ناگفته‌های سوخت رسانی وزارت نفت در دولت چهاردهم

وقتی مصرف گاز خانگی به دلیل برودت هوا افزایش می‌یابد، گاز کمتری برای سایر بخش‌ها در دسترس قرار می‌گیرد و مؤلفه‌های سبد سوخت نیروگاهی به‌گونه‌ای تنظیم می‌شوند که سوخت مایع بیشتری مصرف شود. به همین دلیل باید ذخایر نفت‌گاز و نفت‌کوره نیروگاهی همواره در یک سطح پایدار و متناسب با مقدار مصرف قرار داشته باشد تا بتوان در این‌گونه مواقع، از این ذخایر استفاده کرد، خوشبختانه سطح ذخایر نفت‌کوره، مطلوب است.

اما نفت‌گاز، برحسب تجربه‌های پیشین در نیروگاه‌ها، در چنین روزهایی سطح ذخایر باید بیش از ۳ میلیارد و ۲۰۰ میلیون لیتر باشد تا نیروگاه‌ها بتوانند در فصل سرد به‌صورت مطمئن و قابل اتکا از آن استفاده کنند؛ اما از ابتدای امسال، سطح این ذخایر در وضعیت مطلوبی نبوده (حدود ۲۹۰ میلیون لیتر) که نسبت به ابتدای سال ۱۴۰۲ حدود ۸۲۵ میلیون لیتر پایین‌تر و با سطح پایدار (حدود ۳ میلیارد لیتر) فاصله زیادی داشته است.

عدم اجرای مصوبات بالادستی

با توجه به سطح پایین ذخایر نفت‌گاز نیروگاهی، دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی (شعام) در اوایل مرداد امسال در ابلاغیه‌ای نیروگاه‌ها را به مصرف نفت‌کوره به مقدار ۴۰ میلیون لیتر در روز از ۱۰ مرداد به بعد مکلف می‌کند، به عبارت دیگر در تابستان هم شرایط تحویل گاز به‌گونه‌ای بوده است که حتماً باید نفت‌کوره استفاده می‌شده است. اهداف این ابلاغیه، تنظیم سبد سوخت نیروگاهی در راستای افزایش سطح ذخایر نفت‌گاز و رساندن آن به حدی مطلوب و پایدار پیش از شروع فصل سرد بوده است.

درواقع، به هر اندازه‌ای که نفت‌کوره در نیروگاه‌های بخاری مصرف شود، گاز کمتری تحویل این نیروگاه‌ها می‌شود و این گاز در نیروگاه‌های گازی و سیکل ترکیبی به‌عنوان جایگزین نفت‌گاز مصرف می‌شود و بدین ترتیب با مصرف کمتر نفت‌گاز در سبد سوخت نیروگاهی، سطح ذخایر آن در نیروگاه‌ها افزایش پیدا می‌کند، این مصوبه اما در نیروگاه‌ها اجرایی نشد و به‌طور متوسط از ۱۰ مرداد تا پایان آبان روزانه حدود ۲۲ میلیون لیتر در روز نفت‌کوره در نیروگاه‌ها مصرف شده است.

اجرایی نکردن مصوبات بالادستی سبب شد موجودی ذخایر نفت‌گاز در آغاز دولت چهاردهم به‌شدت کاهش یابد، اگر نفت‌کوره مطابق این مصوبات مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با ۳ میلیارد و ۱۰۰ میلیون لیتر بود، اگر نفت‌کوره مطابق مصوبات بالادستی از ابتدای مهر تاکنون مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با ۲ میلیارد و ۱۷۷ میلیون لیتر بود و اگر نفت‌کوره مطابق این مصوبات از ابتدای آبان‌ تاکنون مصرف می‌شد، اکنون سطح موجودی مفید نفت‌گاز نیروگاهی برابر با یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون لیتر بود.

چوب حراج به نفت‌گاز

این اما تمام ماجرا نیست؛ با وجود سطح پایین ذخایر نفت‌گاز، این سوخت در بورس عرضه شد؛ حدود ۱۲۹ میلیون لیتر نفت‌گاز پالایشگاه آبادان در فرآیند عرضه در رینگ صادراتی بورس انرژی در ماه‌های تیر و مرداد امسال (۱۴۰۳) صادر شده که این موضوع نیز یکی دیگر از عوامل مؤثر کاهش سطح ذخایر نفت‌گاز در انبارهای شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران بوده‌ است.

