هدررفت سرمایه ایرانی در فلرینگ

به گزارش اختصاصی انرژی پرس، برای چندین دهه، سوختن و هدررفت گاز همراه با تولید نفت خام اجتناب ناپذیر تلقی می‌شد.  اما شرکت‌های ملی و بین‌المللی نفت و گاز تلاش کردند تا این سوزاندن زیان‌بار و مضر برای محیط‌زیست را کاهش دهند. در این میان، ۹ کشور عربی در بین ۳۰ کشور اصلی فلرینگ در سراسر جهان قرار دارند. این تولیدکنندگان هیدروکربن عرب در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۰ درصد از گازهای فلر در جهان را به خود اختصاص دادند. از همین روی این کشورها برنامه های مدونی را برای کاهش سوخت گازهای همراه را در پیش گرفتند.

وضعیت روسیه به عنوان بزرگترین کشور فلرینگ جهان از نظر حجم، دردسر بزرگی ایجاد کرده است. روسیه در سال ۲۰۲۱، ۲۵.۴ میلیارد مترمکعب گاز همراه سوزاند و از ایران، عراق، ایران و آمریکا پیشی گرفته است. همواره ایین پرسش مطرح بوده که روسیه چگونه می‌تواند به کاهش سوزاندن گاز پایان دهد، اگر مشتری اصلی آن – اروپا – بخواهد واردات گاز را کاهش دهد؟

تاثیر منفی فلرینگ بر محیط زیست

در سال ۲۰۲۱، ۱۰ کشور برتر تقریبا مسئول سوزاندن ۷۵ درصد کل گازهای همراه بودند. هفت کشور از ۱۰ کشور نخست در ۱۰ سال گذشته به طور مداوم این جایگاه را حفظ کرده اند و عبارتند از روسیه، ایران، عراق، ایالات متحده آمریکا ، ونزوئلا، الجزایر و نیجریه و همچنین کشورهای مکزیک، لیبی و چین در سال‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته‌اند. در همین سال، ۱۴۴ میلیارد متر مکعب گاز به طور بی‌مورد در تاسیسات بالادست نفت و گاز سراسر جهان سوزانده شد که منجر به انتشار حدود ۴۰۰ میلیون تن گاز دی اکسید کربن بود.

پایان دادن به این عمل بیهوده و آلاینده در راستای تلاش گسترده‌تر برای کربن زدایی در فرآیند تولید نفت و گاز است. کاهش سوزاندن گازهای فلر نقش مهمی در کاهش انتشار متان و  گازهای گلخانه‌ای ایفا می‌کند؛ یک کیلوگرم متان منتشر شده در جو می‌تواند بیش از ۲۵ برابر بیشتر از یک کیلوگرم دی اکسید کربن منتشر شده گرما تولید کند. این امر اغلب در مباحث مربوط به کربن‌زدایی از بخش نفت و گاز نادیده گرفته می‌شود. در حین سوختن گازهای فلر، همه گازهای مربوطه نمی‌سوزند و مقدار نسبتاً کمی متان غیر قابل احتراق آزاد می‌شود. به این ترتیب، تلاش‌ها برای کاهش سوختن این گازها منجر به کاهش مستقیم انتشار متان می‌شود.

از همین روی، پایان دادن به گازهای مشعل معمول در سایت‌های تولید نفت، هم برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای و هم برای حفظ گاز برای مقاصد تولیدی حیاتی است.  از همین روی، کشورهای تولیدکننده به دنبال مدیریت گازهای همراه نفت و جلوگیری از هدررفت آن هستند که در ادامه به تلاش برخی از کشورهای منطقه اشاره می‌شود.

عربستان و نیم قرن کنترل فلرینگ

عربستان سعودی یکی از اولین کشورهای عربی بود که به موضوع سوختن گازهای فلر پرداخت. افزایش سریع تولید نفت خام این کشور در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ منجر به تولید حجم زیادی از گاز همراه نفت شد. بخشی از این گاز برای عملیات واحدهای تولید مصرف می‌شد، اما اکثریت قریب به اتفاق گاز با سوختن به هدر می‌رفت. در نتیجه، در اوایل دهه ۱۹۷۰، دولت عربستان تصمیم گرفت تا این منابع گازی تلف شده را برای توسعه صنایع مبتنی بر گاز بازیابی کند. نخست، دولت زیرساخت‌های مورد نیاز برای مدیریت و پذیرای صنایع مبتنی بر گاز آینده را ایجاد کرد. در همین راستا، دو شهر صنعتی بزرگ جبیل در استان شرقی و ینبع در منطقه غربی عربستان و در دریای سرخ را در نظر گرفت.

