پیامدهای افتتاح خط لوله گاز ایغدیر- نخجوان

به گزارش انرژی پرس؛ خط لوله گاز ایغدیر-نخجوان یک پروژه انرژی استراتژیک و محوری است که ترکیه و جمهوری خودمختار نخجوان آذربایجان را به هم متصل، نیازهای انرژی منطقه را برطرف و همکاری‌های منطقه‌ای بین دو کشور را تقویت می‌کند. این خط لوله به طول ۹۷.۵ کیلومتر شامل ۸۰ کیلومتر در استان ایغدیر ترکیه و ۱۷.۵ کیلومتر در منطقه نخجوان آذربایجان است. ساخت این خط لوله که با مراسم کلنگ‌زنی در ۲۵ سپتامبر ۲۰۲۳ با حضور الهام علی‌اف، رئیس جمهوری آذربایجان، و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور جمهوری ترکیه آغاز شد، قرار بود در دسامبر ۲۰۲۴ به اتمام برسد. بخش ترکیه و آذربایجان پروژه طبق برنامه تکمیل و به طور کامل آزمایش شد.

این خط لوله سالانه حدود ۷۳۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی را با توسعه احتمالی تا ۱.۸۲ میلیارد متر مکعب گاز طبیعی انتقال خواهد داد. این پروژه به چالش‌های دیرینه انرژی نخجوان که ناشی از انزوای جغرافیایی است، غلبه می‌کند. این خط لوله با اتصال به شبکه گسترده بوتاش ترکیه، امنیت انرژی منطقه نخجوان را افزایش می‌دهد و روابط اقتصادی بین دو کشور را تعمیق می‌بخشد. به باور کارشناسان، خط لوله گاز ایغدیر- نخجوان بیش از یک پروژه زیرساختی است و نمادی از تعمیق مشارکت استراتژیک بین ترکیه و آذربایجان و ارتقاء امنیت انرژی است.

اهمیت خط لوله گاز ایغدیر- نخجوان

به گفته شرکت نفت خط لوله (بوتاش)، کل نیاز سالانه گاز طبیعی منطقه خودمختار نخجوان که ۵۰۰ میلیون متر مکعب است، از طریق ترکیه و از طریق خط ایغدیر – نخجوان تامین خواهد شد. بنابراین، خط لوله ایغدیر- نخجوان به خط لوله گاز طبیعی ایغدیر متصل می‌‍شود که خروجی خود را از خط اصلی انتقال گاز طبیعی آناتولی شرقی در ترکیه دریافت می‌کند. هدف این پروژه تامین انرژی نخجوان بوده که حدود ۵۰۰ هزار نفر را در خود جای داده است.

خط لوله ایغدیر- نخجوان سومین پروژه مشترک گاز طبیعی ترکیه و آذربایجان پس از خط لوله گاز طبیعی باکو-تفلیس-ارزروم و پروژه خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) است. هدف از این توافق افزایش عرضه گاز طبیعی آذربایجان به ترکیه و اروپا از طریق ترکیه با گسترش دامنه خطوط لوله موجود و تقویت همکاری در زمینه انرژی است.

براساس گزارش رسانه‌های آذری، خط لوله ایغدیر- نخجوان بر اساس همکاری‌های قبلی مانند خط لوله نفت باکو-تفلیس-جیهان و خط لوله گاز طبیعی ترانس آناتولی (TANAP) ساخته شده است. این پروژه‌ها نه تنها روابط دوجانبه را تقویت کرده‌اند، بلکه چشم‌انداز انرژی اوراسیا را نیز تغییر داده‌اند و نقش ترکیه و آذربایجان در کریدورهای انرژی کلیدی بین شرق و غرب تقویت کرده‌اند.

همانطور که اشاره شد، در طول سال‌های گذشته دو کشور پروژه‌های بزرگ انرژی و زیرساختی از جمله خط لوله نفت باکو-تفلیس-جیهان، خط آهن باکو-تفلیس-قارص و خط لوله گاز باکو-تفلیس-ارزروم را با موفقیت اجرا کرده‌اند. تحقق این ابتکار جدید باعث تقویت بیشتر روابط دوجانبه و تقویت همکاری‌های منطقه‌ای بیشتر خواهد شد.

این پروژه راهبردی خط لوله گاز بر نقش محوری آذربایجان به عنوان یک قطب جهانی انرژی تاکید می‌کند. در حال حاضر، آذربایجان به ۱۲ کشور از جمله ۱۰ کشور در اروپا انرژی می‌رساند و جایگاه خود را در بازار بین المللی انرژی تثبیت می‌کند. این کشور در مسیر کریدورهای ارتباطی شرق-غرب و شمال-جنوب، نقش مهمی در تقویت شبکه‌های حمل و نقل، زیرساخت‌ها و انرژی اوراسیا ایفا می‌کند و باعث توسعه پایدار و اتصال منطقه‌ای می‌شود.

