دور زدن آنکارا در مدیترانه شرقی؛ توافق جدید گازی صهیونیست‌ها و قبرس

به گزارش انرژی پرس، میزان تجاری گاز در مدیترانه شرقی به طور طبیعی انتظارات کشورهای ساحلی را در مورد سود اقتصادی از مالکیت، اکتشاف، بهره برداری و حمل و نقل ذخایر گاز طبیعی کشف شده در این منطقه افزایش داد. بر این اساس، جامعه بین المللی – در ابتدا – امیدوار بود که صادرات گاز اسرائیل به اروپا (احتمالاً از طریق یک خط لوله زیر دریا به ترکیه) بتواند همکاری بین کشورهای منطقه را ارتقا دهد، راه حل سیاسی را برای مناقشات موجود مانند قبرس آسان کند، و تقویت وابستگی متقابل بین اروپا و منطقه را افزایش دهد.

این انتظارات مثبت باعث شد که دولت ایالات متحده به این باور برسد که طرف‌های ذینفع می‌توانند متقاعد شوند که در همکاری جدید مدیترانه‌ای سرمایه‌گذاری کنند. با این حال، پس از سال ۲۰۱۱، نه ایالات متحده تمایل خود را برای حمایت از همکاری‌های اقتصادی منطقه‌ای در حوزه گازی مدیترانه شرقی نشان داد و نه از ذخایر گاز تازه کشف شده توسط اسرائیل حمایت کرد. شرایط ژئوپلیتیکی پس از تحولات عربی به شدت تغییر کرد و ذینفعان حوزه‌های گازی مدیترانه شرقی برنامه‌های رقابتی را اتخاذ کردند. از آن زمان به بعد رقابت ژئوپلیتیکی، نه عقلانیت اقتصادی، به عامل اصلی محدودیت‌های همکاری انرژی در مدیترانه شرقی تبدیل شده است. در این راستا، به نظر می‌رسد که ترکیه در مقابل سایر کشورهای منطقه شامل یونان، مصر، قبرس و رژیم صهیونیستی قرار گرفته است.

قرارداد گازی بین اسرائیل و قبرس

اسرائیل و قبرس در حال انجام مذاکره در مورد تقویت همکاری احتمالی در بخش انرژی هستند. بر اساس گزارش S&P Global، دو کشور در آستانه نهایی کردن قرارداد ۱.۵ میلیارد دلاری برای تامین گاز طبیعی از طریق خط لوله از اسرائیل به قبرس هستند. این قرارداد نشان دهنده اولین فروش گاز اسرائیل به اروپا خواهد بود. زیرساخت‌های تولید گاز طبیعی اسرائیل، به ویژه قبل از ۷ اکتبر، نشان داد که ظرفیت صادرات این رژیم فراتر از منطقه است. انتظار می‌رود گاز مورد بحث از سکوهای «کاریش» و «طنین» تامین شود. تولید از میدان کاریش از طریق Energean Power، یک واحد تولید، ذخیره و تخلیه شناور (FPSO) با ظرفیت سالانه ۸ میلیارد متر مکعب (Bcm/y) مدیریت می‌شود. گاز کاریش به شمال اسرائیل در نزدیکی مرز لبنان می‌رسد.

در مقابل، مصرف گاز در اروپا در حال افزایش است و قیمت‌ها تقریباً ۴۰ یورو در مگاوات ساعت معامله می‌شود. براساس گزارش پلتس در ۱۱ اکتبر، قیمت ماهانه TTF هلند ۳۹.۵۵ یورو در مگاوات ساعت بود. اگرچه نوسانات ادامه دارد، اما مشارکت کشورهای مدیترانه در زنجیره تامین، علیرغم افزایش وابستگی به گاز طبیعی مایع (LNG)، اهمیت کلیدی برای متعادل کردن منحنی عرضه و تقاضای انرژی است.

