عمیق‌تر می‌کند. چالش اصلی این است که منابع انرژی داخلی کشور برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد آن ناکافی است. این تقاضا با سرعت نگران کننده‌ای در حال افزایش است.

ترکیه دارای ذخایر ثابت شده نفت و گاز طبیعی ناچیزی است و بر این اساس، به شدت به منابع خارجی وابسته است. بیشتر واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی ترکیه از عراق، عربستان سعودی و روسیه انجام می‌شود. بیشتر نیاز گاز کشور از طریق واردات از روسیه، ایران، آذربایجان (بیشتر از طریق خطوط لوله) و قطر، الجزایر، نیجریه و نروژ (بیشتر به صورت گاز طبیعی مایع/ال ان جی) تامین می‌شود. ایران و ترکیه در سال ۱۹۹۶ قراردادی برای صادرات ۱۰ میلیارد متر مکعب در سال امضا کردند. پس از چندین تأخیر، خط لوله تبریز به آنکارا در سال ۲۰۰۲ تکمیل شد. از آن زمان، روابط گاز آنکارا و تهران با سه چالش عمده روبرو شده است: امنیت، تحریم و اختلاف نظر بر سر قیمت.

این خط لوله گهگاه به دلیل خرابکاری‌های حزب کارگران کردستان (پ ک ک) تعطیل می‌شود. با وجود این وقفه‌ها و با توجه به تقاضای فزاینده ترکیه برای گاز، آنکارا به دنبال سرمایه‌گذاری در بخش گاز طبیعی ایران بود. در اواخر دهه ۲۰۰۰، دو کشور به توافقی دست یافتند که بر اساس آن، شرکت ملی نفت ترکیه، Turkiye Petrolleri Anonim Ortakligi (TPAO) در توسعه میدان پارس جنوبی ایران سرمایه‌گذاری خواهد کرد و هدف افزایش تولید و صادرات گاز بود. این توافق به دلیل تحریم‌های آمریکا و بین‌المللی که بر سر مناقشه هسته‌ای علیه تهران وضع شده بود، هرگز اجرایی نشد. همچنین، ترکیه گاها ادعا می‌کنند که گاز ایران گران‌تر از گاز سایر منابع است. در سال ۲۰۱۲، آنکارا تهران را با این استدلال که ایران هزینه گاز طبیعی خود را بیش از حد دریافت می‌کند، به دادگاه بین المللی داوری برد.

چشم‌انداز انرژی ایران

برخلاف ترکیه، ایران دارای بزرگترین ذخایر نفت و گاز طبیعی در جهان است. این کشور دارای بزرگترین ذخایر گاز اثبات شده (حدود ۱۸.۲ درصد از کل جهان) و ۹.۳ درصد از ذخایر اثبات شده نفت است. ایران علاوه بر موقعیت استراتژیک خود در خلیج فارس، در تقاطع بسیاری از کریدورهای ترانزیت انرژی فعلی و برنامه ریزی شده قرار دارد.

علیرغم این مزیت‌های زمین‌شناسی و جغرافیایی، تولید کنونی نفت و گاز ایران و نقش آن در بازارهای انرژی منطقه‌ای و جهانی منعکس کننده ذخایر عظیم هیدروکربنی آن نیست و حتی احتمالا به واردکننده خالص گاز طبیعی تبدیل شود. تحریم‌های اقتصادی بر سر برنامه هسته‌ای تهران یکی از دلایل اصلی توسعه کند ذخایر نفت و گاز است.

در این میان، بخش گاز طبیعی ایران تحت تأثیر تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته و تغییرات اساسی را در سال‌های اخیر تجربه کرده است. ایران با وجود ذخایر عظیم، بازیگر اصلی در تجارت جهانی گاز نیست. صادرات گاز به ترکیه، عراق و ارمنستان صورت می‌گیرد. علاوه بر این، پایانه‌هایی برای صادرات LNG ندارد. برنامه ریزی برای ساخت چنین پایانه‌هایی به دلیل کمبود تخصص فنی و بودجه لازم به دلیل تحریم‌های بین المللی کند شده است.

