هیاهوی سوآپ گاز ترکمنستان چه دستاوردی برای ایران داشت؟

بر اساس این قرارداد ترکمنستان و جمهوری آذربایجان توافق کردند سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد مترمکعب گاز ترکمنستان را به جمهوری آذربایجان  از مسیر ایران سوآپ کنند و در مقابل ایران ۲۰ درصد از گاز را به عنوان سوآپ فی برداشت کند.

اگرچه قرار بود سوآپ گاز از سال ۱۴۰۰ آغاز شود، اما آمارهای مدیریت بین‌الملل شرکت ملی گاز ایران نشان می‌دهد سوآپ در سال ۱۴۰۰ صفر بوده و در عمل ایران گازی را به عنوان سوآپ‌فی در جریان این قرارداد در آن سال دریافت نکرد.

سال ۱۴۰۱ اما در مجموع ۱.۵ میلیارد مترمکعب گاز از مسیر ایران سوآپ شد که سهم کشور از آن ۳۰۰ میلیون مترمکعب و معادل ۲۰ درصد بود. کوچک‌ بودن این عدد زمانی خودنمایی می‌کند که ایران در سال ۱۴۰۱ در مجموع ۲۴۱ میلیارد مترمکعب گاز در بخش‌های مختلف مصرف کرده است.

محاسبه‌ای ساده نشان می‌دهد سهم سوآپ‌فی ایران از ترانزیت گاز تنها ۰.۱۲ درصد از کل گاز مصرفی کشور را شامل می‌شده و نکته مهم آن است که ترکمنستان حجم بالایی از سوآپ را در ماه‌های گرم سال و زمانی که نیاز چندانی به گاز وارداتی در کشور نبود، تحویل داده و مانند همان قرارداد واردات گاز ایران، در سرمای زمستان و با بهانه کمبود گاز در داخل کشورش، جریان گاز را قطع کرده است.

در ادامه اما ترکمنستان و جمهوری‌ آذربایجان در همان سال توافق کردند حجم سوآپ گاز دو برابر شود و ایران نیز در این زمینه اعلام آمادگی کرد. با این حال آمارها نشان می‌دهد سوآپ گاز در سال ۱۴۰۲ دو برابر نشد.

در مجموع سال ۱۴۰۲، ایران ۲.۳ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان تحویل گرفت و با کسر ۲۰ درصد آن که معادل ۴۶۰ میلیون مترمکعب به‌عنوان سوآپ‌فی بود، بقیه گاز را به جمهوری آذربایجان تحویل داد. در واقع ترکمنستان به جای دو برابر کردن حجم گاز برای سوآپ، در مقایسه با قرارداد اول، تنها ۱۵ درصد به حجم گاز اضافه کرد.

در اینجا نیز سهم سوآپ‌فی در تأمین گاز ایران تنها ۰.۱۸ درصد بود که حتی کفاف تأمین گاز یک شهر کوچک در کشور را نیز نمی‌دهد.

سال ۱۴۰۳ نیز که اکنون ۸ ماه آن را پشت سرگذاشته‌ایم هنوز خبری از گاز ترکمنستان نیست و به دلایلی از سوی ترکمنستان و جمهوری آذربایجان متوقف شده است.

در مجموع طی سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، ایران ۳.۸ میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان به جمهوری آذربایجان سوآپ کرد و ۷۶۰ میلیون مترمکعب (عددی کمتر از یک میلیارد مترمکعب ظرفیت تولید روزانه گاز ایران) گاز به عنوان سوآپ‌فی دریافت کرد.

ایران در مجموع این دو سال، ۴۹۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف کرده است، بنابراین تنها ۰.۱۵ درصد از گاز مورد نیاز ایران از این مسیر تأمین‌شده که نشان‌دهنده هیاهو برای قراردادی است که عملاً هیچ دستاوری برای ایران نداشته است.

منبع: شانا