پس از ۷ اکتبر ۲۰۲۳، رژیم صهیونیستی تصمیم گرفت در راستای اقدام احتیاطی امنیتی، سکوی تامار را تعطیل کند. البته یک ماه بعد عملیات از سر گرفته شد.  اسرائیل، یکی از تولیدکنندگان گاز، اکنون به مصر و اردن صادرات دارد. بر اساس داده‌های منتشر شده توسط وزارت انرژی اسرائیل در ماه می، تولید آن در سال ۲۰۲۳ به رکورد ۲۴.۷ میلیارد متر مکعب رسید.

میدان گازی کاریش که تولید خود را در اکتبر ۲۰۲۲ آغاز کرد، در دوره ژانویه تا ژوئن سال جاری، ۲.۷۷ میلیارد متر مکعب تولید کرد که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۱.۹۷ میلیارد متر مکعب بود. دو میدان گازی دیگر اسرائیل یعنی لویاتان و تامار به ترتیب از سال ۲۰۱۹ و ۲۰۱۳ عملیاتی شده‌اند.

در سال‌های اخیر، اسرائیل به یک بازیگر مهم در تولید گاز طبیعی تبدیل شده است. کشف ذخایر بزرگ گاز طبیعی، استقلال انرژی رژیم را تقویت کرده و آن را قادر ساخته است تا صادرات به کشورهای همسایه را آغاز کند. از بزرگترین میدان‌های گاز طبیعی اسرائیل می‌توان به لویاتان، تامار و کاریش اشاره کرد. لویاتان با حدود ۶۲۰ میلیارد متر مکعب ذخایر بزرگترین است. تامار حدود ۲۸۰ میلیارد متر مکعب و میدان جدیدتر کاریش حدود ۴۰ میلیارد متر مکعب ذخایر دارد.

مجموع ظرفیت تولید سالانه گاز طبیعی اسرائیل به ۲۴.۷ میلیارد متر مکعب رسیده است. کاریش به تنهایی ۲.۷۷ میلیارد متر مکعب در نیمه اول سال ۲۰۲۳ تولید کرد که نشان دهنده افزایش ۴۰ درصدی نسبت به سال قبل است. ظرفیت تولید لویاتان تقریباً ۱۲ میلیارد متر مکعب در سال است، در حالی که تامار می‌تواند سالانه بین ۱۰ تا ۱۱ میلیارد متر مکعب تولید کند.

اسرائیل عمدتاً گاز طبیعی را به کشورهای همسایه صادر می‌کند و در این میان، مصر و اردن بزرگترین مشتریان آن هستند. از سال ۲۰۲۳، صادرات گاز اسرائیل نسبت به سال قبل ۵۰ درصد افزایش یافته است. مصر از گاز اسرائیل برای تولید LNG و اردن برای تولید برق استفاده می‌کند. اسرائیل همچنین در مراحل پایانی قرارداد ۱.۵ میلیارد دلاری با قبرس برای صادرات گاز از طریق خط لوله است که به مدت ۱۰ سال ادامه خواهد داشت و گاز آن از میدان کاریش تامین می‌شود.

در داخل رژیم نیز مصرف گاز طبیعی به سرعت در حال افزایش است و بیش از ۷۰ درصد از تولید برق این کشور را تشکیل می‌دهد. گاز کاریش بر روی پلت فرم Energean Power FPSO فرآوری می‌شود که ظرفیت تولید سالانه ۸ میلیارد متر مکعب دارد.

افزایش تولید گاز طبیعی اسرائیل، آن را به یک بازیگر انرژی در منطقه تبدیل و تلاش برای تامین انرژی اروپا، گاز اسرائیل را به یک منبع استراتژیک تبدیل کرده است. علاوه بر این، اسرائیل یکی از اعضای بنیانگذار مجمع گاز مدیترانه شرقی (EMGF) است که هدف آن تقویت همکاری انرژی در منطقه است. اسرائیل و قبرس همکاری انرژی خود را به عنوان جایگزینی برای تنش‌های سیاسی با ترکیه در اوایل دهه ۲۰۱۰ آغاز کردند. پس از همکاری اقتصادی و تجاری بین دو بازیگر در اوایل دهه ۲۰۱۰، روابط آن‌ها به سمت همکاری استراتژیک در پاسخ به تنش‌های اسرائیل و ترکیه تغییر یافت.

