ایران کجای نقشه گازی ترکمن‌ها است؟

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، در ۶ دسامبر ۲۰۲۳، کمیسیون بین دولتی ترکمنستان-ترکیه در زمینه همکاری اقتصادی جلسه‌ای در عشق آباد برگزار کرد. شرکت کنندگان توجه خود را بر چشم‌انداز عرضه گاز ترکمنستان به ترکیه از طریق ایران متمرکز کردند. پیش از این رویداد، ترکمنستان قصد خود را برای توسعه صادرات گاز به غرب در جریان اجلاس سران سازمان کشورهای ترک اعلام کرده بود که توسط رئیس جمهور ترکمنستان اعلام شد. ترکیه خود بازار مهمی است، اما ترکمنستان نه تنها به تامین گاز به این کشور، بلکه همچنین به دنبال گسترش صادرات گاز به بازار اروپا، با استفاده از خطوط لوله توسعه یافته و زیرساخت‌های بندری خود است. در حال حاضر، این امر بخش عمده‌ای از سیاست خارجی جمهوری ترکمسنتان است.

جایگاه گاز برای عشق آباد

این کشور عملا مسیرهای صادراتی فعلی خود را با تمام ظرفیت دارد و حجم عرضه گاز به سایر کشورها در سطح سال ۲۰۱۱ یعنی ۳۵ میلیارد متر مکعب در سال باقی مانده و گسترش زیرساخت در طول مسیرهای موجود چالشی مهم برای جمهوری است. در حال حاضر، این کشور بزرگترین تامین کننده گاز به چین است که بیش از ۹۷ درصد از صادرات گاز ترکمنستان را به خود اختصاص می‌دهد. موافقت چین با خط لوله چهارم (خط D) خط لوله گاز آسیای مرکزی-چین برای عشق آباد نیز دلگرم کننده است. با این حال، ممکن است سال‌ها طول بکشد تا آن عملیاتی شود. در این مدت، سایر جمهوری‌های آسیای مرکزی و مشارکت روسیه در «اتحادیه گاز» ممکن است سهم گاز ترکمنستان در خط لوله جدید را کاهش دهد. روسیه از سال ۲۰۲۳ در بازار آسیای مرکزی فعال بوده است. این امر منجر به از دست رفتن مواضع گاز ترکمنستان در منطقه شده است. البته قرارداد با ایران و ترکمنستان که در اواسط سال ۲۰۲۳ منعقد شد را می‌توان توافق موفقیت آمیزی در جهت جنوب تلقی کرد. البته ذکر این نکته ضروری است که گاز ترکمنستان فقط مورد نیاز استان‌های شمالی ایران است. البته، ایران همچنان یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز در جهان است. چشم انداز عرضه گاز ترکمنستان به پاکستان از طریق افغانستان نیز منوط به ارتقای قرارداد گاز پاکستان و روسیه و خط لوله گاز «پاکستان استریم» است. یافتن خریداران جدید برای منبع اصلی درآمد کشور، به تلاش برای ورود به بازار اروپا در سال‌های آینده محدود می‌شود. ترکمنستان به شدت به صادرات گاز متکی است که بیش از ۸۰ درصد درآمدهای بودجه آن را تشکیل می‌دهد. بنابراین، توسعه و رفاه اقتصادی کشور با موفقیت این تلاش‌ها پیوند تنگاتنگی دارد.

اهمیت بازار ایران

ترکمنستان برای تسهیل ترانزیت گاز ترکمنستان از طریق ایران به موضوعات مهمی در روابط خود با جمهوری اسلامی ایران پرداخت. در جریان نشست ۱۷ تا ۱۸ نوامبر کمیسیون بین دولتی ترکمنستان و ایران در زمینه همکاری‌های اقتصادی و مجمع تجاری ترکمنستان و ایران، طرفین در مورد بدهی ایران به ترکمنستان برای تامین گاز گفتگو کردند. در جریان این مذاکرات، طرفین تمایل متقابل خود را برای افزایش عرضه گاز طبیعی به ایران اعلام کردند. موضوع بدهی ۱.۸ میلیارد دلاری پیشنهاد شده بود که با توافق دوجانبه حل شود. در این دیدار نمایندگان ترکمنستان نسبت به تامین تجهیزات زیرساخت های نفت و گاز برای افزایش صادرات ابراز علاقه کردند. ترکمنستان تلاش های خود را برای ساماندهی مسیرهای صادراتی در منطقه خزر تشدید کرده است. در ۲۸ نوامبر، نمایندگان بلندپایه ترکمنستان و آذربایجان در مورد چشم انداز توسعه ارتباطات گفتگو کردند. وزیر امور خارجه روسیه در پنجم دسامبر در نشست وزرای خارجه کشورهای ساحلی دریای خزر در مسکو شرکت کرد. وی بر تسریع در ساخت خط لوله ترانس خزر که ترکمنستان و آذربایجان را به یکدیگر متصل میکند برای دستیابی به اهداف ذکر شده تاکید کرد. بر اساس شرایط کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر که در سال ۲۰۱۸ به امضا رسید، چنین ساخت و سازهایی بدون رضایت همه پنج کشور ساحلی غیرممکن است.

