سناریوی عربی-ترکی برای نفت سوریه

به گزارش انرژی پرس؛ از سال۲۰۱۱، سوریه به دلیل جنگ داخلی و تحریم‌های بین‌المللی علیه دولت بشار اسد، با چالش‌های اقتصادی عظیمی مواجه شده است. در میان بخش‌هایی که بیشترین آسیب را دیده، صنعت نفت است که منبع اصلی درآمد قبل از شروع درگیری داخلی بود. با این حال، امروز درخواست‌هایی برای کاهش تحریم‌های بین المللی وجود دارد و تاکید می‌شود که اجازه دادن به شرکت‌های نفتی برای بازگشت به بخش نفت احتمالا به بازسازی کشور و دستیابی به ثبات اقتصادی کمک کند.

اکنون، امیدها برای احیای تولید نفت سوریه و بازگشت به سطح قبل از درگیری‌های سال۲۰۱۱ بیشتر شده است، زیرا توجه در داخل و خارج از کشور به ذخایری که هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته بودند معطوف شده است. براساس برخی آمارها، تولید نفت سوریه در آخرین برآوردهای اعلام شده قبل از سقوط دولت اسد حتی به ۲۰ هزار بشکه در روز هم رسید. اما ذخایر نفتی کشور نشان‌دهنده امکان جذب سرمایه‌گذاران (شرکت‌ها و دولت‌ها) برای بهره‌مندی از منابع میدان‌ها و بررسی چگونگی حمایت از تقاضای داخلی، به‌ویژه مشتقات پالایش‌شده و انواع سوخت است.

نفت سوریه قبل و بعد از جنگ

پیش از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، صنعت نفت یکی از ارکان اصلی اقتصاد سوریه بود و این کشور حدود ۴۰۰ هزار بشکه در روز نفت تولید می‌کرد که این کشور را به یکی از بازیگران کوچک در بازار جهانی نفت تبدیل کرده بود. اما با تشدید جنگ و وخامت اوضاع سیاسی، این صنعت شاهد یک فروپاشی عظیم بود، زیرا طبق برخی داده‌ها تولید تنها به حدود ۸۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت. این کاهش چشمگیر به اقتصاد سوریه آسیب رساند و به وخامت شرایط انسانی در این کشور منجر شد.

جان بل، مدیر کل Gulf Sands در سخنرانی اخیر خود خواستار اصلاح تحریم‌های اعمال شده غرب علیه سوریه شده و تاکید کرد که لغو تحریم‌ها به شرکت‌های غربی امکان بازگشت به بازار را می‌دهد. این تصمیم می‌تواند گامی حیاتی در کمک به سوریه برای بازگرداندن روی پای خود باشد.

البته، فعالیت غیرقانونی در برخی از میادین نفتی ادامه دارد، بطوریکه نفت توسط نیروهای دموکراتیک سوریه با قیمت‌های بسیار پایین‌تر در مقایسه با قیمت‌های بازار جهانی فروخته می‌شود. به باور کارشناسان، اگر اجازه اصلاح چارچوب قانونی تحریم‌ها داده شود، می‌توان تولید را به سطوح قبلی رساند که مستقیماً به بهبود وضعیت اقتصادی کمک می‌کند. در اینصورت، سوریه به جای فروش ۸۰ هزار بشکه در روز با قیمت پایین، این تولید را قانونی و به ۴۰۰ هزار بشکه در روز برمی‌گرداند و این امر باعث افزایش درآمد و کمک به بازسازی زیرساخت‌های کشور می‌شود.

در گذشته بسیاری از شرکت‌های غربی از جمله شرکت‌های بزرگ نفتی مانند شل و توتال، در بخش نفت سوریه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. اما با تشدید درگیری‌ها، این شرکت‌ها به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و شرایط پیچیده سیاسی مجبور به توقف فعالیت خود شدند. شرکت‌های غربی در پروژه‌های بزرگی مانند «شرکت نفت الفرات» و شرکت گاز «تبیه» سهام داشتند. اما امروزه با تغییرات احتمالی در صحنه سیاسی سوریه، علاقه فزاینده‌ای برای بازگشت این شرکت‌ها به این کشور وجود دارد. اگرچه به دلیل حضور گروه‌های مسلح و انباشت مین‌های سیاسی، چالش‌ها باقی مانده است، اما بسیاری از این شرکت‌ها به دقت هرگونه تحولاتی را که احتمالاً فرصت‌های جدید ورود به بازار را فراهم کند، زیر نظر دارند.

نفت؛ موتور اقتصاد سوریه 

مهم‌ترین نکته‌ای که کارشناسان به آن اشاره می‌کنند اینکه صنعت نفت تنها بخشی است که می‌تواند درآمد قابل توجهی برای حمایت از پروژه‌های بازسازی در سوریه ایجاد کند. در واقع هیچ بخش دیگری وجود ندارد که بتواند به سرعت درآمد ایجاد کرده و رشد اقتصادی را تحریک کند. شرکت‌های نفتی در صورت اجازه بازگشت، می‌توانند منابع مالی و تخصص فنی مورد نیاز برای افزایش تولید و دستیابی به اهدافی مانند بهبود شرایط زندگی غیرنظامیان را فراهم کنند.

