مزایای بریکس برای انرژی ایران

به گزارش انرژی پرس؛ در سال‌های اخیر همکاری‌های انرژی بین کشورهای بریکس، هم در زمینه انرژی سنتی مانند هیدروکربن و هم در زمینه انرژی هسته‌ای با موفقیت توسعه یافته است. در این راستا، حجم صادرات منابع انرژی روسیه به سایر کشورهای بریکس، در درجه نخست به چین و هند، به ویژه پس از تحریم‌ها علیه روسیه توسط کشورهای غربی افزایش چشمگیری داشته است.

با این حال، این همکاری‌ها عمدتاً روی کاغذ باقی ماندند. زیرا در عرصه دیپلماسی انرژی بین‌المللی، امکان فعالیت‌ بریکس به‌عنوان یک سازمان به‌دلیل منافع اساساً متفاوت شرکت‌کنندگان در آن و واگرایی‌های منافع آن‌ها در رابطه با سطح قیمت‌های منابع انرژی و همچنین در رابطه با استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر و سوخت‌های فسیلی محدود است. زیرا هر کشور با چالش‌های خاص خود در توسعه بخش سوخت و انرژی مواجه است و اهداف توسعه متفاوتی را تعیین می‌کنند.

در نتیجه، همکاری‌های سرمایه‌گذاری جایگاه مناسبی را در بخش انرژی کشورهای بریکس نگرفته و بسیاری از زمینه‌های همکاری دوجانبه که قبلاً اعلام شده بود بین کشورهای بریکس (به استثنای همکاری آن‌ها با روسیه) توسعه مناسبی نداشته است. علاوه بر این، بر اساس وضعیت روابط هند و چین، هیچ دلیلی وجود ندارد که انتظار توسعه هر گونه همکاری انرژی بین این دو اقتصاد بزرگ جهان و کشورهای همسایه وجود داشته باشد.

روسیه بیشترین فعالیت را در توسعه همکاری انرژی در این مدت نشان داد. در این راستا، اولین نشست وزرای انرژی کشورهای بریکس در سال ۲۰۱۵ برگزار شد که پایه‌های اساسی نهادینه شدن همکاری در زمینه انرژی در چارچوب این انجمن را پایه‌گذاری کرد.

در همان سال، روسیه ابتکار عمل در زمینه صرفه جویی در انرژی، افزایش بهره وری انرژی و توسعه فناوری‌های کارآمد انرژی را در دست گرفت. بنابراین، یک کارگروه مربوطه زیر نظر وزارت انرژی فدراسیون روسیه ایجاد شد که پیش‌نویس یادداشت تفاهم در این زمینه را بین وزارتخانه‌ها و ادارات کشورهای بریکس تهیه کرد.

در راستای نتایج سومین نشست وزرای انرژی بریکس در ۲۸-۲۹ ژوئن ۲۰۱۸ در ژوهانسبورگ (آفریقای جنوبی)، شرکای انجمن از ابتکار دیگر روسیه یعنی راه اندازی پلت فرم تحقیقات انرژی بریکس حمایت کردند. این پلتفرم در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۹ در پی چهارمین نشست وزرای انرژی BRICS در برازیلیا (برزیل) تصویب شد. در حال حاضر، پلتفرم تحقیقات انرژی حدود ۱۰۰ کارشناس از کشورهای بریکس را گرد هم می‌آورد که مراکز تحقیقاتی تخصصی، شرکت‌ها و دانشگاه‌ها را نمایندگی می‌کنند.

پلتفرم انرژی بریکس ۱۴ حوزه اصلی عمل دارد که شامل تحقیقات انرژی، همکاری فناوری، بخش‌های زغال‌سنگ و گاز از جمله LNG، دیجیتالی‌سازی، انرژی‌های تجدیدپذیر، انرژی زیستی، حمل‌ونقل پایدار، بهره‌وری انرژی، شبکه‌های هوشمند، ظرفیت‌سازی، انرژی هیدروژنی و همچنین همکاری در امور مالی و استانداردهای انرژی است.

