چین؛ برنده اصلی تحریم‌های نفتی ایران و روسیه

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، درآمد نفتی راه نجاتی برای اقتصاد ایران و روسیه است؛ با این حال، تحریم‌های غرب توانایی هر دو کشور را برای ارسال نفت و دریافت پرداخت‌ها به خطر انداخته است. در پاسخ، ایران و روسیه محموله‌های نفتی را به چین (بزرگترین واردکننده نفت خام جهان) هدایت کرده‌اند. در سال ۲۰۲۳، چین با خرید نفت خام از کشورهای تحریم‌شده مانند ایران و روسیه، ۱۰ میلیارد دلار پس‌انداز کرد.

طی سال‌های اخیر، پکن و تهران سیستمی از تجارت نفتی را توسعه داده‌اند که بانک‌های غربی و خدمات کشتی‌رانی را دور می‌زند. پس از آنکه کشورهای عضو گروه هفت (G7)، در ماه دسامبر ۲۰۲۲، سقف قیمت نفت خام روسیه را به ۶۰ دلار در هر بشکه رساندند، روسیه نیز روش‌های ایران را برای صادرات نفت تحریم‌شده اتخاذ کرد.

در نتیجه، ایران، روسیه و چین بازاری جایگزین برای نفت تحریم‌شده ایجاد کرده‌اند که در آن پرداخت‌ها به ارز چین انجام می‌شود. این نفت اغلب توسط نفتکش‌های به اصطلاح «ناوگان در سایه» حمل می‌شود که خارج از مقررات دریایی فعالیت می‌کنند و اقداماتی را برای مخفی کردن فعالیت‌های خود انجام می‌دهند.

چین، با دور زدن سیستم مالی غرب و خدمات کشتیرانی، راهی برای واردات نفت ایران ایجاد کرده است. ایران نفت را با استفاده از نفتکش‌های ناوگان در سایه به چین می‌فرستد و از طریق بانک‌های کوچک چینی پرداخت‌ها را به یوان چین دریافت می‌کند نفتکش‌های ناوگان در سایه برای جلوگیری از شناسایی بدون فرستنده کار می‌کنند. هنگامی که محموله‌های نفت به چین می‌رسد، آنها را به نفت مالزی یا خاورمیانه تغییر نام می‌دهند و توسط پالایشگاه‌های کوچک و خصوصی در چین خریداری می‌شوند. این پالایشگاه‌های مستقل از زمانی که پالایشگاه‌های دولتی چین به دلیل ترس از تحریم‌ها معامله با ایران را متوقف کردند، ۹۰ درصد از کل صادرات نفت ایران را خریداری می‌کنند.

این پالایشگاه‌ها با استفاده از موسسات مالی کوچک‌تر تحت تحریم آمریکا مانند بانک کونلون به ایران پول پرداخت می‌کنند. این استراتژی به چین اجازه می‌دهد تا از قرار گرفتن بانک‌های بزرگ بین‌المللی خود در لیست تحریم‌های مالی ایالات متحده اجتناب کند.

میزان صادرات نفت ایران به چین نوسان داشته است و از ۱.۱ میلیون بشکه در روز در ژانویه سال ۲۰۲۲ به ۱.۵ میلیون بشکه در روز در ژانویه ۲۰۲۴ رسیده است.

ایران پس از دریافت پول حاصل از صادرات نفت خام به چین، دو گزینه برای استفاده از ارز چینی دارد: می‌تواند کالاهای چینی بخرد یا دارایی‌های خود را در یک بانک چینی پس‌انداز کند. تهران نمی‌تواند حجم بالایی از یوان را در خارج از چین خرج کند، چراکه این ارز کاملاً آزادانه قابل مبادله نیست و دیگر کشورها  به این ارز به عنوان ذخیره ارزش یا واحد ارزی علاقه چندانی ندارند. نقش یوان در تجارت بین‌الملل در چند سال گذشته افزایش یافته است، اما به دلیل تجارت چین با شرکای خود است و این ارز به ندرت برای معاملات توسط دو کشور به غیر از چین استفاده می‌شود.

ایران در سال ۲۰۲۲، به ارزش ۲.۱۲ میلیارد دلار ماشین‌آلات و همچنین ۱.۴۳ میلیارد دلار لوازم الکترونیکی  از خریداری کرده است. داده‌های مربوط به تراکنش‌های مالی بین ایران و چین در دسترس نیست، با این حال انتظار می‌رود که واردات فناوری چینی به ایران برحسب یوان باشد.