با وجود شرایط دشوار، برخی از کارشناسان معتقد هستند که بازگشت شرکت‌های غربی به بخش نفت احتمالا به بهبود مدیریت میادین نفتی در سوریه کمک کند، که این امر منجر به افزایش کارایی و کاهش خطرات زیست‌محیطی می‌شود که به دلیل استخراج غیرقانونی نفت چالش بزرگی است.

البته، بازگشت به سوریه به ویژه با چالش‌های سیاسی که این شرکت‌ها با آن روبرو هستند، موضوع ساده‌ای نیست. از یک سو، هنوز برخی گروه‌ها مناطق نفتی در شمال شرق سوریه را کنترل می‌کنند که هرگونه توافق با دولت سوریه را پیچیده می‌کند. از سوی دیگر، بسیاری از دولت‌های غربی گروه‌های شورشی مانند حیات تحریر الشام را به عنوان گروه‌های تروریستی طبقه‌بندی می‌کنند و که این امر به هرگونه مذاکره در مورد بازگشایی روابط تجاری، پیچیدگی بیشتری می‌بخشند. با وجود این چالش‌ها، اوضاع احتمالا در آینده تغییر می‌کند.

اگرچه هنوز هیچ برنامه رسمی برای لغو تحریم‌ها وجود ندارد، اما شرکت‌های نفتی وضعیت را از نزدیک زیر نظر دارند و منتظرند ببینند آیا دولت جدید سوریه برای تضمین سرمایه‌گذاران خارجی اقدامی انجام خواهد داد یا خیر. از همین روی، موضوع لغو تحریم‌های نفتی سوریه یکی از محورهای گفت وگو درباره آینده اقتصاد سوریه است.

سناریوی عربی-ترکی

رژیم جدید سوریه احتمالا به سمت ایجاد روابط قوی منطقه‌ای در بخش انرژی با عربستان سعودی، قطر و امارات حرکت کند که باعث کاهش نفوذ روسیه در این کشور خواهد شد. برخی کارشناسان این سناریو را مطرح می‌کنند، به‌ویژه پس از توقف انتقال نفت ایران و عراق به دمشق پس از سقوط رژیم بشار، شانس کشورهای عربی قوی به نظر می‌رسد. از همین روی، این امر به تدریج راه را برای شرکت‌های نفتی ملی خلیج فارس برای سرمایه‌گذاری در میادین سوریه و ایجاد پل‌های همکاری در بخش انرژی این کشور باز می‌کند. بنابراین اجرای این سناریو یک حرکت استراتژیک بوده که می‌تواند تعادل انرژی در منطقه را برهم بزند.

اوزان آکینر، رئیس مرکز تحقیقات و استراتژی‌های سیاست انرژی ترکیه اعلام کرده است که سوریه در ابتدا می‌تواند بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار بشکه تولید خود را احیا کند. حتی برخی برآوردهای غیررسمی، تولید نفت سوریه طی ۵ سال آینده را یک میلیون بشکه در روز اعلام می‌کنند. دستیابی به این میزان تولید می‌تواند سالانه بین ۲۱ تا ۲۲ میلیارد دلار درآمد برای کشور به همراه داشته باشد که نیمی از آن صرف سرمایه‌گذاری می‌شود. در این میان، شواهد نشان می‌دهد که ترکیه به منابع نفتی سوریه چشم دوخته است و حتی برخی باور دارند که سناریوی ورود آنکارا به نفت سوریه و فرآوری نفت آن در پالایشگاه‌های ترکیه محتمل است و با تبدیل آن به مشتقات پالایش شده که به تامین تقاضای محلی دمشق و پر کردن کسری بنزین و گازوئیل کمک می‌کند، از نفت خام بهره‌مند شد.

ذخایر نفت سوریه

بر اساس برخی تخمین‌ها، ذخایر نفت سوریه بین ۲.۵ و ۷ میلیارد بشکه متغیر است. ذخایر و تولید نفت خام تنها مواردی نبودند که تحت تأثیر قرار گرفتند، زیرا صادرات نیز به دلیل کمبود منابع متوقف شد. دمشق در واردات فرآورده‌های نفتی پالایش شده با مشکلاتی مواجه بود و ظرفیت دو پالایشگاه محلی قبل از جنگ۲۰۱۱ به نصف کاهش یافت.

دونالد ترامپ در دوران ریاست جمهوری خود بر آمریکا از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ علاقه خود را به ذخایر نفتی سوریه و راه‌های تامین آن ابراز کرد و سقوط رژیم اسد در حال حاضر با بازگشت مجدد ترامپ به ریاست جمهوری همزمان است. میادین نفتی سوریه در مناطق شرقی کشور متمرکز شده‌اند، منطقه‌ای که تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک مورد حمایت آمریکا (به ویژه در استان‌های دیرالزور و الحسکه) است.

این میادین ۹۰ درصد از تولید نفت در سوریه را تشکیل می‌دهند و کنترل کمتری از سوی دولت بر میادین مرکز و جنوب این کشور وجود دارد. البته در طول سال‌های پس از سال ۲۰۱۱، زیرساخت‌های نفتی (شامل میادین، پالایشگاه‌ها و تأسیسات حمل‌ونقل) از بین رفت.