همچنین، برای پردازش و انتقال گاز بازیافتی، دولت یک شبکه زیرساختی عظیم گاز طبیعی به نام «  Master Gas System   »را ساخت که در سال ۱۹۷۷ شروع به فعالیت کرد. این شبکه شامل خطوط لوله گاز طبیعی و کارخانه‌های فرآوری گاز در سراسر استان شرقی است. در نتیجه ابتکارات و برنامه‌های فوق الذکر، فلرینگ در عربستان سعودی امروز کمتر از ۱ درصد از تولید ناخالص گاز را تشکیل می‌دهد و  تنها به دلایل ایمنی انجام می‌شود. عربستان سعودی روزانه بیش از ۲۴۰ میلیون مترمکعب گازهای همراه نفت را فرآورش کرده و به‌عنوان خوراک به شرکت‌های پتروشیمی می‌فروشد.

این تجربه موفقیت آمیز عربستان در کاهش هدررفت گاز و کسب درآمد، مستلزم افزایش سرمایه گذاری‌های زیرساختی بزرگ طی یک دوره زمانی بلندمدت بود. امروزه این یک نیاز چالش برانگیز برای اکثر تولیدکنندگان هیدروکربن است.

خیز بلند عراق

عراق به عنوان دومین کشور جهان در سوزاندن گاز همراه، قصد دارد فلرینگ مرتبط با عملیات نفتی را ظرف ۳ سال متوقف کند که در راستای تلاش‌های بغداد برای دستیابی به خودکفایی و تامین انرژی لازم برای بهره برداری از نیروگاه ها متوقف کند. محمد شیعه السودانی، نخست وزیر عراق، در اینباره گفت که مسیر اشتباه در هدر رفت گاز  ظرف ۲ تا ۳ سال پس از اتمام پروژه‌های گازی که با توتال و امارات آغاز شده بود، متوقف خواهد شد.

در ژوئیه ۲۰۲۳، عراق با شرکت فرانسوی توتال قراردادی امضا کرد تا پروژه‌هایی به ارزش ۲۷ میلیارد دلار را به پیش ببرد که منجر به سرمایه‌گذاری در توقف سوزاندن گاز می‌شود. پروژه رشد گاز یکپارچه (GGIP) با بازیابی مقادیری از گازی که قبلاً در ۵ میدان نفتی برای تامین نیروگاه‌ها سوزانده شده بود، با هدف بهبود عرضه برق کشور انجام می‌شود.این قرارداد با هدف توقف گازسوزی در ۵ میدان بزرگ نفتی به نام‌های اللهیس، مجنون، قرنه غربی ۲، ارتاوی و طوبی است. زیان عراق در تداوم گازسوزی و واردات آن از خارج، سالانه حدود ۱۲ میلیارد دلار برآورد می‌شود.

هدف وزارت نفت عراق توقف سوزاندن گاز در راستای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از استخراج نفت و تامین نیاز کشور به سوخت مورد نیاز برای بهره‌برداری نیروگاه‌ها است. در حال حاضر، گاز عراق از طریق شرکت‌های گاز شمال، بصره و جنوب تولید می‌شود و دولت برنامه‌هایی برای توقف سوزاندن آن در میادین نفتی و سرمایه گذاری در آن وجود دارد. عراق پس از روسیه، دومین کشور جهان از نظر فلرینگ بود و طبق گزارش بانک جهانی، حدود ۱۷.۸ میلیارد متر مکعب سوخت گاز سالانه هدر می‌رود.