رقابت سخت بر سر اروپا

ترکمنستان دلایل زیادی برای تسریع در اجرای طرح‌های خود برای گازرسانی به کشورهای اتحادیه اروپا دارد. با کاهش عرضه روسیه در سال‌های اخیر، این کشور عجله دارد تا از کمبود گاز در اروپا استفاده کند. رهبری ترکمنستان از یک «مهلت» مشخص آگاه است. این کشور باید تمام هزینه‌های حمل و نقل و زیرساخت‌های خود را بپردازد و تا حد امکان گاز خود را به یکی از بزرگترین بازارهای جهان بفروشد. این مهلت بر اساس دو تاریخ مشخص است. برای اولین بار، اتحادیه اروپا هدفی را برای حذف کامل سوخت‌های فسیلی تا سال ۲۰۵۰ تعیین کرده است. با این حال، این هدف با افزایش واردات گاز از ترکمنستان ناسازگار است. در همین حال، تعدادی از کشورها، از جمله کشورهای عضو اتحادیه اروپا، در جریان کنفرانس تغییرات آب و هوایی ۲۸ COP در دبی در دسامبر ۲۰۲۳، به توافق کاهش انتشار متان در جو پیوستند. باید توجه داشت که برخی از انتشارات خطرناک برای محیط زیست ناشی از تولید گاز طبیعی است. ترکمنستان به ازای هر سال تاخیر در این وضعیت سود قابل توجهی از دست می‌دهد. این کشور مقدار قابل توجهی را در برنامه‌ای برای کاهش انتشار گاز متان از بزرگترین میادین خود سرمایه‌گذاری کرده است. این امر در راستای همسویی با استانداردهای زیست محیطی موجود اتحادیه اروپا است. این کشور همچنین به تعهد برایی کاهش متان ملحق شده و نیاز به تبعیت از آن برای رقابت برای بازار اروپا را تشخیص داده است. با این حال، نشت متان همچنان ادامه دارد. پرداختن به این موضوع موضوع گفتگوی سردار بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان و جان کری فرستاده ویژه ریاست جمهوری آمریکا در امور آب و هوا در ۲۷ نوامبر سال گذشته بود. ایالات متحده مصمم است جایگزینی برای تامین گاز روسیه برای اروپا بیابد و در عین حال جاه طلبی‌های زیست محیطی اروپا را نیز در نظر بگیرد. ایالات متحده در حال حاضر بیشترین کمک را برای کاهش نشت متان به ترکمنستان می‌کند. بنابراین، تلاش‌های آگاهانه، منظم و مستمر ترکمنستان در ماه‌های اخیر برای رقابت در بازاری جدید در مقیاس بی‌سابقه آشکار شده است. چشم انداز این تلاش‌ها تاکنون روشن نبود. همچنین نزدیکی جغرافیایی صادرکنندگان عمده گاز مانند الجزایر، لیبی و مصر که قادر به عرضه گاز با قیمت کمتر و مقادیر بسیار بیشتر هستند، برای اروپا ارزشمند است. سهم ایالات متحده در تامین گاز اروپا به طور قابل توجهی افزایش یافته که نشان دهنده مزایای نسبی حمایت‌های تکنولوژیکی این کشور از ترکمنستان است، اما نه منافع مطلق.

رقابت با تهران در بازار ترکیه

با توجه به فراهم بودن شرایط برای انتقال گاز طبیعی از ترکمنستان به ترکیه، چنین اظهارنظری به معنای آغاز فوری صادرات گاز ترکمنستان به ترکیه نیست. ترکیه بازار هدف ۳ کشور روسیه، ایران و آذربایجان است و ورود به بازار گاز طبیعی ترکیه راه را برای دسترسی به بازار گاز طبیعی اروپا هموار می کند. با توجه به اینکه ترکمنستان دارای چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان است، کشورهای منطقه در صورت رفع تمامی ریسک‌های ژئوپلیتیکی انتقال گاز ترکمنستان به ترکیه، رقیب جدیدی در بازار گاز طبیعی ترکیه را نمی پسندند. برای احداث خط لوله از کف دریای خزر، گاز طبیعی ترکمنستان در میان مدت به ترکیه می‌رود و این موضوع سهم گاز طبیعی ایران در ترکیه را تهدید می‌کند. در سال ۲۰۲۰ تاسیس شرکت مرتبط با منابع انرژی در دریای خزر نشان داد که برنامه‌ای جدی برای انتقال گاز ترکمنستان به اروپا و ترکیه تدارک دیده شده است. این شرکت آمریکایی که توسط آلن ماستارد، سفیر سابق آمریکا در ترکمنستان تأسیس شده است، قصد دارد خط لوله ترانس خزر را برای احیای انتقال گاز از ترکمنستان به آذربایجان و سپس به اروپا بسازد. همچنین با توجه به روابط خوب ترکمنستان و آذربایجان، امکان استفاده از خط لوله گاز ترانس آناتولی (TANAP) برای انتقال گاز از ترکمنستان به ترکیه وجود دارد. البته باید ظرفیت این خط لوله که می‌تواند به گاز طبیعی ترکمنستان اختصاص یابد مشخص شود.

در مجموع، ترکمنستان با وجود ذخایر گاز فراوان خود به دنبال بازارهای بزرگی است که فعلا می‌توان به ایران، ترکیه، عراق و اروپا اشاره کرد که به نظر می‌رسد در تمام این موارد همکاری با ایران و جلب منافع آن در اولویت ترکمن‌ها باشد.