رمزگشایی از صادرات نفت ایران؛ آیا تحریم‌ها شل شده است؟

به گزارش اختصاصی انرژی پرس؛ به باور کارشناسان داخلی و خارجی، یکی از دستاوردهای دولت شهید ابراهیم رئیسی افزایش تولید و صادرات نفت ایران در دوره نزدیک به سه سال دولت سیزدهم است. بطوریکه، شبکه خبری الجزیره قطر در تازه‌ترین گزارش خود به بهانه شهادت سیدابراهیم رئیسی و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه شهید، و همراهان، درباره دستاوردهای جمهوری اسلامی ایران در دوره رئیس‌جمهوری «شهید جمهور» به احیای تولید و صادرات نفت خام و احیای جایگاه این کشور در بازارهای جهانی اشاره کرد.

اخیرا نیز جواد اوجی، وزیر نفت ایران خبر از افزایش صادرات داد و گفت:‌« مجلس سنای امریکا اخیرا اعتراف کرده که با وجود اعمال ۶۰۰ تحریم ضد صادرات نفت ایران اما صادرات این محصول از ۳۰۰ هزار بشکه به بیش از ۲ میلیون بشکه رسیده است.»

تولید نفت ایران  (۲۰۲۱-۲۰۲۳)

تولید نفت ایران در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی که سه سال یا اندکی کمتر ادامه داشت، پیش از اعلام شهادت وی در سانحه هلیکوپتر، شاهد رشد سریعی بود. داده‌ها حاکی از آن است که تولید نفت ایران شاهد کاهش تدریجی قابل توجهی از ۳.۷۲۵ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۰۹ به ۲.۳۵۶ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ بوده است. البته، یک استثنا در این مورد، سال شیوع کرونا (۲۰۲۰) بود که در آن تولید نفت خام ایران به دلیل شرایط قرنطینه و کاهش تقاضا و صادرات به ۱.۹۹۱ میلیون بشکه در روز کاهش یافت.

همچنین، تولید نفت ایران در سال اول ریاست جمهوری سید ابراهیم رئیسی (۲۰۲۱) با ۲۰ درصد افزایش به ۲ میلیون و ۳۹۲ هزار بشکه رسید در حالیکه این رقم در سال ۲۰۲۰ حدود ۱.۹۹۱ میلیون بشکه در روز بود. همچنین، تولید سال ۲۰۲۱ در مقایسه با تولید سال ۲۰۱۹ (۲.۳۵۶ میلیون بشکه در روز) تنها ۱.۵ درصد افزایش یافت. در واقع، افزایش تولید نفت ایران در دو سال پس از رئیس جمهور ادامه یافت و با ۶.۷ درصد افزایش سالانه به ۲.۵۵۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ رسید. این رقم در سال گذشته (۲۰۲۳) افزایش ۱۱.۸ درصد یا معادل ۳۰۱ هزار بشکه در روز داشته است و بر اساس داده‌های سالانه منتشر شده توسط اوپک، مجموع آن را به ۲.۸۵۹ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ رساند.

تولید ایران در سال ۲۰۲۴

داده‌های سال ۲۰۲۴ حاکی از افزایش متوسط ​​تولید ایران طی ۴ ماهه به ۳.۱۸۴ میلیون بشکه در روز است که افزایش ۲۳ درصد یا معادل ۶۰۳ هزار بشکه در روز نسبت به میانگین ماه‌های مقایسه‌ای ۲۰۲۳ (۲.۵۸۲ میلیون بشکه در روز) را ثبت کرده است. تولید نفت ایران در ژانویه ۲۰۲۴ با ۲۳.۷ درصد افزایش به ۳.۱۶۱ میلیون بشکه در روز رسید که این رقم در مدت مشابه سال ۲۰۲۳ حدود ۲.۵۵۴ میلیون بشکه در روز بود.

همچنین، میزان تولید نفت ایران در فوریه ۲۰۲۴، ۳.۱۶۱ میلیون بشکه در روز است، در حالیکه این میزان در در مدت مشابه سال ۲۰۲۳ حدود ۲.۵۷۴ میلیون بشکه در روز بود. تولید نفت خام ایران نیز در ماه مارس با رشد ۲۴ درصدی به ۳ میلیون و ۱۹۸ هزار بشکه در روز رسید که این رقم در مدت مشابه سال ۲۰۲۳ حدود ۲ میلیون و ۶۲۵ هزار بشکه در روز بود. افزایش تولید نفت ایران تا آوریل ۲۰۲۵ (آخرین ماه قبل از شهادت رئیس جمهور) به میزان ۲۲.۳ درصد یا معادل ۵۸۷ هزار بشکه در روز ادامه یافت و در مجموع به ۳.۲۱۲ میلیون بشکه در روز رسید.

