فاجعه آبی زیر سایه کشاورزی خورشیدی در پاکستان

بە گزارش انرژی پرس و به نقل از رویترز، کشاورزی خورشیدی که قرار بود راهی برای کاهش هزینه‌ها و رهایی از سوخت‌های فسیلی در پاکستان باشد، حالا به عاملی برای تشدید بحران کم‌آبی در این کشور تبدیل شده است.

در شهر مریدکه در ایالت پنجاب، کرامت علی، کشاورز ۶۱ ساله، امسال حدود یک دوجین از گاوها و گاومیش‌هایش را فروخت تا با پول آن مجموعه‌ای از پنل‌های خورشیدی بخرد. او این پنل‌ها را برای تامین انرژی پمپ آب زیرزمینی خود نصب کرده است؛ دستگاهی که از یک چاه و یک پمپ موتوری تشکیل می‌شود و امکان آبیاری زمین‌های برنج او را به شکلی ساده‌تر و مداوم‌تر فراهم کرده است.

او می‌گوید: تامین آب برای شالیزارم روان‌تر از قبل شده است. استفاده از پنل خورشیدی او را از شبکه برق پرنوسان و گران‌بودن سوخت دیزل بی‌نیاز کرده است.

مصاحبه رویترز با ۱۰ کشاورز، مقام‌های دولتی و تحلیل‌گران نشان می‌دهد که بسیاری از کشاورزان پاکستانی در حال کنار گذاشتن برق شبکه و دیزل و حرکت به سمت پمپ‌های خورشیدی هستند. اما این «انقلاب خورشیدی» همزمان با کاهش سریع سطح آب‌های زیرزمینی در پرجمعیت‌ترین استان کشور یعنی پنجاب رخ داده است؛ موضوعی که در اسناد منتشرنشده اداره آب پنجاب آمده و رویترز به آن دست یافته است. هرچند این اسناد علت مستقیم افت منابع آبی را مشخص نکرده‌اند.

شش کشاورز در گفت‌وگو با رویترز اذعان کرده‌اند که حالا می‌توانند شالیزارهای خود را بسیار بیشتر از گذشته آبیاری کنند، حتی تا چند بار در روز، روشی که به «آبیاری پالس» مشهور است. این میزان آبیاری بدون دسترسی ارزان و آسان به پمپ‌های خورشیدی عملا غیرممکن بود.

همزمان، کشاورزان تمایل بیشتری به کشت برنج – محصولی به‌شدت آب‌بر – نشان داده‌اند. طبق داده‌های وزارت کشاورزی آمریکا، سطح زیرکشت برنج در پاکستان بین سال‌های ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۵ حدود ۳۰ درصد افزایش یافته، در حالی که سطح زیرکشت ذرت – محصولی کم‌مصرف‌تر از نظر آب – در همین دوره ۱۰ درصد کاهش داشته است.

هیچ برآورد رسمی و دقیقی از تعداد پمپ‌های آب در پاکستان وجود ندارد، چرا که ثبت آنها الزامی نیست. با این حال، استفاده گسترده از پمپ‌ها – و گرایش به انرژی خورشیدی – تاثیر قابل توجهی بر مصرف انرژی داشته است.

عمار حبیب، اقتصاددان انرژی و مشاور وزیر نیرو پاکستان، می‌گوید استفاده گسترده از پمپ‌های خورشیدی باعث خواهد شد مصرف برق شبکه در بخش کشاورزی طی سه سال منتهی به ۲۰۲۵ حدود ۴۵ درصد کاهش یابد. این برآورد بر اساس داده‌های منتشر شده توسط سازمان ملی انرژی پاکستان انجام شده است.

در حالی که کشاورزان از کاهش هزینه‌ها و استقلال بیشتر در آبیاری بهره‌مند می‌شوند، کارشناسان هشدار می‌دهند که این روند در نبود مدیریت منابع آب می‌تواند آینده کشاورزی و امنیت آبی پاکستان را به خطر اندازد. کشاورزی خورشیدی اگرچه در ظاهر راه‌حلی پایدار به‌نظر می‌رسد، اما در عمل ممکن است این کشور را به سمت یک فاجعه زیست‌محیطی و کم‌آبی غیرقابل جبران سوق دهد.