غفلت ایران از نفت افغانستان/ چین به‌دنبال طلای سیاه کابل

به گزارش اختصاصی انرژی پرس،  افغانستان یکی از کشورهای فقیر جهان همواره به واردات از موادغذایی گرفته تا انرژی متکی بوده است. در دوسال اخیر و پس از روی کار آمدن مجدد طالبان، توجه آنها به بخش اقتصاد جهت افزایش مقبولیت خود در میان آحاد جامعه فزونی یافته است. بنابراین دولت طالبان برای تامین سوخت خود به کشورهای مختلف مانند ایران و روسیه روی آورده است. برای نمونه، صادرات سوخت روسیه به افغانستان طی ۱۱ ماه اول سال گذشته (۲۰۲۳) بهبود قابل توجهی را ثبت کرد. در مقابل نیز، روسیه پس از جنگ اوکراین و سپس تحریم‌های غرب، به دنبال تنوع بخشیدن به لیست واردکنندگان سوخت خود است. همچنین، تولید نفت در افغانستان تقریباً دو برابر شده که یک شرکت چینی از حفاری ۱۰ حلقه چاه جدید خبر داد. از همین روی، کابل امیدوار است وابستگی بیش از حد خود به واردات از کشورهای همسایه را کاهش دهد.

همکاری روسیه و افغانستان

در بازه زمانی ژانویه تا نوامبر ۲۰۲۳، حجم صادرات گاز مایع روسیه به افغانستان از طریق راه آهن از ۱۷۶ هزار تن عبور و بیش از دو برابر سال گذشته (۲۰۲۲) شده است. تقریبا نیمی از این منابع از کارخانه فرآوری گاز در استان اورنبورگ روسیه تامین می‌شدد. همچنین، مجموع صادرات LPG روسیه به کشورهای آسیای مرکزی در ۱۱ ماه گذشته دو برابر شده و به ۳۹۰۱۰۰ تن رسیده است. LPG یا پروپان و بوتان عمدتاً به عنوان سوخت اتومبیل‌ها، اهداف گرمایشی و تولید پتروشیمی استفاده می‌شود. شرکت‌های گازپروم، روس نفت، لوک اویل، گازپروم نفت و پالایشگاه اورسک صادرکنندگان اصلی گاز مایع روسیه به افغانستان هستند.

اگرچه مسکو به طور رسمی حاکمیت طالبان بر افغانستان را به رسمیت نمی‌شناسد، اما یکی از اولین کشورهایی بود که با آنها ارتباط برقرار کرد و به توافقات اقتصادی هم رسید. در سال ۲۰۲۲ پس از ارائه تخفیف از سوی مسکو به دولت طالبان در قیمت کالاها، دو کشور توافقنامه‌ای را برای تامین بنزین، گازوئیل، گاز و گندم افغانستان منعقد کردند که نخستین معامله بزرگ اقتصاد بین المللی طالبان از زمان بازگشت آنها بود.

تولید نفت در افغانستان

براساس گزارش الجزیره، کتشاف نفت در افغانستان به دهه ۱۹۵۰ برمی‌گردد، زمانی که در سال ۱۹۵۸ کارشناسان افغان و شوروی در ولایات شمالی افغانستان یک بررسی توپوگرافی و زمین شناسی انجام دادند. دو سال بعد، از کشف نفت و گاز در شهرهای شبرغان، سرپل و فاریاب خبر دادند. پس از اشغال افغانستان توسط آمریکا در سال ۲۰۰۵، ایالات متحده از یک سری نمودارهای قدیمی شوروی، داده‌های موجود در آرشیو ملی افغانستان و فناوری‌های مدرن برای انجام یک بررسی جامع برای شناسایی معادن در افغانستان استفاده کرد. براساس آن مناطق شمالی آمودریا که افغانستان را از کشورهای آسیای مرکزی جدا می‌کند، حاوی ۱.۶ میلیارد بشکه نفت و ۱۵.۶ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی است. همچنین، وزارت معادن افغانستان در سال ۲۰۱۱ تخمین زد که شمال افغانستان دارای ۱.۹۵ میلیارد بشکه نفت است.

بنابراین، بیشتر میادین نفت و گاز افغانستان در دهه ۱۹۷۰ در خلال پروژه‌های اکتشافی به رهبری شوروی کشف شد، سپس دولت افغانستان در سال ۱۹۵۹ استخراج نفت از میدان نفتی «انگوت» در منطقه قشقری را آغاز کرد و در سال ۲۰۰۶ به دلیل دخالت جنگ سالاران در قاچاق نفت از آن این میدان بسته شد. کارشناسان می گویند که ۱۵ میدان نفتی در مناطق همسایه ازبکستان و ترکمنستان راستی آزمایی شده و آخرین کشف آن در سال ۱۹۷۸ بود، اما دولت های افغانستان به دلیل جنگ‌های پی در پی نتوانستند در این بخش سود ببرند و سرمایه گذاری کنند. مهم‌ترین میادین نفتی در ولایات شمالی مانند سرپل، فاریاب، شبرغان و ایالت هرات در غرب افغانستان قرار دارد، دولت کنونی طالبان استخراج نفت از میادین واقع در ولایات شمالی مانند رودخانه آمو قشقری و انگوت در ایالت سرپل در شمال افغانستان را آغاز کرده است.

