کاتالیست ایرانی از توهم خودکفایی تا واقعیت +فیلم

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، در عصر حاضر که سرعت و بهره‌وری به فاکتورهای تعیین‌کننده در صنعت تبدیل شده‌اند، نقش مواد تسریع‌کننده واکنش‌های شیمیایی بیش از هر زمان دیگری حیاتی شده است. کاتالیست (یا کاتالیزور) به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مواد در فرآیندهای صنعتی، با افزایش سرعت واکنش‌های شیمیایی، تحولی اساسی در صنایع ایجاد کرده است. این ماده به ویژه در صنایع استراتژیک مانند پتروشیمی و پالایشگاه‌ها کاربرد گسترده‌ای دارد. کاتالیست‌ها، نه تنها راندمان تولید را افزایش می‌دهند، بلکه در مصرف انرژی و منابع نیز صرفه‌جویی قابل توجهی ایجاد می‌کنند.

ایران با داشتن ذخایر نفت و گاز که به ایجاد پالایشگاه‌ها و تولید صنایع پتروشیمی منجر شده است، نیاز اساسی ای به بومی سازی کاتالیست‌ها برای چرخه تولید خود دارد اما اینکه موفق به خودکفایی و بومی‌سازی این ماده مهم شده است هنوز مشخص نیست. در سال‌های اخیر مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی از بومی‌سازی ۹۷ درصد کاتالیست‌های مورد نیاز کشور خبر داده بود اما طبق آمار گمرک ایران، در سال ۱۴۰۲ حدود ۳۹ میلیون دلار کاتالیست وارد کشور شده است که ۳۰ تا ۴۰ درصد از نیاز داخلی را تأمین می‌کند. این رقم در سال‌های گذشته نیز بالا بوده؛ به‌طوری‌که در سال ۱۴۰۱ معادل ۴۰ میلیون دلار و در سال ۱۴۰۰ حدود ۵۳ میلیون دلار واردات کاتالیست ثبت شده است. این آمار نشان می‌دهد که ایران همچنان وابستگی قابل‌توجهی به واردات کاتالیست دارد.

از طرفی برخی پتروشیمی‌ها از مصرف کاتالیست‌های ایرانی ناراضی هستند، طبق اظهارات آنها، این کاتالیست‌ها نه تنها عمر کافی ندارند بلکه باعث کاهش تولید می‌شوند، این درحالیست که کاتالیست‌های وارداتی در مقایسه با کاتالیست‌های ایرانی، عمر بیشتری دارند و واکنش شیمیایی را به خوبی سرعت می‌بخشند.

۹۷ درصد بومی‌سازی کاتالیست‌ها؟ هنوز برای چنین ادعایی زود است

مجید علی محمدی، کارشناس حوزه پتروشیمی، در گفت‌وگو با انرژی‌پرس درباره بومی‌سازی کاتالیست‌ در داخل کشور گفت: ادعای بومی‌سازی کامل نیازمند بررسی در بلندمدت است. نمی‌توان با اطمینان گفت که ۹۸ درصد بومی‌سازی محقق شده، زیرا عملکرد این کاتالیست‌ها در رآکتورها و تأثیرشان بر فرآیندهای شیمیایی، از جمله مسائلی مانند افت فشار، در گذر زمان مشخص می‌شود. ممکن است پس از سال‌ها استفاده، کارایی خود را از دست بدهند و مجبور به جایگزینی با نمونه‌های خارجی شویم.

چالش کاتالیست‌های داخلی در صنعت پتروشیمی: افت فشار و بازگشت به نمونه‌های جایگزین

مدیرعامل پتروشیمی امیر کبیر در ادامه گفت: در سال‌های گذشته، به‌دلیل تحریم‌ها، امکان استفاده از کاتالیست‌های تاپکو وجود نداشت و از محصولات داخلی شرکت‌های سبلان و پژوهش فناوری پتروشیمی استفاده شد. اما این کاتالیست‌ها باعث افت فشار غیراستاندارد در رآکتورها شدند و نتایج مطلوبی نداشتند، درنتیجه مجبور به تعویض آن‌ها با نمونه‌های دیگر مانند کاتالیست‌های شرکت نفت و گاز سرو شدیم.