طی دو دهه اخیر تولید گاز ایران به شت افزایش یافته و براساس برخی داده‌ها، ایران را به یکی تولیدکنندگان بزرگ گاز تبدیل کرده است و بیشتر این تولیدات از میدان پارس جنوبی انجام می‌شود. البته این افزایش تولید با افزایش قابل توجه مصرف همراه است. در چند دهه اخیر ایران به دنبال کاهش مصرف نفت داخلی و افزایش سهم گاز طبیعی در ترکیب انرژی خود بوده و گاز به طور گسترده در بخش مسکونی و در تزریق میادین نفتی استفاده می‌شود.

همکاری‌های نوظهور انرژی بین ایران و ترکیه احتمالاً به استراتژی تهران برای استفاده کامل از ذخایر نفت و گاز طبیعی خود کمک می‌کند. همچنین منابع انرژی مورد نیاز آنکارا را برای حفظ رشد اقتصادی چشمگیر خود فراهم می‌کند. علاوه بر این، مشارکت انرژی تهران-آنکارا با تنوع بخشیدن به تامین کنندگان نفت و گاز، به دنبال امنیت انرژی اروپا خواهد بود. در نهایت، ادغام مجدد ایران در سیستم‌های منطقه‌ای و جهانی تنش‌ها را کاهش و شانس حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات منطقه‌ای و بین‌المللی را افزایش می‌دهد.

افزایش توان صادراتی ایران

همانطور که ملاحظه می‌شود، شاید شرایط برای تمدید قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه به دلیل مصرف بالا و نبود سرمایه‌گذاری لازم با چالش‌هایی مواجه شود. اما دو قرارداد گازی ایران و روسیه و نیز ایران و ترکمنستان میتواند تا حدودی این موانع را برطرف کند به شرطی که تهران از گاز وارداتی برای مصارف خود بهره نگیرد و آن را در خدمت صادرات مجدد و تقویت نقش هاب خود کند. در همین راستا، جواد اوجی، وزیر نفت پیشین، در اینباره گفته است که طبق توافق با روسیه، روزانه (تا سقف) ۳۰۰ میلیون مترمکعب گاز از این کشور وارد خواهد شد و یک گام به سمت قطب گازی منطقه برمی‌داریم. بر اساس این قرارداد ۳۰ ساله، مازاد گاز وارداتی به کشورمان، به سایر کشورهای منطقه صادر می‌شود. » بر همین اساس ایران میتواند از این میزان گاز برای صادرات به ترکیه استفاده کند.

همچنین، اخیرا دولت چهاردهم اسناد واردات سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب از ترکمنستان را امضاء کرده است که این امر نیز میتواند در توان و ظرفیت ایران برای تمدید قرارداد گازی با ترکیه کمک کند. در سالهای اخیر، ترکیه تلاش زیادی کرد تا بخشی از گاز ترکمنستان را از طریق پروژه «ترانس خزر» و از طریق دریای خزر و جمهوری آذربایجان برای صادرات به اروپا را دریافت کند که این امر نیز باوجود حمایت غرب، با چالش‌های جدی مواجه شده است. اما ایران به دلیل داشتن زیرساخت و خطوط لوله آماده با ترکمنستان می‌تواند در این امر کمک کند.

همانطور که ملاحظه می‌شود، در دو سال باقی مانده به پایان قرارداد گازی ایران و ترکیه، به احتمال زیاد تمدید خواهد شد. باید توجه داشت که این امر منافع راهبردی بالایی برای هر دو کشور دارد؛ ترکیه میتواند از این گاز برای صادرات مجدد استفاده کند و ایران نیز بازار بزرگی مانند ترکیه را حفظ خواهد کرد که مزایای بساری برای ایران دارد. البته، این امر در شرایطی است که مصرف بالا موجب تزریق گاز وارداتی به این بخش نشود.