برنامه مدون قطر

قطر دارای سومین ذخایر اثبات شده گاز طبیعی جهان و یکی از بزرگترین صادرکنندگان گاز است. با این حال، تولید نفت خام آن در مقایسه با تولید گاز بزرگ آن که عمدتاً از میدان گنبد شمالی( پارس جنوبی) بوده، نسبتاً محدود است. در سال‌های اخیر، تولید نفت قطر ۶۰۰ هزار بشکه در روز تخمین زده شد که بیشتر گاز تولید شده همراه نفت بازیابی و استفاده می‌شود.

میدان نفتی «الشاهین» قطر با تولید نیمی از نفت خام این کشور، سهم بزرگی از تولید گاز همراه این کشور را تشکیل می‌دهد. میدان الشاهین در ابتدا توسط شرکت مرسک قطر اویل و با مشارکت قطر پترولیوم اداره می‌شد. بین سال‌های ۱۹۹۴ و ۲۰۰۴، گاز همراه تولید شده از این میدان عمدتاً سوخته شد. تنها حدود ۳ درصد از گاز همراه برای نیازهای سوختی داخلی استفاده شد. در اوایل دهه ۲۰۰۰، یک پروژه مکانیسم توسعه پاک برای بازیابی و استفاده از گاز همراه تولید شده در میدان الشاهین آغاز شد. پس از تکمیل این پروژه، حدود ۸۰ درصد از خروجی گاز مربوطه بازیافت و مورد استفاده قرار گرفت. این پروژه کاهش فلرینگ، بزرگترین پروژه کاهش دی اکسید کربن در قطر است و کمک قابل توجهی به توسعه این کشور می‌کند.

کویت و چهار عامل تاثیرگذار

کویت یکی از بزرگترین ذخایر اثبات شده نفت خام جهان را در اختیار دارد و یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت است. قبلاً بخش بزرگی از گاز همراه خود را شعله‌ور می‌کرد. با این حال، برای حدود ۲۰ سال، کویت تلاش‌های قابل توجهی را برای کاهش سوخت گاز خود به کار گرفته است تا نیروگاه‌های خود را با منابع گاز تامین، تقاضای فزاینده برق را برآورده و کاهش قابل توجهی در انتشار دی اکسید کربن این کشور اعمال کند. این اقدامات باعث شد تا کویت با موفقیت سوختن گاز همراه خود را از ۱۷ به ۱ درصد از تولید گاز خود کاهش دهد. بطوریکه در بازه (۲۰۱۴-۲۰۱۸)، حجم فلرینگ حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است.

به گفته شرکت نفت کویت (KOC)، کاهش موفقیت‌آمیز گازهای همراه در کویت نتیجه عوامل کلیدی زیر است: ۱- تعهد تمام سطوح شرکت برای اولویت دادن به کاهش فلر. ۲- سرمایه گذاری‌های مالی قابل توجه در تاسیسات و عملیات‌های پیشرفته ۳- همکاری نزدیک در بخش‌های KOC و با شرکت‌ها و مشتریان پایین دستی برای محدود کردن مدت زمان سوخت ۴- مشارکت نزدیک و سازنده با سایر سازمان‌ها برای دستیابی به هدف.

برنامه بازیافت گاز در الجزایر

الجزایر یکی از معدود تولیدکنندگان هیدروکربن در جهان است که مقررات مربوط به جریمه‌ یا مالیات‌هایی را برای سوزاندن گازهای همراه اعمال می‌کند. فلزینگ در الجزایر برای اولین بار در سال ۱۹۶۶ ممنوع شد. از آن زمان، الجزایر از طریق شرکت ملی نفت و گاز خود، سوناتراک، سرمایه گذاری هنگفتی را در بیش از ۳۰ پروژه انجام داده است که به میزان قابل توجهی سوختن گاز همراه را کاهش داده و امکان کسب درآمد از گاز بازیافتی و LPGهای ارزشمند را فراهم کرده است.

یکی از این پروژه‌های بازیابی گاز در الجزایر، ایستگاه احیای گاز Associés Hassi Rmel است. مقداری از این گاز بازیافتی برای سوخت نیروگاه هیبریدی گازی/خورشیدی استفاده می‌شود. بنابر اعلام سوناتراک، سوختن گاز همراه به طور قابل توجهی از حدود ۷۵ درصد سال ۱۹۷۵ به ۸ درصد در سال ۲۰۱۷ کاهش یافته است.