در سال ۲۰۲۰، به ابتکار روسیه، نقشه راه همکاری انرژی کشورهای بریکس تا سال ۲۰۲۵ تهیه و تصویب شد که مهمترین سند راهبردی که بر اساس آن گفتگوهای انرژی بین کشورهای عضو در حال توسعه است به طور کلی، علیرغم مشکلات وجود همکاری‌های انرژی بین کشورهای بریکس همچنان در حال توسعه است، اگرچه بسیاری از ابتکارات موجود هنوز اجرایی نشده و عمدتاً به عنوان ایده در حال توسعه هستند.

گسترش بریکس

از اول ژانویه ۲۰۲۴ تعداد کشورهای عضو بریکس دو برابر شد و بر اساس تصمیم اجلاس پانزدهم بریکس در آگوست سال گذشته؛ مصر، ایران، امارات، عربستان و اتیوپی به عنوان عضو به بریکس پیوستند. اکنون بریکس پلاس ۴۵.۴ درصد از جمعیت جهان و ۳۰.۴ درصد از خشکی زمین را کنترل کرده است.

بدون تردید، با ورود پنج کشور دیگر بریکس نقش خود را در بازار انرژی به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. عربستان، امارات و ایران از تولیدکنندگان و صادرکنندگان عمده نفت هستند که حضور آن‌ها در بریکس سهم آن را در تولید جهانی به ۴۲.۵۶ درصد افزایش داده است. همچنین، ایران و عربستان تولیدکنندگان عمده گاز طبیعی هستند و بریکس اکنون ۳۳.۳۶ درصد از کل تولید جهانی آن را به خود اختصاص داده است.

اعضای جدید بریکس باید تعهدات و وظایف اصلی را که قبلاً توسط کشورهای بریکس تعیین شده بود، به طور مشترک حل کنند. به ویژه، مطابق با استراتژی مشارکت اقتصادی بریکس تا سال ۲۰۲۵، کشورهای بریکس برای حل وظایف خود در زمینه انرژی گام برمی‌دارند که عبارتند از تشدید تعامل در زمینه همکاری‌های فناوری و نوآورانه به ویژه در حوزه انرژی، استفاده از پلتفرم تحقیقات انرژی بریکس و نقشه راه همکاری انرژی بریکس تا سال ۲۰۲۵، انجام فعالیت‌هایی برای تضمین امنیت و ثبات انرژی در بازارهای جهانی انرژی، ترویج توسعه متوازن و استفاده از منابع انرژی تجدیدناپذیر و تجدیدپذیر، ترویج همکاری در زمینه منابع انرژی تجدیدپذیر در چارچوب بریکس.

نقش انرژی در توسعه بریکس

پس از گسترش بریکس، جهان عصر «بریکس بزرگ» را آغاز کرده است. بنابراین این پرسش مطرح می‌شود که همکاری انرژی تحت پروژه بریکس چگونه خواهد بود؟ نخست، تجارت انرژی سنگ بنای همکاری پایدار انرژی است. کشورهای بریکس شامل تولیدکنندگان و مصرف کنندگان بزرگ انرژی در جهان می‌شوند. چین و هند بازارهای مصرف انرژی بزرگی دارند و تجارت نفت به ویژه چین-عربستان، چین-روسیه، روسیه-هند و چین-خلیج فارس و تجارت LNG عمدتاً بین چین-روسیه، چین-کشورهای عربی خلیج فارس، هند-روسیه و هند-خلیج فارس انجام می‌شود. تجارت گاز طبیعی و خطوط لوله عمدتاً بین چین و روسیه است. در سال ۲۰۲۳، حجم تجارت نفت خام بریکس به ۴۱۰ میلیون تن رسید که با افزایش ۱۷.۰۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ همراه بود. حجم تجارت LNG نیز به ۱۱.۸۳ میلیون تن رسید که افزایش ۲۵.۵۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ داشت.