براساس داده‌های اوپک، تولید نفت ایران در دوره ریاست‌جمهوری رئیسی و درحالی‌که تحریم‌های غرب علیه نفت ایران همچنان ادامه داشت، در بازه زمانی اوت ۲۰۲۱ تا آوریل ۲۰۲۴ افزایش ۶۰ درصدی را تجربه کرده است.

صادرات نفت ایران

جهش تولید نفت ایران در میانگین صادرات نیز منعکس شده است. براساس داده‌های واحد تحقیقات موسسه «کپلر» طی چهار ماهه اول سال ۲۰۲۴ به ۱.۵۳۷ میلیون بشکه در روز رسید و نسبت به میانگین ۱.۱۰۶ میلیون بشکه در روز در مدت مشابه سال ۲۰۲۳ افزایش ۳۹ درصد داشت.

در ژانویه ۲۰۲۴ میزان صادرات نفت خام ایران به ۱.۳۴ میلیون بشکه در روز رسید، در حالیکه این رقم در مدت مشابه سال ۲۰۲۳ حدود ۱.۰۵ میلیون بشکه در روز بود. همچنین، صادرات در ماه فوریه ۱۲ درصد افزایش یافت و به ۱.۵۴ میلیون بشکه در روز رسید که در مقایسه با حدود ۱.۳۸ میلیون بشکه در روز در مدت مشابه در سال ۲۰۲۳ افزایش را ثبت می‌کند.

صادرات در ماه مارس ۹۴.۵ درصد افزایش یافت و به ۱.۶۷ میلیون بشکه در روز رسید، در حالی که در ماه مشابه سال ۲۰۲۳ حدود ۰.۸۶ میلیون بشکه در روز بود. در مجموع، صادرات نفت ایران تا آوریل ۲۰۲۴ به رشد ۴۰ درصدی ادامه داد و به ۱.۵۷ میلیون بشکه در روز رسید، در حالی که در مدت مشابه در سال ۲۰۲۳ حدود ۱.۱۲ میلیون بشکه در روز بود.

جهش صادرات ایران در سال ۲۰۲۴ با وجود تشدید تحریم‌های غرب علیه تهران به دلیل برنامه هسته‌ای و حمایت از محور مقاومت، انجام می‌شود. علیرغم تحریم‌های غرب و اثرات آن، ایران قصد دارد تولید نفت خود را تا سال ۲۰۲۸ به ۵.۷ میلیون بشکه در روز افزایش دهد.

ایران در بین ۱۰ کشور اول تولید نفت جهان قرار دارد و پس از ونزوئلا و عربستان سعودی در میان کشورهای عضو اوپک دارای بیشترین ذخایر نفتی با سهم ۱۳ درصدی است. بر اساس داده‌های اوپک و اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده، ۲۴ درصد از ذخایر نفت خاورمیانه و ۱۲ درصد کل ذخایر نفت جهان برای ایران است.

دلایل شل شدن تحریم‌ها

براساس داده‌های رسمی داخلی، بعد از خروج آمریکا از برجام و اتمام معافیت تحریمی، میانگین فروش نفت ایران تا انتهای دولت روحانی ۴۴۶ هزار بشکه در روز بوده است. در دوره اجرای برجام ایران روزانه ۲ میلیون ۳۷۰ هزار بشکه نفت فروخت. همچنین، دولت روحانی در یک سال پایانی روزانه ۵۸۷ هزار بشکه نفت فروخته است. در این میان، باوجود تلاش غیرقابل انکار دولت سیزدهم، تحولات ژئوپلیتیکی در کاهش فشار تحریم‌های نفتی ایران در دولت بایدن نیز داشته است. بطوریکه موجب اعتراض بسیاری از نمایندگان جمهورخواه کنگره نیز شد.

به باور کارشناسان، جو بایدن با امتیاز دادن به ایران در بحث صادرات نفت، سعی کرده تا تهران را بر سر میز مذاکره نگه دارد و به باور مخالفان او، این امر باعث شد تا بایدن تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را نادیده بگیرد.

