چین در مسیر بلندپروازی عراق؛ ایران کجای داستان است؟

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، اخیرا؛ عراق مناقصه هایی برای ۲۹ پروژه نفت و گاز برای توسعه ذخایر عظیم گاز در راستای کمک به تامین برق کشور و جذب میلیاردها دلار سرمایه گذاری برگزار کرد. این مناقصه‌ها شامل ۱۲ استان در مرکز، جنوب و غرب عراق است و برای نخستین بار منطقه دریایی در آب‌های جنوب این کشور را در بر می‌گیرد. در این مناقصه‌ها، شرکت‌های چینی، امتیاز سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری در ۵ میدان را کسب کردند.

وزارت نفت عراق اعلام کرد که مجموعه چونگمن (ZPEC)، توانست مجوز توسعه میدان شرقی بغداد و الحاقات شمالی علاوه بر میدان فرات مرکزی را کسب کند. مجموعه یونایتد انرژی چین نیز برنده مناقصه سرمایه گذاری در میدان فاو در بصره شد و شرکت چنهوا نیز میدان القرنین در مرز عراق و عربستان را توسعه خواهد داد. وزارت نفت عراق اعلام کرد که شرکت جئو جید چین نیز میدان نفت و گاز زرباطیه در استان واسط را توسعه خواهد داد و مجموعه خالد عبدالرحیم عراق نیز برنده مناقصه سرمایه گذاری در دو میدان نفت و گاز الدیمه در میسان و میادین ساسان و علان در نینوا شد.

بیش از ۲۰ شرکت در این دور از مناقصه‌ها از جمله مجموعه‌های اروپایی، چینی، عربی و عراقی توانستند امتیازاتی را در برای سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری در میدان‌های گازی و نفتی عراق کسب کنند اما در میان آنها شرکت‌های نفتی بزرگ امریکا حضور ندارند. آخرین باری که عراق چنین مناقصه‌ای برگزار کرد سال ۲۰۱۸ بود.

۲۲ شرکت برای توسعه میادین و میدان های پیشنهادی به رقابت پرداختند. این دو دور به مدت ۳ روز متوالی از شنبه تا دوشنبه ۱۳ مه ادامه یافت و نتایج آنها شگفت‌انگیز بود، زیرا شرکت‌های یک کشور اکثر مجوزهای ارائه شده را کنترل کردند. ۷ شرکت چینی مجوز توسعه تعدادی از پروژه‌های نفتی عراق را کسب کردند.

 ویژگی‌های شرکت‌های چینی برنده

۱- شرکت CNOOC؛ نام CNOOC مخفف China National Offshore Oil Corporation است و شرکت‌های دیگری مانند CNOOC Limited و China Oilfield Services از آن سرچشمه می‌گیرند. این شرکت مستقر در پکن که در سال ۱۹۸۲ تأسیس شد، با سرمایه ۱۱۳.۸ میلیارد یوان چین (حدود ۱۶ میلیارد دلار آمریکا) بزرگترین تولیدکننده نفت و گاز فراساحلی کشور است. فعالیت‌های این شرکت که برنده برخی مجوزها در پروژه‌های نفتی عراق شد، در موارد زیر متفاوت است: اکتشاف و توسعه نفت و گاز، پالایش و کود، تولید برق از گاز، پروژه های تجدیدپذیر به ویژه انرژی بادی دریایی.

۲- سینوپک؛ شرکت دولتی سینوپک به صنعت پتروشیمی علاقه مند است و یکی از بزرگترین شرکت‌های انرژی در چین محسوب می‌شود. این شرکت که در دو دوره گذشته مجوز تعدادی از پروژه‌های نفتی عراق را به دست آورد، در سال ۱۹۸۸ تاسیس شد و سرمایه آن به ۳۲۶.۵ میلیارد یوان می‌رسد که در بخش توسعه نفت و گاز از مرحله اکتشاف تا تولید. ذخیره سازی و حمل و نقل از طریق خطوط لوله و پالایش نفت خام و حتی مرحله فروش فعال است. این شرکت دارای دومین ناوگان بزرگ پمپ بنزین در جهان است و همچنین بزرگترین تامین کننده فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی به بازار محلی چین است. طی سال‌های اخیر، سینوپک پروژه‌های نفت، گاز و پالایش را در آمریکا، کامرون، مصر، قطر، روسیه، عربستان، کویت، اکوادور، الجزایر، سلطان نشین عمان و ازبکستان توسعه داده است.