دوم، سرمایه‌گذاری انرژی موتور مهمی برای تعمیق همکاری‌های انرژی است. از یک سو، همکاری سنتی در زمینه انرژی فسیلی دارای چشم اندازهای وسیعی است. از سوی دیگر، انرژی‌های جدید به نقطه مهم همکاری‌های انرژی بین چین و سایر کشورهای بریکس تبدیل شده است و از منابع انرژی تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و باد استفاده می‌کند. در این راستا، همکاری انرژی‌های تجدیدپذیر چین و پاکستان باعث تعمیق مشارکت استراتژیک شده و همکاری چین و هند نیز به پیشرفت‌های جدیدی دست یافته است.

سوم، کانال‌های انرژی ضامن حمل و نقل روان انرژی است. مصر از کانال سوئز محافظت و خط لوله نفت سوئز – مدیترانه را اداره می‌کند که یک کانال بین المللی مهم حمل و نقل نفت و گاز است. همچنین ایران کنترل تنگه هرمز که برای تجارت نفت و LNG حیاتی است را در اختیار دارد. ایران، هند و روسیه همگی اعضای بریکس هستند که به راه اندازی «کریدور شمال-جنوب» کمک می‌کند تا غلات و نفت روسیه از طریق خلیج فارس به کشورهای آسیایی و آفریقایی صادر شود و وابستگی آن به کانال‌های دریایی راهبردی از جمله کشورهای اروپایی کاهش یابد.

مهمتر از آن، یک بانک توسعه چندجانبه برای ارائه حمایت اعتباری از پروژه‌های انرژی ایجاد شد. بانک توسعه جدید بریکس (NDB) برای حمایت از پروژه‌های کلیدی در منطقه با ارائه وام ایجاد شد. تا پایان سال ۲۰۲۲، در مجموع ۹۶ پروژه با مبلغ کل وام ۳۲.۸ میلیارد دلار تصویب شده است که از این تعداد وام در زمینه انرژی‌های پاک و بهره وری انرژی بیش از ۳ میلیارد دلار آمریکا است که نقش مهمی در توسعه دارد. کشورهای بریکس علاوه بر این، تسویه ارز محلی نیز از نکات برجسته همکاری انرژی بریکس است.

از نظر تئوریک، یک هم افزایی قوی «منبع-بازار» بین کشورهای صادرکننده نفت و گاز و کشورهای واردکننده تحت پروژه بریکس شکل گرفته است که باید دلیل اساسی برای انعطاف‌پذیری همکاری انرژی در کشورهای بریکس باشد.

تاثیر بر ایران

با توجه به موارد فوق می‌توان اینگونه برداشت که هرگونه همکاری کشورهای حوزه بریکس میتواند به سود ایران نیز باشد. اکنون ایران بیش از ۹۰ درصد نفت خود را به چین صادر میکند و با اندکی بهبود شرایط هند نیز به خریداران نفت کشور خواهد پیوست. همچنین، بخش انرژی ایران به شدت از کمبود سرمایه‌گذاری رنج می‌برد که با توجه به تعهدات بانک توسعه جدید بریکس در بخش انرژی، منبع مناسبی برای سرمایه‌گذاری خواهد بود.

همچنین، ایران به عنوان عضو جدید بریکس تجارت ۲۰ درصد نفت و گاز مایع را کنترل می‌کند که با توسعه کریدورهای زمینی دیگر مانند شمال-جنوب، نقش راهبردیتری در بریکس برعهده خواهد گرفت. باید توجه داشت که بزرگترین تولیدکنندگان اوپک پلاس شامل روسیه، عربستان، امارات و ایران اکنون عضو بریکس هستند که این امر نیز قدرت قیمت‌گذاری در بازار را برای این گروه افزایش می‌دهد. هرچند در این امر باید منافع کشورهای مصرف کننده بریکس مانند چین و هند را در نظر گرفت.

باید توجه داشت که یکی از کاستی‌های بخش تولید انرژی ایران سهم ناچیز تجدیدپذیرها در آن است که با استفاده از تجربه کشورهای بریکس به ویژه چین در پنل‌های خورشیدی، می‌توان این بخش را توسعه داد.

در مجموع، با احتمال تشکیل باشگاه انرژی بریکس در آینده، ایران می‌تواند در این چارچوب نقش مهمی داشته باشد و در زمینه جذب تسهیلات و صادرات نفت به سایر کشورها دستاوردهایی داشته باشد.