چرا ایران در پالایشگاه‌سازی موفق نبوده؟

به گزارش «انرژی پرس»، با وجود ادامه‌ی طرح‌های پالایشگاه‌سازی در ایران، پرسش‌هایی جدی درباره توجیه اقتصادی و فنی این رویکرد مطرح است. به گفته کارشناسان صنعت نفت، با توجه به روند جهانی گذار انرژی و کاهش تقاضای فرآورده‌های نفتی، پالایشگاه‌سازی سنتی در ایران ممکن است پاسخگوی نیازهای آینده نباشد.

مهدی محسنی، یکی از فعالان حوزه نفت و پالایش، در گفت‌وگوی اختصاصی با این رسانه بیان کرد که تمرکز اصلی باید بر افزایش بهره‌وری پالایشگاه‌های موجود و احداث واحدهای تکمیلی باشد تا بتوان با تغییرات بازار انرژی همگام شد.

روند جهانی گذار انرژی، پالایشگاه‌های سنتی را تهدید می‌کند

وی با اشاره به روند جهانی گذار انرژی که در سال‌های اخیر سرعت گرفته، تأکید کرد که پالایشگاه‌های کوچک‌مقیاس با ظرفیت کمتر از ۷۰ تا ۸۰ هزار بشکه در روز و بدون واحدهای تکمیلی به دلیل کاهش سودآوری و عدم رقابت‌پذیری، از گردونه رقابت خارج خواهند شد. همچنین تقاضا برای فرآورده‌های سنگین مانند نفت کوره در آینده کاهش خواهد یافت و پالایشگاه‌هایی که همچنان به تولید این محصولات وابسته‌اند، با چالش‌های جدی مواجه می‌شوند.

او همچنین به روند جهانی حرکت به سمت پتروپالایشگاه‌ها اشاره کرد که به جای تولید سوخت‌هایی مانند بنزین و گازوئیل، خوراک پتروشیمی تولید می‌کنند. نمونه‌هایی مانند واحدهای ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه‌ای در چین و ۴۰۰ هزار بشکه‌ای در عربستان نشان‌دهنده این تغییر جهت هستند. محسنی پیشنهاد داد که ایران نیز باید به سمت احداث چنین واحدهایی حرکت کند تا ارزش افزوده بیشتری ایجاد شود.

مدیریت تقاضا راه نجات است

محسنی در رابطه با اظهارات بیژن نامدار زنگنه، وزیران سابق نفت، که پالایشگاه‌سازی سنتی را در جهان منسوخ دانسته بود، این دیدگاه را تأیید کرد و افزود: «مشکل اصلی کشور در بخش عرضه نیست، بلکه در مدیریت تقاضاست.» وی به مصرف بی‌رویه سوخت به‌ویژه بنزین به دلیل طراحی ناکارآمد خودروهای داخلی اشاره کرد و گفت: «اگر مصرف خودروها به‌روز شود و به استانداردهای جهانی نزدیک شود، پالایشگاه‌های فعلی کشور نیز می‌توانند نیاز داخلی را تأمین کنند.»

او از تلاش‌های صورت‌گرفته در حوزه دی‌سولفوریزاسیون و افزایش کیفیت بنزین می‌گوید، اما هشدار می‌دهد که بدون اصلاح ساختار مصرف و نوسازی ناوگان فرسوده، حتی مدرن‌ترین پالایشگاه‌ها نیز نخواهند توانست به‌تنهایی مشکل آلودگی هوا و کمبود سوخت را حل کنند.

به گفته این کارشناس؛ پالایشگاه‌ها با احداث واحدهای گوگردزدایی (مانند GHT و DHT) توانسته‌اند میزان گوگرد دیزل تولیدی را به سطح استاندارد یورو ۵ کاهش دهند. این واحدها در برخی پالایشگاه‌ها مانند پالایشگاه اصفهان از سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی شده و دیزل با کیفیت بالا و گوگرد پایین تولید می‌کنند. در زمینه بنزین نیز، واحدهای ایزومریزاسیون به افزایش عدد اکتان و بهبود کیفیت سوخت کمک کرده‌اند. به عنوان مثال، بنزین تولیدی پالایشگاه اصفهان هم‌اکنون با اکتان ۹۱ و استاندارد یورو ۵ عرضه می‌شود.

او افزود که پروژه‌های بهبود کیفیت سوخت به دلیل زمان‌بر بودن، معمولاً فراتر از دوره یک دولت خاص اجرا می‌شوند و نمی‌توان آن‌ها را به دولت خاصی نسبت داد. با این حال، پالایشگاه‌هایی مانند تهران و شیراز نیز در حال اجرای پروژه‌های مشابه هستند که پیشرفت خوبی داشته‌اند.

محسنی با تأکید بر مشکل اصلی در بخش تقاضا، به مصرف بالای سوخت خودروهای داخلی اشاره کرد و گفت: «حتی با احداث پالایشگاه‌های جدید، تا زمانی که تقاضای بی‌رویه سوخت کنترل نشود، مشکل کمبود بنزین پابرجا خواهد ماند.» او پیشنهاد داد که تنوع‌بخشی به سبد سوخت، استفاده از خودروهای هیبریدی یا برقی و به‌روزرسانی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، به‌ویژه تاکسیرانی، می‌تواند به کاهش مصرف سوخت و بهبود وضعیت کمک کند.

او هشدار داد که با توجه به هزینه‌های بالای احداث پالایشگاه‌های جدید (مانند پالایشگاه شهید سلیمانی که نیاز به حداقل ۱۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری دارد) و پیچیدگی‌های تکنولوژیکی، تمرکز بر بهینه‌سازی مصرف و ارتقای کیفیت سوخت در پالایشگاه‌های موجود، رویکردی منطقی‌تر و پایدارتر است.

در پایان، محسنی تأکید کرد که سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های سنتی با ضریب پیچیدگی پایین نه‌تنها آینده‌دار نیست، بلکه با توجه به پیش‌بینی کاهش تقاضای جهانی برای بنزین در بلندمدت (طبق داده‌های اوپک و اتحادیه اروپا)، می‌تواند منابع مالی کشور را هدر دهد. وی خواستار تمرکز بر تنوع‌بخشی به سبد انرژی، به‌روزرسانی ناوگان حمل‌ونقل و افزایش بهره‌وری واحدهای موجود شد.