در واقع، خط لوله گاز ایغدیر- نخجوان نشان‌هنده برنامه استراتژیک ترکیه و آذربایجان برای آینده است. این خط لوله با غلبه بر چالش‌های طولانی مدت انرژی و کاهش وابستگی‌های خارجی مانند ایران، نه تنها امنیت انرژی منطقه‌ای را تقویت کرده، بلکه اتحاد ژئوپلیتیکی بین دو کشور را نیز تقویت می‌کند.

تاثیر بر ایران

باید توجه داشت که نخجوان که بین ایران و ارمنستان قرار گرفته و مرز مشترکی با ترکیه دارد، مدت‌هاست که برای گاز طبیعی برای گرمایش خانگی و تولید برق به ایران متکی بوده است. نخجوان بر اساس قرارداد سوآپ بین باکو و تهران که در سال ۲۰۰۴ امضا شد، گاز ایران را وارد می‌کند که بر اساس آن آذربایجان به شهر مرزی آستارای ایران گاز می‌رساند و در ازای آن، ایران ۸۵ درصد از این حجم را به نخجوان می‌رساند و مابه‌التفاوت ۱۵ درصدی آن به‌عنوان هزینه ترانزیت عمل می‌کند، شرایطی که باکو در سال‌های اخیر به دنبال مذاکره مجدد بود. بنابراین، چشم‌انداز خط انتقال گاز رقیب از ترکیه به نخجوان می‌تواند برای تهران پیامدهای راهبردی داشته باشد.

در حالیکه ایران در روزهای سخت جمهوری آذربایجان، در تامین امنیت انرژی منطقه نخجوان تاثیر مثبت داشته است. اما اکنون باکو با همکاری آنکارا به دنبال اهداف ژئوپلیتیکی مانند کاهش نفوذ ایران در قفقاز هستند که این امر به دلیل پیوندهای تاریخی و فرهنگی دشوار است.

هدف راهبردی باکو-آنکارا

جمهوری اذربایجان و ترکیه این امید را دارند که بتوانند در آینده با ایجاد کریدور زنگزور در مرز ایران و ارمنستان، بتوانند این خط لوله را توسعه و صادرات گاز آذربایجان و در کل آسیای مرکزی به اروپا را افزایش دهند که این امر البته با مخالفت جدی ایران و ارمنستان مواجه شده و امکان آن در شرایط کنونی دشوار است.

در این راستا، آذربایجان پیشرفت قابل توجهی در صادرات گاز به اروپا داشته و صادرات آن در سال ۲۰۲۴ به ۱۲.۹ میلیارد متر مکعب رسیده که نسبت به سال ۲۰۲۳، افزایش ۹.۳ درصدی داشته است. با توجه به تقاضای فزاینده برای منابع انرژی جایگزین و پایدار، بازارهای اروپایی مقصد اصلی صادرات گاز آذربایجان هستند. بطوریکه، اخیرا نخست‌وزیر اسلواکی اعلام کرد که گاز جمهوری آذربایجان بخشی از مذاکرات ترانزیت اوکراین است.

صادرات گاز آذربایجان جزء کلیدی حمایت از اقتصاد داخلی و بین المللی است و حجم گازی که برای صادرات در سال ۲۰۲۴ به ۲۵.۲ میلیارد متر مکعب خواهد رسید. بازارهای اروپایی بیشترین سهم از این صادرات را به خود اختصاص دادند و رشدی ۹.۳ درصدی را نسبت به سال ۲۰۲۳ به ثبت رساندند که نشان دهنده رشد تقاضا برای گاز آذربایجان در این قاره است.

در مورد بازار ترکیه، ۹.۹ میلیارد متر مکعب گاز آذربایجان دریافت کرده که ۵.۶ میلیارد متر مکعب آن از طریق خط لوله تاناپ منتقل شده است. همچنین، صادرات به گرجستان کاهش جزئی ۴ درصدی را ثبت کرد، اما همچنان بخش قابل توجهی از جریان گاز منطقه‌ای است.

میدان شاه دنیز سهم قابل توجهی در تولید گاز آذری‌ها داشته و در سال ۲۰۲۴ به ۲۷.۸ میلیارد مترمکعب رسیده است. بر اساس برآوردهای شرکت انگلیسی BP، این میدان دارای بزرگترین ذخایر گاز در کشور است که حاوی حدود یک تریلیون متر مکعب سوخت و دو میلیارد بشکه میعانات است.

در مجموع، گاز آذربایجان منبعی استراتژیک برای تامین نیازهای انرژی در بازارهای جهانی است. سال ۲۰۲۴ نشان داد که صادرات گاز آذربایجان تنها یک منبع اقتصادی نیست، بلکه عاملی کلیدی در تقویت موقعیت آذربایجان به عنوان یک تامین کننده بزرگ بین المللی انرژی است. خط لوله ایغدیر-نخجوان نیز بخشی از اهداف بلندمدت آذربایجان و ترکیه در صادرات به اروپاست.