همکاری انرژی بین اسرائیل و قبرس در اوایل دهه ۲۰۱۰ با کشف ذخایر قابل توجه گاز طبیعی در شرق مدیترانه آغاز شد. در این دوره، هر دو میدان‌های بزرگ گاز طبیعی را کشف و مشارکت‌های انرژی خود را تسریع کردند. اسرائیل میدان‌های تامار و لویاتان را به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۹ و ۲۰۱۰ کشف کرد و استقلال انرژی خود را افزایش و آن را به عنوان یک بازیگر اصلی در بازار انرژی منطقه‌ای قرار داد. در سال ۲۰۱۱، قبرس میدان «آفرودیت» را کشف کرد که حاوی ذخایر گاز قابل توجهی بود. این اکتشافات زمینه‌ساز پروژه‌های مشترک انرژی بین دو کشور شد.

در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳، اسرائیل و قبرس همکاری انرژی خود را با توافق‌نامه‌هایی که بر توسعه منابع انرژی مشترک و تعیین مرزهای دریایی متمرکز بود، رسمیت بخشیدند. در سال ۲۰۱۷، اسرائیل، قبرس، یونان و ایتالیا در مورد پروژه خط لوله ایست‌مد (EastMed) که هدف آن انتقال گاز طبیعی از مدیترانه شرقی به اروپا است، توافق کردند. این پروژه شراکت انرژی اسرائیل و قبرس را بیشتر تقویت کرده است.

انتقال منابع انرژی به اروپا نقش مهمی در تضمین امنیت انرژی اروپا دارد. در واقع تلاش برای کاهش اتکای اروپا به گاز روسیه پس از جنگ روسیه و اوکراین، همکاری اسرائیل و قبرس در انرژی را به طور فزاینده‌ای استراتژیک کرده است.

واکنش احتمالی آنکارا

ترکیه در سال‌های اخیر، برنامه راه «قرن ترکیه» را در پیش گرفته که یکی از مناطق مهم آن مدیترانه شرقی یا همان وطن آبی است. از همین روی، عزم ترکیه برای مقابله با هر گونه طرح ژئوپلیتیکی است که نقش و منافع ترکیه را در منطقه به حاشیه می‌برد. یکی از اقدامات استراتژیک کلیدی در این زمینه، امضا و تصویب موافقتنامه تحدید حدود مناطق صلاحیت دریایی بین ترکیه و دولت وفاق ملی لیبی به رسمیت شناخته شده توسط سازمان ملل بود. با این توافق، اجرای خط لوله ایست مد در مسیر برنامه ریزی شده (اسرائیل- قبرس- یونان) غیرممکن خواهد بود.

اصرار بیشتر بر همکاری انرژی بدون ترکیه در شرق مدیترانه، مناقشه بین قبرس، یونان و ترکیه را پیچیده خواهد کرد. علاوه بر این، ادامه عملیات حفاری آنکارا از طریق فاتح و یاووز – کشتی‌های حفاری دریایی ملی – در بخش ترکیه ثابت می‌کند که آنکارا به دنبال افزایش قدرت عملیاتی خود در این منطقه است.

باید توجه داشت که یکی از برنامه‌های اقتصادی ترکیه تبدیل کشور به قطب گاز است که انرژی مدیترانه شرقی نقش راهبردی در این مسیر دارد. بنابراین، حذف ترکیه از ترانزیت گاز منطقه به اروپا بدون تردید واکنش و پاسخ آنکارا را درپی خواهد داشت. به ویژه که در ماه‌های اخیر و جنگ غزه، روابط تجاری آنکارا و تل آویو کاهش و روابط دیپلماتیک نیز تیره شده است. بنابراین، باید منتظر ماند و دید که ترک‌ها در مقابل سیاست انرژی صهیونیست‌ها چه پاسخی خواهد داد.