حتی زمانی که روسیه در ۲۴ فوریه ۲۰۲۲ به اوکراین حمله و اتحادیه اروپا تحریم‌هایی را علیه نفت روسیه اعمال کرد، بایدن از طریق یکی از کشورهای حاشیه خلیج فارس پیامی به تهران فرستاد و چراغ سبز نشان داد که اگر نفت ایران به بنادر اروپایی برسد، تحریم‌ها را نادیده می‌گیرد. با این وجود، تهران در نهایت با مشکل تحریم‌ها مواجه بود و شاید تمایلی به این پیشنهاد هم نداشت، زیرا اروپا باید پول نفت ایران را پرداخت کنند و نمی‌توانند مستقیماً این کار را به دلیل مشکل تحریم‌ها انجام دهند. از همین روی، ایران تصمیم گرفت تا صادرات نفت به چین را افزایش دهد تا درآمدهای مستقیم به دست آورند.

بنابراین باز نگه داشتن پنجره مذاکره بین ایران، شاید مهمترین دلیل برای کاهش فشارهای تحریمی باشد. البته نگرانی بایدن از افزایش قیمت سوخت و بنزین به عنوان مولفه تاثیرگذار در افکار عمومی رای دهندگان، نیز در این مقوله تاثیرگذار بوده است. زیرا سال جاری انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده برگزار و او با رقیبی مانند ترامپ رقابت خواهد کرد.

تحلیلگران باور دارند واشنگتن تمایلی به اجرای دقیق رژیم تحریم‌های «فشار حداکثری» اعمال شده توسط دونالد ترامپ در سال ۲۰۱۸ ندارد و به بی‌میلی دولت جو بایدن در این امر و در راستای مهار تاثیرات تورمی بر عرضه جهانی نفت در سال انتخابات آمریکا اشاره می‌کنند. در واقع، اگرچه نفت ایران به مخازن سوخت خودروها در ایالات متحده راه پیدا نمی‌کند، اما حضور آن در بازار جهانی به محدود کردن افزایش قیمت کمک می‌کند.

از همین روی، محاسبات برای رئیس جمهور جو بایدن در آستانه انتخابات که در آن معیشت مردم عنصر تعیین کننده‌ای است، پیچیده‌تر می‌شود. براساس تجربه انتخابات گذشته، ارتباط نزدیکی بین آرای روسای جمهور آمریکا و قیمت بنزین وجود دارد، هرچند که توانایی آنها برای کنترل بازار نفت در کوتاه مدت محدود است. باید توجه قیمت بنزین در بازار آمریکا امسال حدود ۱۸ درصد افزایش یافته و داده‌های اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده نشان می‌دهد که ذخایر بنزین کاهش یافته است.

با توجه به سهم انرژی در نرخ تورم ایالات متحده، جو بایدن در اعمال فشار حداکثری بر تهران بدون تردید دست به عصا است. منحنی تورم در بازار ایالات متحده همچنان در حال افزایش بوده و شاخص قیمت مخارج مصرف شخصی، بدون احتساب انرژی و مواد غذایی، پس از افزایش دو درصدی در سه ماهه آخر سال گذشته، در سه ماهه اول سال جاری ۳.۷ درصد افزایش یافت.

البته اخیرا، واشنگتن و اتحادیه اروپا به دنبال اعمال تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی هستند، تا فشار خود بر تهران در بحث جنگ غزه را افزایش دهد. جانت یلن، وزیر خزانه داری آمریکا اعتراف کرد که ایران «به وضوح» به صادرات نفت خود ادامه می‌دهد و «کارهای بیشتری باید انجام شود» تا این تجارت محدود شود.

حتی برخی از کارشناسان بازار اقدام اخیر کنگره برای اعمال فشار بر موسسات چینی خریدار نفت ایران را تنها روی کاغذ دانسته و هرگونه رویکردی که باعث افزایش قیمت جهانی نفت می‌شود را در شرایط کنونی دور از انتظار می‌دانند. البته باید توجه داشت که  هم اکنون چین بیشترین نفت خام صادراتی ایران را خریداری می‌کند و اکثر خریداران در واقع بزرگترین واردکننده نفت خام جهان، پالایشگاه‌های مستقل در استان شاندونگ هستند که با سیستم مالی آمریکا مرتبط نیستند. بنابراین، ایالات متحده هیچ وسیله‌ای برای اعمال تحریم‌ها علیه پالایشگاه‌های مستقل چین به دلیل خرید نفت خام ایران ندارد.