چشم‌انداز واردات گاز از روسیه به ایران؛ عقب ماندن از بازارهای جهانی و منطقه‌ای

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، گزارش‌های مخابره‌شده در ماه ژوئیه مبنی بر اینکه ایران سالانه ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز از روسیه وارد می‌کند، برای بسیاری ممکن است عجیب به نظر برسد، به‌ویژه با در نظر گرفتن این نکته که تهران یکی از صادرکنندگان بزرگ منابع انرژی در منطقه است. این در حالی است که «ولادیمیر پوتین»، رئیس‌جمهوری روسیه، روز پنجشنبه در جریان برگزاری مجمع اقتصادی شرق به خبرنگاران گفت که ایران مدت‌هاست از روسیه می‌خواهد که به این کشور گاز عرضه کند.

جواد اوجی، وزیر نفت وقت ایران، این قرارداد را «شاهکار دیپلماسی انرژی» خواند. اما بسیاری از تحلیل‌گران متعجب بودند که چرا کشوری که دومین ذخایر بزرگ گاز جهان -۱۷ درصد-  و ۹.۵۴ درصد از ذخایر نفت جهان را دارد، باید از کشوری که پس از حمله به اوکراین در سال ۲۰۲۲ توسط بسیاری از کشورهای جهان طرد شده بود، انرژی وارد کند.

بنا به گزارش اندیشکده استیمونز،‌ تحریم‌، کمبود سرمایه‌گذاری و سوء مدیریت سال‌هاست که گریبانگیر صنعت انرژی ایران بوده است. ایران مدت‌هاست که از ترکمنستان همسایه خود گاز وارد می‌کند که گهگاه به دلیل عدم بازپرداخت، جریان گاز خود را به ایران قطع کرده است.

اثرات تحریمی: عقب‌ماندگی و درجا زدن

همسایگان ایران که زیر بار تحریم‌ها قرار ندارند، طی دو دهه گذشته با کمک سرمایه‌گذاری و فناوری خارجی توانسته‌اند ظرفیت تولید انرژی خود را افزایش دهند. این به ویژه خبر بدی برای ایران است زیرا بسیاری از میادین نفت و گاز را با کشورهای همسایه مشترک است و افزایش تولید در آنجا به معنای کاهش درآمدهای بالقوه ایران است.

ایران ۲۸ میدان با همسایگان مشترک دارد که ۱۵ میدان در زیر آب های خلیج فارس قرار دارد. ایران ۱۲ میدان با عراق، پنج میدان با امارات متحده عربی، چهار میدان با عربستان سعودی، چهار میدان با قطر و یک میدان مشترک با عمان، کویت و ترکمنستان دارد.

به طور متوسط ​​در ۲.۵ سال گذشته سالانه ۶.۵ میلیارد دلار در صنعت نفت سرمایه‌گذاری شده است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ایران، سرمایه‌گذاری سالانه در پروژه‌های بالادستی نفت و گاز ایران از حدود ۱۸ میلیارد دلار در دهه ۱۹۹۰ به ۷ میلیارد دلار در اوایل دهه ۲۰۱۰ و به ۳ میلیارد دلار از سال ۲۰۱۷ کاهش یافته است.

برای جلوگیری از کاهش سریع تولید نفت، ایران نیاز به تزریق مجدد نزدیک به ۳۰۰ میلیون متر مکعب گاز در روز به ذخایر قدیمی نفت خود دارد. با این حال، آخرین داده های رسمی موجود نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۷، تزریق مجدد گاز در بهترین حالت ۸۰-۹۰ میلیون متر مکعب بوده است. بر اساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۲۰۱۷، در صورت عدم تامین گاز مورد نیاز برای تزریق، ۲.۳ تا ۲.۷ میلیارد بشکه نفت خام در مخزن محبوس می‌شود و هرگز استخراج نمی‌شود. با توجه به ارزش هر بشکه ۵۰ دلار، ثروت ۱۱۵ تا ۱۳۵ میلیارد دلاری احتمالاً دور از دسترس است.

توسعه کشورهای همسایه

ناگفته پیداست که همسایگان ایران با محدودیت‌های یکسانی مواجه نیستند. به عنوان مثال، عراق توانسته است تولید نفت خود را از زمان سرنگونی صدام حسین در دو دهه پیش توسط ایالات متحده دو برابر کند و از حدود ۲ میلیون بشکه در روز به ۴.۵ میلیون بشکه برسد. عراق با بهره‌مندی از سرمایه‌گذاری‌های چین، روسیه و غرب، با تسریع پروژه‌های هیدروکربنی و پایان دادن به واردات محصولات پالایش‌شده از کشورهایی مانند ایران، به دنبال افزایش تولید نفت خود به ۶ میلیون بشکه در روز در طی پنج سال است. برای دستیابی به این هدف، عراق قصد دارد تولید را از میدان مشترک خود با ایران افزایش دهد.

از سال ۲۰۱۳، ایران نیز توسعه میادین نفتی مشترک هم مرز با عراق را در اولویت قرار داده است. ایران روزانه ۹۰ هزار بشکه از این میادین برداشت کرده است و قرار بود تا سال ۲۰۲۱ با کمک شرکت‌های چینی تولید را از یادآوران، آزادگان شمالی و جنوبی و یاران شمالی و جنوبی به ۱.۲ میلیون بشکه در روز برساند. با این حال، به دلیل عدم تعهد شرکت‌های چینی، ایران تنها توانست به ۳۵۰ هزار بشکه در روز دست یابد، در حالی که تولید نفت عراق در حال افزایش است. توسعه این پنج میدان مشترک نیازمند سرمایه گذاری ۱۱ میلیارد دلاری و فناوری پیشرفته غربی است. با شرایط فعلی، تنها ۵ تا ۱۰ درصد از ۶۴ میلیارد بشکه ذخایر این میادین قابل استخراج است.

از سوی دیگر، قطر قراردادهایی به ارزش ۲۹ میلیارد دلار با شرکت‌های غربی برای افزایش ۳۰ درصدی تولید تا سال ۲۰۲۶ منعقد کرده است و پیش‌بینی می‌شود کل تولید گاز قطر از پارس جنوبی تا سال ۲۰۳۰ به ۷۴۰ میلیون مترمکعب در روز برسد در حالی که پیش‌بینی می‌شود تولید ایران از این میدان تا سال ۲۰۲۶ کاهش یابد.

مجموع این عوامل سبب شده است که در این وضعیت ایران برای واردات گاز به روسیه روی بیاورد. شراکت استراتژیک مسکو و تهران که حوزه‌های گوناگون دارد، در حوزه انرژی و به‌ویژه گاز نیز ادامه دارد و می‌تواند مزایای بیشتری داشته باشد. با این همه، به گفته شماری از کارشناسان منطقه، تهران با توسعه و سرمایه‌گذاری در میدان‌های پیشین خود می‌تواند سود بیشتری به دست آورده و توسعه فراوانی را در حوزه انرژی شاهد باشد.

با این حال، در نهایت، ایران برای دستیابی به رفاه به کاهش تحریم‌ها نیاز دارد، امری که می‌تواند در حوزه انرژی از وابستگی به کشورهایی چون روسیه بکاهد.