یکی دیگر از کارکردهای که ایران می‌تواند برای پول چین پیدا کرده است، ایجاد ذخایر ارزی به یوان است. بانک مرکزی ایران در مهرماه ۱۳۹۲ اعلام کرد که ذخایر خارجی ایران به دلیل رشد صادرات نفتی و غیرنفتی رو به رشد است. درآمدهای نفتی سهم قابل توجهی در رشد ذخایر ارزی ایران دارد و چین نفت ایران را به یوان خریداری می‌کند (داده‌های تجاری نشان می‌دهد که حدود ۹۰ درصد صادرات نفت ایران به چین می‌رود)، لذا سهم قابل‌توجهی از ذخایر ایران را می‌توان برحسب یوان ارزش‌گذاری کرد.

علاوه براین، تمایل ایران برای یافتن ارزهای جایگزین و تنوع بخشیدن به آن به جای دلار آمریکا، با بلندپروازی‌های بین‌المللی پکن برای ارز خود همزمان شده است. بنابراین، به نظر می‌رسد که پکن علاقه‌مند به پرداخت یوان به ایران و ایجاد ذخایر یوان برای ایران باشد. براساس اطلاعات بدست آمده، در فوریه سال ۲۰۲۴، ایران حدود ۸۹ درصد نفت خام خود را به چین صادر کرده است.

حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین و متعاقب آن اعمال تحریم‌ها، روسیه را در وضعیت مشابه ایران قرار داده است. به گزارش خبرگزاری فرانسه، روسیه استفاده از «ناوگان در سایه» را برای حمل نفت به چین در دستور کار قرار داده و برای دور زدن سقف قیمت نفت به استفاده از یوان برای تجارت متوسل شده است. باید توجه داشت که وضعیت روسیه در مورد تحریم‌ها به اندازه ایران وخیم نیست؛ تجارت نفت روسیه تا زمانی که خریداران به ازای هر بشکه شصت دلار یا کمتر بپردازند قابل تحمل است، در حالی که خرید نفت ایران بدون توجه به قیمت ممنوع است. این امر به روسیه انعطاف بیشتری برای ارسال نفت به مقاصد دیگر و در نتیجه قدرت چانه‌زنی بیشتری در مذاکره با چین می‌دهد.

با این وجود، روسیه اکنون به شدت به چین وابسته است و مدلی مشابه تجارت چین با ایران را در پیش گرفته است: روسیه نفت به چین صادر و فناوری وارد می‌کند. در سال ۲۰۲۲، روسیه ۸۸ میلیارد دلار از پکن بابت صادرات انرژی دریافت و ۷۱.۷ میلیارد دلار برای کالاهای چینی پرداخت کرد. از زمانی که روسیه و چین به استفاده از ارزهای ملی روی آورده‌اند، تجارت روبل-یوان بین فوریه و اکتبر ۲۰۲۲ هشتاد برابر شده است.

به گزارش بلومبرگ، با این وجود، چین تنها در حدی به روسیه کمک می‌کند که به منافع خود آسیب نرساند. به عنوان مثال، پس از ایجاد یک مرجع تحریم ثانویه جدید توسط ایالات متحده در دسامبر ۲۰۲۳، سه بانک از چهار بانک بزرگ چین، پرداخت از شرکت‌های تحریم شده روسیه را متوقف کردند. مقامات روسی ادعا می‌کنند که با همتایان چینی خود برای حل این مشکل همکاری می‌کنند، اما بعید است که پکن تا زمانی که تهدید تحریم‌ها وجود داشته باشد، به معاملات با نهادهای تحریم‌شده روسیه بازگردد. بنابراین، در حالی که تحریم‌های ثانویه مستقیماً پرداخت‌های نفتی از چین را هدف قرار نمی‌دهند، این مسئله خاطر نشان می‌کند که اگر غرب شرکت‌های بزرگ چینی را به دلیل واردات نفت روسیه، بالاتر از سقف قیمت تحریم، بخواهد تحریم کند، پکن احتمالاً از آن پیروی می‌کند.

براساس داده‌های ماه مارس سال جاری، روسیه بزرگ‌ترین تامین‌کننده نفت خام است؛ و پالایشگاه‌های دولتی اصلی‌ترین خریداران نفت خام روسیه هستند.

براساس داده‌های اداره کل گمرک، واردات چین از روسیه، شامل تامین از طریق خطوط لوله و محموله‌های دریایی، نسبت به سال گذشته ۱۲.۵ درصد افزایش یافته است و به ۲.۵۵ میلیون بشکه در روز در ماه گذشته رسیده است.

در پی تشدید تحریم‌های ایالات متحده، بیش از ۱۰ میلیون بشکه نفت عرضه شده توسط روسیه در سه ماه گذشته در بحبوحه مشکلات پرداخت و تحریم شرکت‌های کشتی‌رانی و نفتکش‌ها در انبارهای اسکلاه‌های چین بلاتکلیف باقی مانده است.