ایران و چالش سرمایه‌گذاری

اخیرا، داوود منظور رئیس سازمان برنامه و بودجه گفته است:  ۷۰ تا ۸۰ سال است که در کشور گاز فلر تولید می‌شود و تاسیسات نفتی و گاز ما گاز فلر تولید می‌کنند حالا ما می‌خواهیم همه کارهای خوب دنیا را ظرف پنج سال انجام دهیم. ما روزانه ۴۰ میلیون مترمکعب گاز فلر داریم، در این ماده آمده که اگر گاز فلر جمع نشود ۷۵ درصد قیمت صادرات جریمه می‌شود. حال این‌که جمع‌آوری گاز فلر به میلیاردها سرمایه‌ گذاری نیاز دارد قرار است این منابع از کجا بیاید؟

منظور توضیح داد: ۴۰ میلیون مترمکعب با قیمت صادراتی در طول سال را اگر محاسبه کنیم و بخواهیم ۷۵ درصد قیمت صادرات به عنوان جریمه جمع آوری گازهای فلر دریافت شود رقمی بالغ بر ۱۶۵ همت می‌شود حال این‌که کل بودجه شرکت گاز ۱۵۰ همت است. باید تناسبی بین جرم و مجازات باشد. این کار به معنای قفل کردن کلیه تاسیسات نفت و گاز است. گاز فلر به راحتی قابل جمع‌آوری نیست و سرمایه‌ گذاری می‌خواهد.

براساس آمار سال ۲۰۲۱  ایران با ۱۸.۵ میلیارد مترمکعب گاز مشعل سوزانده شده در جایگاه دوم جهان قرار دارد. روسیه با ۲۶.۴ میلیارد مترمکعب گاز فلر در رتبه نخست قرار دارد. عراق نیز با فاصله کمی از ایران (۱۷.۷ میلیارد مترمکعب) در جایگاه سوم قرار دارد.

کشوری همانند روسیه با تولید ۱۰ میلیون بشکه نفت، طبیعی است که میزان فلر آن از کشوری که یک میلیون بشکه نفت تولید می‌کند، بیشتر باشد. به همین دلیل اگر این شاخص را مبنای ارزیابی قرار دهیم، وضعیت روسیه از ایران در بحث فلرینگ بهتر است چراکه تولید نفت روسیه چندین برابر ایران است.  برمبنای این شاخص، عربستان در وضعیت مطلوبی قرار دارد. براساس این شاخص‌ها کشورهای ازبکستان و ترکمنستان در بدترین وضعیت فلرینگ قرار دارند.

متوسط قیمت صادرات گاز در حال حاضر، ۳۰ سنت است که بر این اساس بیش از ۵ میلیارد دلار خسارت سالانه  سوزاندن گازهای فلر ایران است.  این درحالی است که میزان صادرات گاز ایران ۱۷.۳ میلیارد مترمکعب در سال ۲۰۲۱ بوده است.این آمار نشان دهنده این مسئله است که ایران بیش از میزان گاز صادراتی ، گاز سوزانده است. سرمایه ملی که به راحتی هدر می‌رود.»

همانطور که اشاره شد بر اساس آمارهای بانک جهانی، ایران دومین کشور در میان تولیدکنندگان این گازها بود که آن را به آتش می‌کشد. زمانی که هیچ گزینه تجاری مناسبی برای کسب درآمد از گاز و امکان تزریق مجدد گاز به مخزن وجود نداشته باشد، یا زمانی که دولت قادر به تامین مالی (یارانه) توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز نباشد، فلرینگ گزینه باقی مانده است. همچنین، یک نهاد خصوصی نفت و گاز، قابلیت مالی یا تجاری پروژه را مشروط به سیاست توسعه پایدار شرکتی و تعهدات محلی و بین المللی خود ارزیابی خواهد کرد. بنابراین می‌توان این گونه برداشت که بخش جمع آوری گازهای همراه نیز از چالش نبود سرمایه گذاری و فناوری کافی رنج می‌برد. در حالیکه همسایگان ثروتمند توانسته اند کارنامه موفقی داشته باشند.