۳- شرکت ZEPC؛ گروه خدمات میدان نفتی و گاز طبیعی Zhongman در چین به اختصار (ZIPEC) نامیده می‌شود و بر توسعه هیدروکربن‌ها با سرمایه ۴۰۰ میلیون یوان تمرکز دارد. این شرکت در سال ۲۰۰۳ تأسیس شد و از سال ۲۰۱۱ شروع به ارائه خدمات مهندسی نفت و گاز کرد. از آن زمان، این شرکت قصد دارد یک زنجیره صنعتی کامل در حوزه نفت و گاز شامل اکتشاف، توسعه و فروش داشته باشد. این شرکت که یکی از برندگان مجوز برای توسعه پروژه‌های نفتی عراق شد، خدمات و فناوری‌های خود را در چین، عراق و قزاقستان ارائه می‌کند.

۴- UEG؛ گروه انرژی یونایتد (UEG) یک شرکت مستقل چینی در زمینه اکتشاف و تولید است و در بورس اوراق بهادار هنگ کنگ، علاوه بر شعبات در مصر، عراق، امارات و پاکستان، درج شده است. این شرکت که در سال ۱۹۹۲ تأسیس شد، علاوه بر برخی از کسب و کارهای انرژی‌های تجدیدپذیر، عمدتاً در نفت و گاز سرمایه گذاری می‌کند. فعالیت آن شامل؛ اکتشاف هیدروکربن، ساخت و بهره برداری از زیرساخت‌هایی مانند سیستم های ذخیره سازی و پردازش نفت و گاز و حمل و نقل خط لوله است.

۵-شرکت نفت چنهوا؛ شرکت نفت چنهوا در سال ۲۰۰۳ تاسیس شد و بر بخش نفت و گاز، از جمله اکتشاف، تولید، حمل و نقل، ذخیره سازی و پالایش، همچنین تجارت بین المللی تمرکز دارد. این شرکت با مشارکت در توسعه میدان خشکی ADNOC امارات (بزرگترین امتیاز خشکی کشور) با همکاری شرکت‌های بین المللی، ۷ پروژه اکتشافی با ذخایر ۱۴.۲ میلیارد بشکه را اجرا می‌کند. این شرکت در ۱۱ کشور از جمله عراق، مصر، میانمار، قزاقستان و پاکستان فعالیت دارد.

۶- شرکت جئو جید (GEO-JADE)؛ جئو جید در سال ۱۹۸۴ تاسیس شد و در مرحله تاسیس به نام استان هاینان گروه هاینان نامیده شد. این شرکت ابتدا بر کار توسعه املاک و مستغلات متمرکز و سپس توجه آن بر اکتشاف نفت در میادین در قزاقستان، دریای خزر و روسیه جلب شد. این شرکت قصد دارد به موازات گسترش دامنه تجارت خود در بخش جهانی نفت و گاز، بخش فناوری‌ را توسعه و در عین حال سرمایه گذاری‌ در شبکه‌های حمل و نقل، ذخیره سازی و پالایش را انجام دهد.

۷- شرکت نفت آنتون؛ شرکت Anton Oilfield Services در سال ۱۹۹۹ تأسیس شد و در بیش از ۳۰ کشور و منطقه حضور دارد. راه حل‌ها و فناوری‌های این شرکت به دلیل کمک به افزایش تولید با هزینه کم و در عین حال حفظ اکوسیستم متمایز می‌شوند. این شرکت فناوری‌های خود را از طریق دفاتر خود در چین، عراق، غرب آفریقا، خاورمیانه، پاکستان، قزاقستان و قاره آمریکا گسترش می‌دهد.

بلندپروازی عراق

بخش نفت عراق سال‌هاست که چشم انتظار افزایش تولید خود به بین ۷ تا ۸ میلیون بشکه در روز بوده، اما این جاه طلبی با محدودیت‌ها و چالش‌های متعددی مواجه شده است. در میان بسیاری از چالش‌ها که فرآیند تولید را به سمتی مخالف با بلندپروازی‌های بغداد سوق می‌دهد، شرکت‌های انرژی چین به‌عنوان یک راه نجات ظاهر می‌شوند. خروج برخی از شرکت‌های بزرگ انرژی از عراق سناریوی اعطای نقش بیشتر به شرکت‌های پکن را تقویت کرد، به ویژه که بزرگترین اقتصادهای آسیایی سهم قابل توجهی از صادرات نفت عراق را به خود اختصاص می‌دهند.

عراق امیدوار است که با این مناقصه‌ها ۳.۴ میلیون فوت مکعب بر تولید گاز و یک میلیون بشکه بر تولید نفتش افزوده شود. صادرات نفت عراق در سال ۲۰۲۳ با افزایش ۵ درصدی نسبت به سال پیش از آن به ۳.۴ میلیون بشکه در روز رسید که مجموعا ۸۷.۶ میلیارد دلار درآمد برای عراق ایجاد کرد. اما تولید نفت عراق قربانی تنش‌های سیاسی داخلی و خارجی از یک سو و چالش‌ کمبود آب از سوی دیگر شده است. همچنین، عراق از زیرساخت‌های فرسوده صادرات نفت رنج می‌برد و نیاز به توسعه بیشتر دارد و در ضمن اختلاف بغداد با ترکیه بر سر خط لوله کرکوک-جیهان را  نمی‌توان نادیده گرفت که از مارس ۲۰۲۳ متوقف شده است.