او در پایان تایید کرد: کارایی کاتالیست‌ها پس از چند سال استفاده مشخص می‌شود؛ ازجمله میزان سایش، خورندگی و تأثیر آن‌ها بر افت فشار. بنابراین، نمی‌توان به‌صورت کلی گفت که کاتالیست‌های ایرانی بهتر هستند یا خارجی. در برخی موارد، نمونه‌های داخلی عملکرد بهتری دارند، اما نتیجه‌دهی کاتالیست‌ها در هر بخش متفاوت است و به عوامل متعددی بستگی دارد.

با این وجود رشد قابل توجه تولید کاتالیست با وجود چالش‌هایی از جمله تحریم، رقابت با شرکت‌های خارجی، عدم اعتماد برخی از مجتمع‌های صنعتی به کاتالیست‌های داخلی و وابستگی به فلزات گران‌بها غیرقابل انکار است. از نمونه‌های کسب موفقیت ایران در این صنعت، دستیابی به کاتالیست پالادیوم بر پایه کربن به عنوان یکی از پیچیده‌ترین کاتالیست‌های صنعت پتروشیمی است که انحصار ساخت آن تنها در اختیار چند شرکت خاص اروپایی، آسیایی و آمریکایی بود.

مهم‌ترین شرکت‌های تولید کننده کاتالیست در ایران

شرکت دانش بنیان توسعه صنایع نفت و گاز سرو

شرکت دانش‌بنیان توسعه صنایع نفت و گاز سرو (نفت و گاز سرو) که در سال ۱۳۸۳ با همکاری بخش خصوصی و سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) تأسیس شد، از پیشگامان تولید کاتالیست‌های صنایع نفت، گاز، پتروشیمی و فولاد در کشور محسوب می‌شود. این شرکت با دستیابی به فناوری تولید انواع کاتالیست‌های مورد نیاز در فرآیندهای تولید متانول، آمونیاک، اوره، گاز اتیلن و هیدروژن، همچنین طراحی و اجرای واحدهای GTL (تولید نفت مصنوعی)، نقش مهمی در توسعه صنایع پایین‌دستی ایفا کرده است. از دیگر دستاوردهای این شرکت می‌توان به تولید کاتالیست‌های تخصصی مورد استفاده در فناوری‌های PERED و MIDERX صنعت فولاد اشاره کرد که گامی مهم در راستای خودکفایی صنعتی کشور به شمار می‌رود.

گسترش کاتالیست ایرانیان

شرکت گسترش کاتالیست ایرانیان از سال ۱۳۹۰ آغاز به فعالیت کرده است و با تولید سالانه ۲۵۰۰ تن، در زمینه‌های تولید و فروش کاتالیست به عنوان واحد نمونه جزو شرکت های فناور و دانش بنیان از طرف حوزه اصلی پتروشیمی انتخاب شده است. این شرکت تولید کننده انواع کاتالیست صنایع نفت، گاز و پتروشیمی که به تازگی وارد باشگاه تولید کنندگان کاتالیست DRI شده است .

اسمارت کاتالیست

اسمارت کاتالیست با هدف توسعه و پیشرفته کردن کاتالیست ها و جاذب های مورد استفاده در صنایع مختلف (نفت، گاز، پتروشیمی، فولاد و روغن نباتی) اقدام به تولید انبوه انواع کاتالیست کرده است. این شرکت با مشارکت بخش خصوصی، پس از تامین نیاز داخلی صنایع، در زمره صادرکنندگان کاتالیست به کشورهایی همچون چین، عراق، افغانستان و … قرار گرفته است.

اکسیر نوین فرآیند آسیا

شرکت اکسیر نوین فرآیند آسیا با ۱۱ سال سابقه فعالیت، تخصص اصلی خود را بر تولید نانومواد و کاربرد آنها به عنوان کاتالیست در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی متمرکز کرده است. این شرکت با تولید کاتالیست‌های با کیفیت و کارآمد، وابستگی صنایع کشور به نمونه‌های خارجی را کاهش داده است. محصولات این شرکت نه تنها از لحاظ عملکرد نسبت به نمونه‌های اروپایی و آمریکایی برتری دارند، بلکه از نظر قیمتی نیز مقرون‌به‌صرفه‌تر هستند. اکسیر نوین فرآیند آسیا با وزارت نفت و سایر نهادهای مرتبط همکاری نزدیک دارد و در حال گسترش فعالیت‌های خود به حوزه‌های بین‌المللی از طریق صادرات به کشورهایی مانند روسیه و ونزوئلا است. این شرکت همچنین برنامه‌هایی برای توسعه محصولات خود در حوزه‌های دارو و محیط زیست دارد.