سود خط لوله گاز عربی در جیب ترکیه

به گزارش اختصاصی انرژی پرس؛ امنیت یک کشور شامل مولفه‌های بسیاری است که امنیت انرژی نقش ویژه‌ای دارد. میزان توسعه و امنیت بخش انرژی تا حد زیادی جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و دفاعی دولت را تعیین می‌کند. در دسترس بودن منابع انرژی طبیعی خود یک کشور (به ویژه نفت و گاز) و فناوری‌ها (تولید انرژی سبز، انرژی هسته‌ای، کارخانه‌های فرآوری) طبیعتاً هم مزیت‌های رقابتی و هم سطح کافی از امنیت انرژی و استقلال را ایجاد می‌کند. از سوی دیگر، کمبود منابع مناسب و توسعه‌نیافتگی فناوری‌های صنعتی منجر به وابستگی شدید به تامین کنندگان خارجی می‌شود.

در این راستا‌، یک دولت وابسته به واردات در سیاست انرژی خود تلاش می‌کند تا انحصار یک عامل خارجی را به حداقل برساند، سلطه کامل یک تامین کننده در بازار ملی را حذف و وابستگی موجود توسط سایر تامین کنندگان را کمرنگ کند. چنین سیاستی در روند جهانی جدید نیست و قاعدتاً با هدف در نظر گرفتن شرایط بازار جهانی و فرآیندهای ژئوپلیتیکی است.

در این میان، ترکیه به دلیل جغرافیای فیزیکی و سطح توسعه علمی و فناوری، نه از منابع طبیعی کافی نفت و گاز و نه از فناوری صنعتی بالایی برخوردار است. به دلایل عینی، آنکارا باید نیازهای انرژی خود را عمدتاً از طریق واردات گاز از تعدادی از کشورها تأمین کند.

این واقعیت که در آغاز قرن بیست و یکم، با اجرای پروژه‌های بزرگ انرژی که عمدتاً توسط ایالات متحده و انگلستان حمایت می‌شد، منابع نفت و گاز آذربایجان را با دور زدن روسیه از طریق خاک ترکیه به کشورهای اتحادیه اروپا صادر می‌کردند. با این امر، جمهوری ترکیه به یک هاب ترانزیت کلیدی تبدیل شد و طبیعتاً تأثیر مثبتی بر امنیت انرژی دولت ترکیه داشت. واقعیت این است که ترکیه نه تنها یک راه ارتباطی ترانزیت نفت و گاز دریای خزر به اروپا است، بلکه این نوع مواد استراتژیک را با قیمت‌های مناسب مثلا از آذربایجان دریافت می کند.

با این حال، حجم صادرات مواد خام آذربایجان برای تامین تمام نیازهای انرژی اقتصاد رو به رشد ترکیه کافی نیست. به همین دلیل است که ترکیه علاوه بر ارتباطات این کشور، به دنبال منابع سایر کشورها مانند ایران و روسیه برای تحقق دو هدف تامین مصرف داخلی و صادرات آن به اروپا است. البته هدف دوم این کشور، پس از بحران اوکراین و کاهش شدید صادرات از روسیه به اروپا پررنگ شده و این امر اهمیت ژئواکونومیکی و ژئوپلیتیکی ترکیه را افزایش می‌دهد.

چرا ترکیه مهم است؟

ترکیه دارای مقادیر زیادی نفت و گاز نیست، اما بخش مهمی از نفت روسیه و قزاقستان را به کشورهای خریدار منتقل می‌کند. علاوه بر این، آذربایجان روزانه ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار بشکه نفت خود را از طریق خط لوله‌ باکو- تفلیس -جیهان به بازار جهانی پمپاژ می‌کند. همچنین نفت اقلیم کردستان عراق نیز از طریق این بندر صادر می‌شود.

 به عبارتی بندر جیهان روزانه بین یک تا یک میلیون و ۱۰۰ هزار بشکه نفت خام دریافت می‌کند و اگر دو میلیون بشکه نفت منتقل شده از تنگه‌های آبی مانند داردانل و بسفر در نظر گرفته شود، این کشور روزانه ۳ میلیون بشکه نفت را منتقل می‌کند. در این میان، بزرگترین نقشی که ترکیه ایفا می‌کند این است که نفت روسیه بصورت نفت خام و فرآورده‌های نفتی از طریق دریا وارد و سپس آن را به اروپا صادر می‌کند.

البته بخشی از نفت روسیه در پالایشگاه‌های ترکیه، پالایش و پس از آن دوباره به اروپا صادر می‌شود. اروپا نیز به دلیل نیازهای خود چشم بر این موضوع بسته است که در نهایت به نفع ترکیه تمام خواهد شد. همچنین، با وجود جنگ اوکراین و ویرانی‌های ناشی از آن و درخواست‌ رئیس‌جمهور اوکراین برای تحریم نفت و گاز روسیه، اوکراین همچنان از گاز روسیه استفاده و از خاک خود به سمت کشورهای اروپایی منتقل می‌کند. البته این قرارداد در پایان سال ۲۰۲۴ به پایان می‌رسد و تقاضا برای عدم تمدید آن وجود دارد که براساس برخی گزارش‌ها، اقتصاد اروپا بدون گاز روسیه نمی‌تواند سپری کند و بنابراین این قرارداد قابل فسخ یا عدم تمدید نیست، زیرا اروپایی‌ها به گاز روسیه نیاز مبرم دارند.