شرکت‌های چینی نقش مهمی در این اهداف بلندپروازنه دارند. بطوریکه، ۳۴ درصد از ذخایر نفت عراق و دو سوم حجم تولید توسط شرکت‌های چینی مدیریت می‌شود و کل سهم مستقیم شرکت‌های پکن در این کشور، ۲۴ میلیارد بشکه از ذخایر نفتی عراق را تشکیل می‌دهد و این شرکت‌ها تقریباً ۳ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کنند. در این میان، شرکت ملی نفت چین (CNPC) در خط مقدم بزرگترین سرمایه گذار پکن در بغداد قرار دارد.

این روند شاید به این دلیل باشد که پکن بزرگترین بازار نفت عراق است و میانگین محموله‌های عراق به این کشور آسیایی حدود ۱.۱۸ میلیون بشکه در روز (معادل ۳۵ درصد از کل صادرات نفت بغداد) تخمین زده می‌شود. عراق پس از روسیه و عربستان سعودی در رتبه سوم بزرگترین تامین کننده نفت خام چین در سال گذشته (۲۰۲۳) قرار گرفت.

تاثیر بر ایران

هرچند ایران با چین و عراق روابط سیاسی راهبردی دارد، اما این توافق و مشارکت شرکتهای چینی می تواند در بلندمدت منافع ایران را تحت تاثیر قرار دهد. باید توجه داشت که ایران روزگاری دومین تولیدکننده بزرگ اوپک بود جای خود را اکنون به عراق داده است. در سال ۲۰۲۳، عراق پنجمین تولیدکننده بزرگ نفت بوده که طبق آمار منابع ثانویه اوپک، میانگین تولیدش به حدود ۴.۳ میلیون بشکه در روز رسیده است. 

کارشناسان نفتی معتقدند که در صورت رفع کامل تحریم‌ها، ایران می‌تواند در مدت ۶ ماه تولید نفت خود را به روزانه سه میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه برساند. اما زیرساخت‌های ایران قدیمی هستند و بزرگترین مشکل که روی افزایش تولید نفت خام تاثیر می‌گذارد بروکراسی اداری و پشتیبانی فنی است، بنابراین رسیدن به عراق در برای ایران مشکل خواهد بود.

همچنین، افزایش برداشت گاز عراق توسط شرکت‌های چینی می‌تواند در بلندمدت صادرات گاز و برق ایران به عراق را به شدت محدود کند که این امر نیز پیامدهای اقتصادی و سیاسی دارد. 

همچنین، باید توجه داشت که در شرایط تحریم کنونی، چین تنها خریدار بزرگ نفت ایران است که مشارکت بیشتر این کشور در عراق میتواند رقیب جدی برای نفت ایران باشد. به ویژه که شرکت‌های چینی در توسعه بندر فاور و کریدور راه توسعه عراق نقش پررنگی دارند که می‌تواند در صادرات نفت عراق به چین کمک فراوانی کند. هرچند، شاید شرکت‌های ایرانی در بحث خدمات فنی و مهندسی بتوانند در این پروژه‌ها ورود کنند و منافع کوتاه مدت داشته باشند، اما در بلندمدت بازار و اهمیت راهبردی ایران را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد.

نتیجه‌گیری

در مجموع، ورود شرکت‌های چینی در بخش نفت عراق میتواند به نتیجه برد-برد برای دو کشور داشته باشد و منافع هر دو طرف را تامین کند. عراق در مسیر بلندپروازی نفتی گام بر می دارد و چین امنیت انرژی خود را تامین و جاپای خود در غرب آسیا را محکم می‌کند. مهمتر از همه، چین اکنون به سه قدرت اوپک یعنی عربستان، عراق و ایران رابطه راهبردی دارد که این امر نفوذ قابل توجهی بر نفت این سازمان نیز می‌‌دهد. اعضای آن حدود ۴۰ درصد از تولید نفت خام جهان، حدود ۶۰ درصد از کل نفت مبادله شده در سطح بین الملل و کمی بیش از ۸۰ درصد از ذخایر نفت اثبات شده جهان را به خود اختصاص می‌دهد. اما در این میان، این همکاری می‌تواند برای منافع ایران که تحت تحریم‌های غرب است و از کمبود سرمایه گذاری رنج می‌برد، آسیب‌زا باشد.