موجودی ذخایر مفید نفت‌گاز با در نظر گرفتن موارد بیان‌شده، در ۳۱ مرداد ۱۴۰۳ برابر با یک میلیارد و ۸۱۰ میلیون لیتر بوده که در مقایسه با ۳ میلیارد و ۱۷۵ میلیون لیتر زمان مشابه پارسال (۱۴۰۲)، بیش از یک میلیارد و ۳۶۵ میلیون لیتر معادل ۴۳ درصد پایین‌تر بوده ‌است.

کم‌کاری در تعمیرات

در ۵ ماه نخست امسال (۱۴۰۳)، برخلاف رویه متعارف در سال‌های قبل، بخش عمده‌ای از تعمیرات پالایشگاه‌های گازی و نفتی کشور که می‌بایست طبق برنامه انجام می‌شد، انجام نشده و به ماه‌های شهریور، مهر و آبان موکول شده بود که این موضوع نه‌تنها تولید گاز و فرآورده‌ها نفتی کشور را در آستانه ورود به فصل سرد سال تحت تأثیر قرار داده، بلکه قابلیت اطمینان شبکه گازرسانی کشور را نیز به حداقل رسانده که با تلاش کارکنان وزارت نفت، این چالش جدی برطرف شد.

 مدیریت نکردن صادرات

صادرات گاز و قراردادهای موجود دیگر چالش وزارت نفت دولت چهاردهم برای حل مشکل تأمین سوخت زمستانی بوده است. صادرات گاز به ترکیه در تابستان پارسال از ۲۷ خرداد تا ۲۸ مهر برای مدت چهار ماه به دلیل مشکل دریافت از طرف کشور ترکیه متوقف شده بود که این موضوع منجر به کاهش ۳.۶ میلیارد مترمکعبی (۳۰ میلیون مترمکعبی در روز) صادرات گاز نسبت به قرارداد شد. این مقدار از گاز مازاد در سال گذشته در اختیار سایر بخش‌ها و به‌ویژه نیروگاه‌ها قرار گرفته و انتظارات برای تحویل گاز را افزایش داده است.

همچنین با توجه به اینکه از دی پارسال (۱۴۰۲) تا پایان مرداد ۱۴۰۳، تمامی ظرفیت قراردادی با ترکیه استفاده شده بود، در طول ۳ ماه گذشته امکان کاهش صادرات گاز به ترکیه وجود نداشت، عدد صادرات هم باید مطابق با قرارداد فیمابین انجام می‌شد. این در حالی است که از دی پارسال (۱۴۰۲) تا پایان مرداد (۱۴۰۳)، در مواقعی که با کمبود گاز مواجه بوده‌ایم، محدودیت روی صادرات گاز به ترکیه به‌راحتی اعمال شده بود.

افزایش تعهد صادرات گاز به عراق

از طرفی در اسفند پارسال، قرارداد جدید صادرات گاز به کشور عراق با احجام بالاتر از قرارداد قبلی منعقد شده، از این رو در سال ۱۴۰۳ بر مبنای قرارداد جدید می‌بایست گاز بیشتری تحویل کشور عراق شود و در صورت عمل نکردن به تعهدات در قرارداد جدید، ایران متحمل به جرائم قراردادی می‌شد، این موضوعی است که در قرارداد قبلی اعمال جریمه وجود نداشته است.

با این اوصاف و به‌طور خلاصه، وزارت نفت دولت چهاردهم در سال ۱۴۰۳ و به‌خصوص در طول ماه‌های گذشته می‌بایست گاز بیشتری را نسبت به پارسال به صادرات اختصاص می‌داد و این موضوع سبب شده است که گاز در دسترس برای سایر بخش‌ها کمتر باشد.

موضوع مهم دیگر، روند رشد مصرف سوخت به دلیل سرمای زودرس و افزایش مشترکان جدید بوده است، برای مثال در بخش خانگی، شاهد افزایش مصرف گاز به مقدار ۳۰ درصد در آبان و ۲۰ درصد در آذر نسبت به مدت مشابه پارسال بوده‌ایم که این موضوع هم به‌نوبه خود منجر به تشدید شرایط ناترازی ایجاد محدودیت در تأمین گاز کشور شده است.