با توجه به سرنوشت نامعلوم این قرارداد، شرکت گازپروم خواهان کاهش خطرات مربوط به آن است، از همین روی افزایش عرضه در خط ترکیه و کاهش در خط لوله اوکراین را آغاز کرده است تا در صورت عدم تمدید قرارداد، فرصت دیگری برای صادرات گاز به اروپا از طریق ترکیه فراهم شود. مجموع صادرات گازپروم روسیه از طریق خط لوله «ترک استریم» در ماه می به حدود ۱.۳ میلیارد مترمکعب رسیده که نسبت به حجم صادرات ثبت شده در ماه آوریل بسیار بیشتر است. بنابراین اهمیت ترکیه در موضوع انرژی اروپا (نفت و گاز) پس از جنگ اوکراین افزایش یافته است.

خط لوله عربی

همانطور که ملاحظه شد، ترکیه نقش مهمی در بخش انرژی اروپا ایفا می‌کند، اما انتظار می‌رود این نقش در سال‌های آینده افزایش یابد. از همین روی یکی از نقاط مهم در این راستا گاز کشورهای عربی در قالب پروژه خط لوله عرب Arab Gas Pipeline) بوده که که گاز تولید شده مصر را به کشورهای اردن، سوریه، لبنان و ترکیه ارسال کرده و ظرفیت انتقال گاز طبیعی این خط لوله روزانه معادل ۳۰ میلیون متر مکعب است.

این خط که به طور کامل ساخته شده از دلتای مصر تا مرز اسرائیل ادامه دارد، اما وارد آن نمی‌شود. سپس به خلیج عقبه وصل و به سمت شمال اردن می‌رود و از سراسر سوریه تا شهر حلب می‌گذرد و در شهر حمص سوریه به سمت طرابلس در لبنان منشعب می‌شود. در واقع، این خط لوله از پروژه‌های مهم در میان کشورهای عربی بوده که از خاک کشورهای مصر، سوریه، اردن و لبنان گذشته و گاز مورد نیاز کشورهای اروپایی وترکیه را تامین خواهد کرد.

براساس برآوردهای اولیه، طول این خط لوله از شهر «العریش» مصر پس از عبور از اردن و سوریه تا ترکیه با ۳۶ اینچ قطر، یک هزار و ۲۰۰ کیلومتر است. حدود ۶۰۰ کیلومتر از طول این خط لوله در خاک سوریه قرار گرفته و هزینه اجرای آن دو میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار برآورد شده است.

به باور کارشناسان ، این خط تقریبا تمام شده و قرار است تا مرز ترکیه کشیده شود، سپس شرکت‌های دیگر با ایجاد خط لوله آن را  از طریق ترکیه به اروپا منتقل کنند. در نتیجه، با ایجاد خط لوله عربی، ترکیه کریدور ترانزیت گاز جهان عرب به اروپا شده و اگر تحریم‌های روسیه در دهه‌های آینده ادامه پیدا کند، این خط از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود.

البته اسرائیلی ها نیز ایده دیگر مطرح کرده و آن پرهیز از ارسال گاز از طریق ترکیه است. در مقابل، آنها صادرات از طریق اسرائیل و ایجاد یک خط لوله زیر دریایی مستقیم به سمت قاره اروپا را در نظر دارند که در مقایسه با سایر گزین‌ها بسیار گران است و خطرات سیاسی بیشتری نیز به همراه دارد. 

همچنین، ترکیه در میان کشورهای عربی رابطه نزدیک و راهبردی با قطر دارد که در سالهای اخیر به یکی از سه کشور برتر از صادرکنندگان گاز در قالب LNG بوده است. اما قطر به دلیل جغرافیای خود در اتصال خط لوله موفق نبوده که یکی از آنها طرح صادرات از طریق ایران و ترکیه است. هرچند بین دو کشور ایران و ترکیه خط لوله آماده وجود دارد، هنوز اراده جدی برای این کار دیده نمی‌شود که شاید مهمترین دلیل آن تحریم‌های غرب باشد.

نتیجه‌گیری

در مجموع، ترکیه نشان داده است که مهارت ویژه در استفاده بهینه از فرصت های اقتصادی دارد. از همین روی، شرایط کنونی اروپا و نیز تداوم جنگ اسرائیل و حماس، باعث شده تا این کشور به دنبال نفوذ خود در قالب طرح های انرژی باشد. در این میان، تکمیل خط لوله عربی و صادرات گاز این کشورها به اروپا علاوه بر تقویت نقش هاب گاز منطقه است، رابطه خود با این کشورهای عربی نیز ترمیم می‌کند. باید توجه داشت که ترکیه از مخالفان دولت اسد بوده، رابطه سردی با مصر و لبنان دارد. بنابراین این خط لوله می تواند نقش مهمی در احیای روابط ترکیه با کشورهای عربی شام ایجاد کند و که از هر سو در راستای منافع ترکیه است.