نتیجه برد–برد نفتی چین

در اوایل سال گذشته، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگوی طالبان در توییتر اعلام کرد که طبق قرارداد شرکت چینی سالانه ۱۵۰ میلیون دلار در افغانستان سرمایه‌گذاری خواهد کرد. او همچنین اضافه کرده که این قرارداد ۲۵ ساله است و شرکت چینی طی سه سال آینده ۴۵۰ میلیون دلار در افغانستان سرمایه‌گذاری خواهد کرد. مجاهد می‌گوید قرار است حکومت طالبان در این پروژه ۲۰ درصد مشارکت داشته باشد و این میزان ممکن است تا ۷۵ درصد نیز افزایش یابد.

شرکت ملی نفت چین در سال ۲۰۱۲ قراردادی را با دولت قبلی افغانستان برای استخراج نفت در حوزه آمودریا در استان‌های شمالی فاریاب و سرپل امضا کرده بود. در آن زمان میزان نفت خام موجود در آمودریا حدود ۸۷ میلیون بشکه تخمین زده بودند.

سپس ملا عبدالغنی برادر آخوند، معاون اقتصادی ریس‌الوزرا و شیخ شهاب‌الدین دلاور، سرپرست وزارت معادن و پترولیم در اواسط سال گذشته در سفری به ولایت سرپُل هشت حلقه چاه جدید حوزه نفتی آمو دریا را افتتاح کردند. او گفت که قرار است در آینده نزدیک به تعداد ۱۰ حلقه چاه جدید نیز حفاری شود، که با فعال‌کردن آن‌ها سطح استخراج نیز بلند خواهد رفت. کارشناسان اقتصادی معتقد‌ند، استخراج نفت و معادن افغانستان را به خودکفایی اقتصادی می‌رساند.

اکنون نیز بر اساس گزارش بلومبرگ، تولید نفت در افغانستان با حمایت شرکت چینی «نفت و گاز آسیای مرکزی سین کیانگ» افزایش یافته است.این شرکت ۱۰ حلقه چاه جدید در این کشور حفر کرد که تولید را چهار برابر افزایش داد تا به حدود ۵۰۰۰ بشکه در روز برسد. همایون افغان، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم می‌گوید که نفت تولید شده در داخل کشور تصفیه خواهد شد.

در واقع همکاری چین و طالبان  در تولید نفت می‌تواند سود دوطرفه داشته باشد. چین در حال تلاش برای توسعه روابط دیپلماتیک و اقتصادی خود با افغانستان است، در حالی که اکثر کشورهای جهان حکومت طالبان را از زمان بازگشت به قدرت به رسمیت نشناخته‌اند. از همین روی، چین روابط خوبی با افغانستان داشته و به طور منظم با رهبران این کشور نشست‌ها و گفتگوهای در مورد راه‌های توسعه تجارت دوجانبه، سرمایه‌گذاری عظیم چین در مس و باز کردن راه بین دو کشور برگزار می‌کند.

هدف چین از نزدیکی به کابل این است که بتواند به ثروت منابع معدنی دست نخورده افغانستان دسترسی داشته باشد و بازاری برای کالاهای چینی بگشاید. منابع طبیعی عظیم افغانستان مانند مس، لیتیوم و خاک‌های کمیاب، پتانسیل اقتصادی زیادی برای چین دارد. همچنین، چین که تشنه هیدروکربن است نیز به نفت افغانستان علاقه دارد. از سوی دیگر، طالبان از طریق این نوع همکاریها به دنبال رسمیت بخشیدن خود در عرصه بین الملل و نیز تقویت معیشت مردم است. بنابراین، استخراج نفت میتواند برای کابل نیز منافع اقتصادی و سیاسی فراوانی داشته باشد.

نقش ایران

روابط اقتصادی ایران و افغانستان  بیشتر تحت تاثیر مسائل امنیتی مانند امنیت مرزها و بحث حق‌آبه هیرمند بوده است. با این وجود، ایران همچنان نقش مهمی در تامین کالاهای اساسی افغانستان مانند سوخت دارد بطوریکه بخشی از بنزین مصرفی آن را پوشش می دهد. البته در این موضوع نیز گاها با سختگیری‌های کابل در مورد استاندارهای سوخت همراه بوده است.

اما آنچه در بحث استخراج نفت از شمال افغانستان با همکاری شرکت چینی می‌توان برداشت کرد، اینکه دیپلماسی اقتصادی ایران در این بخش نتوانسته کارنامه موفقی داشته باشد. زیرا شرکت‌های استخراج و تولید نفت ایرانی می‌توانستند در این عرصه نیز حضور داشته باشند که نیازمند رایزنی مقامات بالادستی است. متاسفانه تجربه افغانستان دوباره ثابت کرد که تهران در تبدیل نفوذ سیاسی به اقتصادی مانند سوریه در افغانستان نیز موفق نبوده است. البته میتوان در آینده در بخش منابع طبیعی افغانستان از انرژی تا سنگ آهن ورود کرد.

همچنین، با توجه به واردات سوخت افغانستان، ایران می‌تواند در ایجاد پالایشگاه، انتقال گاز به آن و همچنین خدمان فنی-مهندسی در این کشور و به ویژه مناطق مرزی با ایران کمک فراوانی کند. به باور کارشناسان، اگر این امر در مناطق مرزی ایران محقق شود، افغانستان می تواند در تامین امنیت آن بر روی ایران حساب ویژه نیز باز کند. در مجموع، ایران باید به سرعت در بخش منابع طبیعی افغانستان ورود کند و از فرصت دست نخورده آن بهره ببرد که در راستای منافع میان مدت و بلندمدت ایران است.