تدابیر وزارت نفت

وزارت نفت دولت چهاردهم با وجود تمام این چالش‌ها در تأمین امنیت انرژی در طول چند ماه گذشته در عمل به وظایف خود ازجمله تولید نفت‌ خام، گاز خام، فرآورده‌های نفتی و همچنین انتقال سوخت مایع به نیروگاه‌ها، عملکرد قابل‌توجهی داشته است، به‌نحوی که ظرفیت روزانه تولید نفت خام کشور که در ۳۱ مرداد امسال برابر با ۳ میلیون و ۵۶۰ هزار بشکه بوده در ابتدای آذر به ۳ میلیون و ۶۲۰ هزار بشکه در روز رسیده که بیانگر افزایش روزانه ۶۰ هزار بشکه‌ای بوده است.

در تولید گاز خام، با وجود آنکه تعمیرات معوق پالایشگاه‌ها و سکوهای گازی می‌بایست در ۵ ماه نخست امسال انجام می‌شد، اما پس از استقرار وزارت نفت دولت چهاردهم، با انجام برنامه‌ریزی مجدد و شناسایی گلوگاه‌های تولید، اقداماتی ازجمله کوتاه کردن زمان تعمیرات و افزایش تولید برخی چاه‌ها با انجام اقدامات اصلاحی در دستور کار قرار گرفت و تولید گاز خام به مقدار ۳۰ میلیون مترمکعب در روز نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافته است، به‌طوری که اکنون مقدار تحویل گاز به شبکه سراسری به حدی رسیده که شبکه توان دریافت گاز بیشتری را ندارد.

همچنین با انجام اصلاحات فرآیندی، افزایش خوراک پالایشگاه‌ها و بهره‌برداری از طرح‌های ایزومریزاسیون پالایشگاه شیراز و هیدروکراکر پالایشگاه آبادان، میانگین تولید بنزین و نفت‌گاز کشور در آذر به ترتیب به ۱۰۸ و ۱۲۵ میلیون لیتر در روز رسیده که هرکدام به ترتیب ۱۱ و ۱۲ میلیون لیتر در روز نسبت به مدت مشابه پارسال افزایش یافته که این موضوع نیاز به واردات این فرآورده‌ها را تا حد زیادی کاهش داده است.

سنگ‌تمام در تحویل سوخت مایع

در زمینه تحویل سوخت مایع به نیروگاه‌ها نیز با تمهیداتی چون اعمال کارمزد تشویقی به ناوگان حمل جاده‌ای و ریلی، افزایش قابل‌توجه ظرفیت ناوگان فعال شبکه توزیع سوخت مایع کشور، بهره‌برداری از خطوط لوله انتقال فرآورده به چهار نیروگاه و بهره‌برداری از فاز نخست خط لوله بندرعباس – رفسنجان، متوسط تحویل نفت‌گاز به نیروگاه‌ها در ماه‌های آبان و آذر برابر با ۴۶ میلیون لیتر در روز بوده که در مقایسه مدت مشابه پارسال، ۲۰ میلیون لیتر در روز معادل ۷۸ درصد افزایش یافته است.

میانگین مصرف گاز بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده در سال جاری با توجه به برودت هوا در ماه‌های آبان و آذر و افزایش مشترکین جهش قابل‌توجهی داشته، به‌طوری ‌که در آبان ۹۶ میلیون مترمکعب در روز و در آذر ۷۳ میلیون مترمکعب در روز بیشتر از مدت مشابه پارسال بوده است. در روزهای اخیر نیز مصرف گاز بخش خانگی، تجاری و صنایع غیرعمده به حدود ۶۷۰ میلیون مترمکعب در روز رسیده است، این در حالی است که در مصوبه شعام، میانگین مصرف روزانه گاز این بخش در آذر برابر با ۴۶۸ میلیون مترمکعب در نظر گرفته شده است.

افزایش میانگین گاز تحویلی

با وجود افزایش روزانه بیش از ۲۳ میلیون مترمکعبی میانگین تحویل گاز سبک به شبکه سراسری در آذر نسبت به مدت مشابه پارسال، جهش مصرف گاز در بخش خانگی، گاز در دسترس برای تحویل به سایر بخش‌ها را با محدودیت مواجه کرده است که این محدودیت می‌بایست با همکاری تمامی دستگاه‌ها و از طریق روش‌هایی ازجمله صرفه‌جویی و استفاده از سوخت مایع جبران شود.

تأمین پایدار سوخت کشور نیازمند تعامل و همکاری دستگاه‌های مختلفی است که تکالیف آن‌ها در ابلاغیه دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی به تفکیک ذکر شده و وزارت نفت یکی از این دستگاه‌ها ‌بوده که به تمام تکالیف خود در زمینه تأمین سوخت کشور عمل کرده است.

منبع: شانا